Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 9

Hugmynd manna var að stílbrögð væru að
mestu leyti ytra skraut og að fagurfræðileg
áhrif þeirra byggðust á flutningi (trans-
latio) merkingar frá eiginlegri merkingu
(propria significatió) í aðra óeiginlega (non
propria similitudo) (Holtz 1981, 200-203;
Clunies Ross 1987, 28-38). Ég hef fært
fyrir því rök að ekkert bendi til þess í Eddu
að Snorri hafi lagt þennan skilning í mynd-
mál skáldskaparins. Ég hef þvert á móti
haldið fram að hugmynd miðaldamanna
um myndhverfingar sem translatio poetica
(eða framfœring, sem Ólafur Þórðarson
nefnir svo) falli með engu móti að umfjöll-
un hans um skáldakvæði, sem hann túlkar
sem afurð heiðinnar heimsmyndar. í Pro-
logus Eddu gefur Snorri til kynna að hin
heiðna heimsmynd hafi tengst vættatrú
(þ.e.a.s. anímisma) og efnishyggju. Af því
virðist mega álykta að skáldskaparmál
heiðinna manna, sem ekki þekktu upplýs-
ingu kristninnar, hafi verið af sömu rótum
runnið.
Nokkur af þeim hugtökum sem Snorri
hefur urn orðfæri virðast miðuð við latnesk
hugtök en ekki er alltaf ljóst nákvæmlega
hvaða hugtök hann hefur þá í huga hverju
sinni. Halldór Halldórsson (1975) hefur
fært sterk rök fyrir því að orðið heiti sé
undir áhrifum frá latneska hugtakinu syno-
nymum. Fornöfn, sem Snorri greinir í við-
kenningar og sannkenningar (sem e.t.v. má
bera saman við epiþeton, sbr. Malm 1990),
kunna að vera íslenskun á hugbragði sem
nefnist pronominatio (Halldór Halldórsson
1975, 25-27) en einnig má vera að þar sé
byggt á hugmynd miðaldamanna um for-
nöfn, pronomen (Tryggvi Gíslason 1967,
110; Clunies Ross 1987. 64-79). Hart er
enn deilt um hugtakið kenning. Skildi
Snorri það með sama hætti og við? Voru
kenningar í eðli sínu myndhverfingar að
hans dómi? Og hvemig ber að skilja fræga
en óglögga lýsingu hans á hlutverki kenn-
inga í Skáldskaparmálum? Þar segir:
ok er sú grein svá sett, at vér köllum Oðin
eða Þór eða Tý eða einhvern af ásum eða
álfum.ok hvern þeira, erek nefni til, þá tek
ek með heiti af eign annars ássins eða get
ek hans verka nokkura. Þá eignask hann
nafnit, en eigi hinn, er nefndr var (...)
(SnE 1931,86,4-8)
Margt hefur verið skrifað um þetta efni, en
ekki eru menn þar á einu máli. Af þessum
skrifum má nefna Meissner 1921, Heusler
1922, Einar Ól. Sveinsson 1947, Brodeur
1952, Halldór Halldórsson 1975, Marold
1983, Kuhn 1983, Clunies Ross 1987, Am-
ory 1988 og 1990 og væntanlegt rit eftir
Faulkes.
Framar var sagt að Snorra-Edda sé eins-
dæmi meðal miðaldarita um skáldskapar-
fræði vegna ítarlegrar umfjöllunar sinnar
um bragarhætti og orðfæri skáldskapar á
þjóðtungu. Annað sem gerir ritið einstakt
að viðfangsefni og formi er að það ereinnig
ritgerð um goðsögur sem er felld í megin-
málið með þeim hætti að goðafræðin og
skáldskaparfræðin verða þar að einni sam-
virkri heild. Goðafræðina er að finna í
Gylfaginningu og Skáldskaparmálum. í
Eddu túlkar Snorri helstu goðsögur heið-
inna manna á Norðurlöndum. Til eru marg-
ar aðrar ritgerðir frá fomöld og miðöldum
á latínu um heiðin trúarbrögð og uppruna
þeirra (Dronke og Dronke 1977; Faulkes
1983; fæstar fjalla þó um norrœna guði ef
frá er talin De falsis diis eftir Ælfric, sem
þekkt var á íslandi á 12. öld), en engin
þeirra felur í sér kerfisbundna lýsingu á
ákveðinni heild goðsagna, né heldur eru
TMM 1991:3
7