Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Blaðsíða 120

Norðanstúlkan
Einar Már bindur sögu sína saman á líkan hátt
og Halldór Laxness gerði í Atómstöðinni, svo
líkan raunar, að óhjákvæmilegt er að tala um
bókmenntalega vísun. I bakgrunni eru sem á
sögutíma Atómstöðvarinnar hermál og heims-
pólitík. En í forgrunni er saga norðanstúlkunn-
ar. Ugla Rauðra daga nefnist Ragnhildur.
Meginþráður í sögu þeirra er svipaður. Ragn-
hildur er úr alþýðustétt og heldur suður vegna
frelsisþrár og líkt og Ugla verður hún róttæk af
viðkynningu sinni við Reykjavíkurlífið.
Ragnhildurá þó lítið til af hlédrægum þokka
sveitastúlkunnar Uglu. I byrjun bókar birtist
hún okkur sem frökk og kjaftfor menntaskóla-
stelpa á Akureyri. Hún hefur fengið sig full-
sadda af smáborgaraskapnum í bænum þar sem
ládeyðan „lá eins og lögmál í loftinu“ (9). Hún
hættir í skóla, fer að vinna í verksmiðju og
ákveður síðan að halda suður, foreldrum sínum
til mikillar hrellingar.
Enda þótt Ragnhildur komi frá Akureyri er
Reykjavík henni eðlilegt umhverfi. Hvergi örl-
ar á dreifbýlisrómantík hjá henni fremur en hjá
Einari Má. Astand mála í höfuðborginni er öðru
vísi en á dögum Uglu: „Sú tíð var löngu liðin er
ungar stúlkur komu til borgarinnar og réðu sig
til starfa í híbýlum háttsettra embættismanna"
(22). Raunar er bæði atvinnuleysi og húsnæðis-
skortur í borginni. Þó fer svo að lokum að
Ragnhildur kemst yfir kjallaraholu og fær vinnu
í sjoppu eftir nokkra erfiðleika.
Rauðir dagar er 3. persónufrásögn með al-
vitrum sögumanni. Raunar er hún morandi af
stuttum frásögnum úr borgarlífmu. Söguhöf-
undur fer þó sjaldan langar leiðir frá Ragnhildi
og saga hennar tengir saman hina ótal sögu-
þræði bókarinnar. Auga aðkomustúlkunnargef-
ur okkur ferska sýn inn í borgarlífið.
Öðrum þræði eru Rauðir dagar hópsaga, saga
af félögum úr Samtökunum í Rauða húsinu og
ferðalag um hugmynda- og reynsluheim þeirra.
Alla söguna verðum við vör við þessi samtök,
fyrst sem af afspum en síðar nálgumst við þau
með Ragnhildi sem að endingu verður virkur
félagi í þeim. í Samtökunum kynnist Ragnhild-
ur Eiríki rauða, ritstjóra Roðans, sem gengur
með ritsöfn Marx og Leníns á heilanum og
útþrána og sjómannsblóðið í æðunum. Þau
verða elskendur.
Samtökin
Sú mynd sem Einar Már dregur upp af Sam-
tökunum er ekki beinlínis í anda þeirrar öfga-
kenndu ímyndar sem samsvarandi samtök fá oft
á sig. Þau líkjast miklu fremur skemmtilegri og
ölkærri kltku sem hefur ffjótt ímyndunarafl og
nægilega framkvæmdasemi til að fremja hin
ótrúlegustu prakkarastrik líkt og prakkarar fyrri
sagna Einars séu hér endurholdgaðir. Lýsing
Einars á Samtökunum er öðrum þræði óður til
sköpunargleðinnar. Uppátækin eru oft með
ólíkindum. Þeir Jón veðurfræðingur og Gunn-
laugur sterki láta ekkert tækifæri ónotað til að
klifra upp í stillansa Hallgrímskirkju og festa
þar baráttufána. Gunnlaugur fær sig ekki stillt
um það í óeirðum að rífa talstöð úr lögreglubíl,
Guðrún myndlistarkona hertekur sjónvarpsstöð
hersins, götuvígi eru reist út um alla borg, félag-
ar úr Samtökunum dulbúast sem lögregluþjónar
og jólasveinar til að komast nær bömunum með
áróður sinn og svona mætti lengi telja. Persón-
umar em dregnar fáum, skýrum dráttum en
sjaldnast dvalist lengi við sálardjúp þeirra. Oft-
ast em sögumar um þetta fólk ofurlítið grá
kómedía.
Einar velur þá leið að afla efnis í raunvemlega
atburði tímabilsins. Margar persónur og mörg
fyrirbæri eiga sér augljósar fyrirmyndir. Þannig
getur það varla verið neitt leyndarmál að fyrir-
mynd Einars að Samtökunum er Fylkingin sál-
uga sem nú er aðeins símanúmerið 17513 á
smákontór á Klapparstíg 26 undir nafriinu Bar-
áttusamtök sósíalista. Aðgerðatímabil Fylking-
arinnar í kringum 1968 var afar fjörlegt og
þangað sækir Einar efnivið í frásagnir sínar.
Vitaskuld skapar Einar nokkuð sjálfstæðar
persónur enda þótt ég treysti mér raunar, ef út í
það væri farið, til að benda á margar fyrirmynda
110
TMM 1991:1