Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 28

Tímarit Máls og menningar
skap Jóns Helgasonar, en það er fallvelti alls, forgengileiki og feigð. Það
væri því miklu nær að nefna Jón tilvistarskáld en náttúruskáld, og einnig í
kvæðum um náttúruna, eins og Aföngum, verður þetta feigðarstef ríkjandi
og kveður við allt frá upphafi kvæðisins, þar sem einn hleypur og hverfur í
dimmu gili, til lokaerindisins, þar sem jötunninn kallar mig og þig kulda-
legri röddu og djúpri - helkuldi grafarinnar verður allt að því áþreifanlegur
og hið stórbrotna landslag framar öllu einskonar umgjörð utan um dapur-
leika og óhugnað íslensks mannlífs.
Vitundin um fallvelti og feigð birtist raunar á enn naktari hátt og um-
búðalausari í öðrum kvæðum Jóns og á beinlínis til að berja að dyrum hjá
honum líkt og holdi klædd. Einna sterkust verður hún samt þar sem hún
tengist sjálfu lífsstarfi Jóns, fræðagrúski hans yfir rykföllnum og gulnuðum
blöðum. Að vísu gæti slíkt fræðastarf orðið til þess að glæða vitundina um
það sem varanlegast er í mannlífinu, þau orð tungunnar sem mynda megin-
þráð milli kynslóðanna og geyma reynslu aldanna í ljóði vígðum sjóði. En í
kvæðum Jóns verður máttur eyðingarinnar öllu yfirsterkari og vinnur um
síðir jafnt á letri bókfellsins sem legsteinsins, þannig að öll mannleg við-
leitni verður harla haldlítil andspænis henni, eins og kemur skýrast fram í
lokaorðum kvæðisins I Arnasafni:
Bókfellið velkist, og stafirnir fyrnast og fúna,
fellur í gleymsku það orð sem er lifandi núna,
legsteinninn springur, og letur hans máist í vindum,
losnar og raknar sá hnútur sem traustast vér bindum.
Það ætti því ekki að vera neinum undrunarefni, að Jón skuli einhvers staðar
hafa lýst sig lærisvein svonefnds Predikara eða Ekklesiastes, þessa furðu-
manns í hópi höfunda Gamla testamentisins sem einhvern veginn hefur
fundið sér leið þangað, þótt lífsviðhorf hans beri að því er virðist meiri
keim af tómhyggju tuttugustu aldar en af trúarvissu spámanna og guð-
spjallamanna. Og Jón má vissulega að því leyti teljast dyggur lærisveinn
Predikarans að sú viska hins síðarnefnda að allt sé eftirsókn eftir vindi,
vanitas vanitatum, og sá sem auki þekkingu sína auki um leið kvöl sína,
gengur eins og rauður þráður í gegnum verk hans. En svo vill þó til að
þessi dapurlegi boðskapur er einmitt sá jarðvegur sem sönn trúarþörf og
trúartilfinning getur sprottið upp af, og slíka tilfinningu rekumst við sann-
arlega víða á hjá Jóni, einna skýrast í kvæði sem ort er árið 1974 og birtist
hér í fyrsta sinn á bók:
Kom milda nótt sem mýkir dagsins sár,
kom morgunstund er færir ljós og yl.
162