Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Blaðsíða 32

Með morðunum í austurhluta Lundúna
1888 varð til ný gerð borgarbúa—sýkópat-
inn sem dvelur við útjaðar samfélagsins en
er þó hluti þess. Þessi manngerð er frá-
brugðin kvölurum fyrri tíma að því leyti að
hún er ævinlega dulbúin og tvöföld í roðinu.
Sýkópatinn getur tekið virkan þátt í lífi
annarra og verið hluti af hversdagslegri
götumynd. Hann sækir vinnu eins og aðrir,
blandar geði við náungann og er notalegur
í viðræðu. Stundum er hann kærleiksríkur
fjölskyldufaðir og barnavinur, virðulegur
samfélagsborgari. En ekki er allt sem sýn-
ist. Við ákveðnar aðstæður fellur gríman og
maðurinn umhverfíst; ástríðufullur vilji
tekur öll völd og brýst fram í blindu heiftar-
æði. Borgari dagsins hverfur inn í skugga-
legt húsasund og kemur þaðan sem
tilfinningalaust eyðileggingarafl — fram-
haldið er ofbeldi.
Jack the Ripper var afsprengi Viktoríu-
tímans; saga hans speglaðist í tíðarandan-
um — kynferðislegri óreiðu, skinhelgi og
öfgum. Fórnarlömb hans voru einnig ósýni-
leg í augum samfélagsins; hórur næturinnar
voru tákn um siðferðilega úrkynjun sem
ekki mátti tala né skrifa um. Afstaða fólks
til morða Jacks var af þeim sökum tvíbent:
hann tengdi saman óljósar hugmyndir um
brjálsemi, illa nálægð og réttvísi. í vitund
manna var hann í senn böðull og skepna,
djöfull og sjúkur ntaður. Hann framfylgdi
„æðra réttlæti“ eins og böðullinn forðum
með því að skera kynferðisleg æxli af sam-
félaginu — en var um leið ósýnileg ógnun
sem stefndi lífi allra í voða.
I lögregluskýrslum segir að Jack hafi
skorið seinasta fómarlamb sitt, Mary Kelly,
á háls. Að því búnu hóf hann að limlesta
líkamann sem var „stuninn, ristur, húð-
flettur, slægður og rifinn sundur; nef hennar
og brjóst voru skorin af, innyfli hennar
toguð út“.' Þessi verknaður ofbýður flest-
um þótt ekki sé langt um liðið frá því að
svipaðar limlestingar fóm fram á opinber-
um aftökustöðum um gjörvalla Evrópu.
Það er eins og Jack hafi með athöfn sinni
túlkað samfélagslega minningu jafnframt
því sem hann minnti fólk á nálægð dauðans
er áður hafði verið yfirþyrmandi sökum
sjúkdóma, ofbeldis og hungurs. Hann
minnti fólk þó öðm fremur á efnisleika
holdsins, að það er kjöt án forms þegar allt
kemur til alls. Hold sem svipt hefur verið
merkingu og sögu vekur ávallt óhug því að
líkaminn er bústaður okkar, vald og sann-
leikur. Það sem sundrar táknum hans og
formum vekur viðbjóð, andstyggð, annar-
leika.
Morðin í Lundúnum 1888 minntu fólk
óþægilega á að líkaminn er safn líffæra en
ekki merkinga — að maðurinn er dýr meðal
dýra; að líkaminn er hlutur meðal hluta. Það
er sennilega ein af ástæðum þess hryllings
sem hryðjuverkin ollu, hryllings sem lifað
hefur fram til okkar tíma. Villimennsku
morðingjans var líka við bmgðið eins og
fyrr getur. Undir lokin tók það lögregluna
sex klukkustundir að skafa saman haus-
kúpu fómarlambsins.
Maður spyr sig hvað hafí gerst. Hvað
flaug um huga morðingjans meðan á lim-
lestingunni stóð — eða hugsaði hann ekk-
ert? Hvaða orka losnaði úr læðingi? Því
hefur stundum verið haldið fram að Jack
hafi stjómast af ofboðslegu kvenhatri en
kannski liggur beinna við að túlka aðfarir
hans á annan hátt. Áður fyrr lásu menn
spádóma og forlög úr iðmm dýra og fugla.
Kannski Jack hafi verið á snöpum eftir
merkingu eins og þeir — kannski hann hafi
leitað einhvers sem bjó handan við hans
22
TMM 1991:1