Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 30

sem eins konardæmasöfn, fyrirframgefinni
kenningu til vegsömunar.
Eitt meginágreiningsefnið virðist snúast
um frjálsræði í túlkun; hversu mikið tillit
túlkandanum beri að taka til textans sem
greina á.
Ég tel að grundvöllur bókmenntatúlkunar
sé að varpa ljósi á viðkomandi verk. Túlk-
andanum ber að takast á við verkið í heild
og vera heiðarlegur gagnvart textanum.
Túlkun sem gerir ekki grein fyrir öllum
meginatriðum textans heldur velur aðeins
úr það sem henni hentar fær ekki staðist.
Grein Helgu Kress um Tímaþjófinn
(TMM 1988:1) var með hinum síðamefnda
blæ, eins og Guðmundur Andri Thorsson
hefur bent á („Eilífur kallar/kvenleikinn
oss“. TMM 1988:2). Grein Helgu um
Grasaferð Jónasar Hallgrímssonar (Haust-
hefti Skírnis 1989) er jafnvel enn skýrara
dæmi um slíka hentistefnu. Ástráður nefnir
hana sem dæmi um svokallaðan „stríðan
lestur'1 fræðimanns, en „stríðan lestur“ seg-
ir hann einkennast af því að lesið sé á móti
sjálfsögðustu merkingu textans. Ástráður
segir:
Á síðustu árum hefur slíkur lestur færst í
aukana og ýmsir leggja kapp á að sund-
urliða skáldverk, spretta saumum, rekja
upp þræði... Nýtt dæmi um stríðan lestur
á íslenskum texta er túlkun Helgu Kress á
„Grasaferð" Jónasar Hallgrímssonar... þar
sem hún losar um kvenlegar merkingar-
uppsprettur sögunnar (13).
Það er alls ekki fjarstætt að telja Helgu sitja
við hannyrðir í túlkun sinni. En þeir sem
kunnugir eru hannyrðum vita að þegar
spretta á saumum og rekja upp þræði þarf
að fara að því með alúð og gát, annars rifnar
flíkin og efnið ónýtist. Þessu gætir Helga
ekki að og í meðförum hennar verður fal-
legt efni nær óþekkjanlegt, svo miklum
bókmenntalegum flumbrugangi mætir það.
Ástráður virðist gera sér grein fyrir því að
ýmsum lesendum kunni að þykja bók-
menntaverkin torkennileg þegar þau hafa
verið beitt „stríðum lestri“ og hann leggst í
nokkra vöm um leið og hann segir:
Sumum bókelskum lesendum finnst að
með slíkum lestri sé verið að misbjóða
skáldverkum, jafnvel beita þau ofbeldi
(13).
Kurteisinnar vegna ætla ég ekki að flokka
skrif Helgu Kress um Grasaferð til ofbeld-
isaðgerða. En í túlkun sinni tekur hún ekki
tillit til höfuðþátta þess texta sem hún er að
greina. Hún hampar því sem henni hentar,
afneitar öðm og alhæfir. Að bakhjarli hefur
hún helsta hugmyndafræðing sinn, Júlíu
Kristevu, en urn kenningar hennar ber
Helga vitni af þvílíkri hrifningu að helst
minnir á samband heittrúaðs kaþólikka við
höfuðdýrlinga sína.
2. „. . . þá jarmaði hann“
Grein Helgu Kress, „Sáuð þið hana systur
mína?“, fjallar að nafninu til um Grasaferð
Jónasar Hallgrímssonar, en þar sem Helga
virðist í nánara tilfinningasambandi við
Júlíu Kristevu en ritverk Jónasar Hall-
grímssonar verður greinin öll eins konar
hylling femínískrar öfgasýnar. Verk Jónas-
ar er öðru hverju kallað til vitnis og stað-
festingar á kenningum Helgu Kress/Júlíu
Kristevu. en jafn algengt er að hreytt sé í
það ónotum standist það ekki hugmynda-
fræðileg viðmið hinnar kvenlegu sýnar.
Að sögn Helgu Kress fela kenningar Júlíu
28
TMM 1991:3