Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 31

Kristevu það í sér að maðurinn sé á róli sínu
um lífið sífellt að reyna að bæta sér upp hið
rofna samband við líkama móðurinnar.
Þessi þrá endurspeglast meðal annars í þörf
manna fyrir ást og vináttu. Aðalatriði kenn-
ingarinnar er að allar tilfinningar sem mestu
skipta stafi af þrá eftir móðurkviðnum, því
þar ríki fegurðin ein. Rétt er að taka fram
að af túlkunum Helgu Kress á Grasaferð
verður ekki annað ráðið en að aðskilnaður-
inn leggist sérlega þungt á karlmenn og
marki djúp spor í sálarlíf þeirra.
Nú er hér á ferð kenning 20. aldar fem-
ínista og sem kenning er hún vitaskuld aft-
urvirk. Helga yfirfærir hana á 19. aldar
skáld, sem hefur varla látið það hvarfla að
sér að skáldskapur sinn bæri í sér löngun til
afturhvarfs í móðurkvið. En það mun vera
aukaatriði þessa máls. Þótt Jónas hafi ekki
markvisst og meðvitað hlaðið skáldskap
sinn slíkum vísbendingum þá hefur dulvit-
und hans unnið úr þessum þrám og gefið
þeim skáldskaparbúning, líkt og í Grasa-
ferðinni. Reynist Helgu auðvelt að færa
sönnur á það. Þetta er nefnilega víð og breið
kenning sem nær yfir stórt og veigamikið
svið mannlegrar reynslu. Hún er þægileg í
notkun og krefst ekki mikillar íhugunar. Og
hún alhæfir.
í Grasaferð er það systirin góða sem kem-
ur í stað móður, en þrá drengsins eftir snert-
ingu við systurina segir Helga jafngilda þrá
hans eftir móðurlíkamanum:
Hann þráir snertinguna við systurina (móð1"
urlíkamann), en veit að hann verður að slíta
sig frá henni ef hann á að standast mann-
dómsraunina og verða að manni (270).
Helga gerir mikið úr því að drengurinn vilji
láta leiða sig en minna fer fyrir því að
systirin sæki eftir að fá að leiða hann, lík-
lega vinnur sú ósk systurinnar kenningu
Helgu (Kristevu?) ekki nægilegt gagn.
Handtak systurinnar telur Helga vera
mynd „symbíósu“, samlífsins við móður-
ina. Hún segir þessa mynd vera margend-
urtekna í sögunni.
Eg veit ekki hvort Helga hefur hugsað sér
að þannig sé það ævinlega; að sækist kari-
maður eftir að leiða konu sé um að ræða
dulda þrá eftir því samlífi sem eitt sinn var
— hjá mömmu. Ef menn gefa sér að rofið
á samlífi við móðurina hafi slík áhrif á
karlkynsverur að þær lifi æ síðan í stöðug-
um aðskilnaðarkvíða sem konunni sé ætlað
að milda, þá er auðvelt að finna þess merki
á ólfklegustu stöðum, jafnvel hjá Einari
Ben. í síðasta erindi Snjáku:
Og ég vildi lán mitt leggja
í litla, þétta hönd og hvíta
og í fjötrum feginn líta
fram á götu okkar beggja.
Og nú má halda því fram að skáldið sem
sérhæfði sig í karlmennskuvaðli hafi, þegar
allt kom til alls, verið á sama ráfi og allir
hinir. Það kann einnig að hafa átt við gimb-
ilinn í vísunni góðkunnu:
Gimbill eftir götu rann
hvergi sína móður fann
þá jarmaði hann.
Hér skal ekki spurt: „Hví jarmaði gimb-
ill?“, það mun vera ljóst. En við getum velt
því fyrir okkur hvort þetta kvæði sem ís-
lenska þjóðin hefur talið saklausa bama-
gælu birti hina sönnu mynd karlveldisins,
þar sem það er á hlaupum, jarmandi á
mömmu.
Kenning sem þessi fer fram á að litið sé á
móðurina sem höfund alls sem er, og ef við
TMM 1991:3
29