Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 55

„Eilífur kallar/kvenleikinn oss.“
En það sem er kannski fyrst og fremst varasamt í þessum hugmyndum er
það grundvallarsjónarmið að ein tegund mannlegrar veru sé fyrir líffræði-
legar sakir eitthvað merkilegri eða betri en önnur. Með þessu er ég ekki að
fría karla af því að undiroka konur, né heldur að leggjast gegn því að konur
vakni til aukinnar vitundar um mátt sinn og megin - ég efast heldur ekki
um að það sé samfélaginu brýn nauðsyn að þau sjónarmið sem í þessari
umræðu eru jafnan nefnd „sjónarmið kvenna" hafi meiri áhrif á alla stefnu-
mótun; mér þykja hins vegar þessar miðaldaguðfræðilegu þenkingar um
hið illa Adams eðli keyra nokkuð úr hófi.
Ofríki gagnvart texta er ef til vill eitt af meginvandamálum bókmennta-
fræðinnar, og raunar allrar túlkunar. Margir stunda hana með það að leið-
arljósi að texti hafi djúpgerð undir yfirborðinu, og þar sé að finna sann-
leika verksins, meðan hitt sem slysist til að vera á yfirborðinu sé brengluð
mynd af þessum sannleika. Og þegar þetta fólk er búið að róta sig niður á
djúpgerðina tekur það að sjá algildið í bókinni, en er oftar en ekki farið að
stjórnast af lífsviðhorfum sínum - þetta er í rauninni aðeins ein leið til að
loka á verkið, nota það til staðfestingar en ekki afhjúpunar. Og nú koma
lífsviðhorfin við: „sumir eru marxistar og sumir trúa á guð“; aðrir eru
exístensíalistar; enn aðrir trúa því að lífið allt sé blóðrás og logandi und, og
gætu þess vegna lesið það út úr djúpgerð Tinnabókanna - og svo eru sumir
femínistar og telja að höfundar eins og Barbara Cartland eða Margit Sande-
mo séu bara að skrifa út frá forsendum karla og einhver ætti að opna augu
þeirra, þá fari þær kannski að skrifa í hring . . .
Ofríkið gagnvart textanum kemur í ljós í fyrstu setningum greinar Helgu
Kress. Hún byrjar á því að vitna í Tímaþjófinn, bls. 157: „Sumir eru marx-
istar og sumir trúa á guð en ég virðist hafa trúað óvart á ástina og sjáðu
hvernig hún lék mig“ og leggur síðan út af henni, segir að þessum orðum sé
beint til Antons, sem Alda elskar í meinum, en ekki síður til lesenda „sem
eiga að skilja og sjá“ (hennar leturbreyting). Og án þess að hika heldur hún
áfram: „þannig opna þau svið bókarinnar sem einmitt fjallar um skilyrði
ástarinnar og hversu erfitt hún á uppdráttar í karlstýrðu þjóðfélagi“. Ein-
mitt? Helga sýnir í grein sinni ágætlega fram á að hxgt er að opna Tíma-
þjófinn sannfærður um að ástin eigi sér ekki lífsvon í þjóðfélagi sem stýrt
er af körlum og finna þar dæmi þess (það gat ekki öðruvísi farið úr því
manneskjan fór að elska karlmann), en það er hvorki á færi hennar né mín
að negla niður einn leshátt á svo slungnu bókmenntaverki. Verkið fjallar
ekki einmitt um eitt eða annað sem við lesum inn í það. Það fjallar um
menntaskólakennarann Öldu, ástir hennar og örlög. Það er allt og sumt.
Síðan getur Helga dregið sínar ályktanir af óförum Oldu. Með þessu orða-
189