Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 85

inn af þróunarkenningu Darwins. Strind-
berg áleit að þeir sterkari ættu að sigra og
að þeir myndu sigra. Dæmi þessa sósíal-
darwinisma má sjá í persónunni Jean, þjón-
inum í Ungfrú Júlíu, sem er alþýðumaður
og sterkari manngerð að upplagi en ung-
frúin sem sjálf styttir sér aldur. Þannig bíður
hástéttin lægri hlut í mynd Júlíu — þótt
örlög hennar búi yfir meiri reisn en örlög
Jeans. Önnur skýring á örlögum Júlíu felst
reyndar í að hún virðist hafa fengið stráka-
uppeldi, og slíkt var úrkynjun að mati
Strindbergs. Áhrif frá þróunarkenningunni
sjást einnig glöggt í niðurlagsorðum stefnu-
skrárinnar sem þýdd er hér framar þar sem
segir að með ráðum Strindbergs muni úrval
náttúrunnar batna.
Meðal merkra ritverka Strindbergs eru
bréf hans. Hann átti fjölda pennavina, og
margir þeirra voru meðal þekktusm manna
síns tíma, þar á meðal voru margir róttækir
rithöfundar. Friedrich Nietzsche var einn
þeirra manna sem hann skrifaði. í hinni
ágætu ævisögu Strindbergs eftir Olof Lag-
erkrantz er sagt frá því að hann sendi Nietz-
sche smásögu sína „Samviskubit“. Var
honum þá ekki ljóst að skáldspekingurinn
þýski var farinn að bila á geði. Nietzsche
skrifaði honum bréf á gamlársdag 1888 og
kvaðst þar hafa kallað saman konungafund
í Róm: „Ég mun láta skjóta hinn unga keis-
ara. Sjáumst síðar. Því við munum eiga
endurfundi. Með einu skilyrði þó: því að
við skiljum." Og undir stóð: „Nietzsche
Caesar“. Strindberg tók þessu sem spaugi
og svaraði þeim þýska á latínu og lýkur
bréfinu nokkum veginn svona: „Hins vegar
gleður það oss að vera geðveikir. Farið vel
og verið mér hliðhollir! Strindberg (Guð,
hinn besti og mesti).“5
*
„Spumingakver handa lágstéttinni“ er fróð-
leg heimild um sósíalísk sjónarmið á seinni
hluta síðustu aldar. Eins og Nietzsche hefur
Strindberg séð í gegnum ýmsar sjálfsblekk-
ingar mannsins; hann sér að í samfélaginu
ríkir ákveðið vald sem fer sínu fram, stund-
um lítt dulbúið, hvað sem allri hræsni lfður.
Iðnvæðing var vaxandi á Norðurlöndum
um þetta leyti og skipulögð verkföll komin
til sögunnar; og þá sýndi ríkisvaldið klæm-
ar. Nú fóm menn á borð við Strindberg að
hætta að trúa á fagurgala valdhafanna. Upp
laukst fyrir honum að öll menningarfyrir-
bæri — eða yfirbyggingin eins og marxistar
hafa löngum komist að orði — áttu fmmor-
sakir sínar í hagrænum atriðum, í taflinu um
auðmagnið. Listir, trú og vísindi, allt virtist
þetta nú blekkingarvefur spunninn til að
viðhalda ríkjandi valdakerfi. Strindberg gat
séð þetta svona meðal annars vegna þess að
TMM 1991:1
75