Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Blaðsíða 122

gjarnan í almennum frösum og klisjum. Þetta er
að nokkru leyti í samræmi við hugmyndir Ein-
ars Más eins og þær birtast í nýlegri grein í
Tímariti Máls og menningar (1990:2, bls. 97-
104) sem nefnist „Hin raunsæja ímyndun".
Hann telur sem sé skáldsöguna fráleitan ræðu-
stól þjóðfélagslegra umræðna um sannindi eða
ósannindi á sviði stjórnmála og hugmynda-
fræði. Frásagnarlistin og hin raunsæja ímyndun
er honum allt.
Vitaskuld eru þetta umdeilanleg viðhorf og
víst að margar skáldsögur væru fátæklegri ef
svo hörð kenning hefði verið höfð að leiðarljósi
við ritun þeirra. Víkjum bara huganum að
Atómstöðinni. Það er hins vegar vel þess virði
að velta fyrir sér hvaða áhrif þessar hugmyndir
hafa á söguritun höfundar.
I Rauðum dögum fjallar Einar Már að sönnu
um pólitísk samtök, atvinnuleysi, mótmælaað-
gerðir og lögregluofbeldi. Á hinn bóginn fer
það varla fram hjá mönnum að hann hefur lítinn
áhuga á pólitík eða þjóðfélagslegri þýðingu
Samtakanna og atburðanna sem hann lýsir.
Engu er líkara en þau starfi í pólitísku tómarúmi
og þó að aðgerðir þeirra hafi einhvem stjóm-
málalegan tilgang virðist hann ekki skipta meg-
inmáli. Starf Samtakanna snýst miklu frekar um
aðgerðir aðgerðanna vegna eins og meginmark-
miðið sé að pirra lögreglustjóra og dómsyfir-
völd. Vöxtur þeirra og viðgangur virðist verða
af óskiljanlegum ástæðum og sömuleiðis ererf-
itt að sjá að forsendur sögunnar nægi til að skýra
hið vægðarlausa lögregluofbeldi í lok bókarinn-
ar. Prakkarastrik félagsmanna úr Samtökunum
em varla nógu sannfærandi tilefni. Á mæli-
kvarða hefðbundins raunsæis er þannig hægt að
gagnrýna Einar Má fyrir að brjóta vísvitandi
odd af veruleikanum með þessu áhugaleysi sínu
um félagslegt samhengi.
Hinu er þó ekki að leyna að óvíst er hvort
hefðbundinn raunsæismælikvarði sé að öllu
leyti sanngjamt eða heppilegt mælitæki í um-
fjöllun um þessa bók. Rauðir dagar einkennast
eins og fyrri bækur Einars af ást hans á ýkjum,
ævintýrum hversdagsleikans og fantasíu. Einar
er ekki að skrifa sögu Fylkingarinnar heldur
eins konar þjóðsögu um samsvarandi samtök
sem byggir að vísu á munnmælasögum úr raun-
veruleikanum. Söguheimur hans lýtur því ekki
sérstaklega röklegum orsakalögmálum. Sjálf-
stæð tilvera söguheimsins er ef til vill í raun
gmndvöllur verksins. Pólitík þess er frásagan
og frásöguhátturinn. Slíkur söguheimur kann
að virðast yfirborðslegur. Honum er á vissan
hátt stillt upp andspænis veruleikanum, fremur
í þeim tilgangi að vekja spurningar en svara
þeim. Sögulokin, sem vikið var að í kaflanum
hér að framan, eru kannski skýrasta dæmið um
þetta.
Raunsæi og raunsönn veruleikasýn eru sann-
arlega vandmeðfarin hugtök, ekki síst þegar
fjallað er um verk af þessum toga. Eg hygg þó
að mörgum fari sem mér að finnast það dálítið
undarleg þversögn að lesa lykilróman um póli-
tísk samtök þar sem höfundur leiðir pólitískt
inntak þeirra að verulegu leyti hjá sér og hefur
litla tilburði til að setja þau í samfélagslegt
samhengi. Sögulicimur Rauðra daga er svo ná-
lægur okkur og vísar svo ótvírætt til atburða
sem gerðust að spumingin um raunsanna mynd
veruleikans í verkinu hlýtur að vakna. Þeirri
spurningu verður varla svarað öllu frekar hér,
einungis efast um að Einar Már sýni viðfangs-
efni sínu fulla sanngimi. Hitt er víst að vel er
hægt að eiga góðar stundir með þessari bók. En
hver á ekki góða daga í hópi gamalla kunn-
ingja?
Skafti Þ. Halldórsson
112
TMM 1991:1