Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Síða 53

steypa skynjun okkar í sama mót, láta okkur
upplifa veruleikann með sama hætti. Það er
hlutverk góðra bókmennta — ef manni
Ieyfist að viðhafa svo fomfálegt orðalag —
að kljást við þessar fjölfölduðu myndir og
innantómu tákn, og það er lífsreynsla ein-
staklingsins sem er í húfi.
Hér kann að vera komin ein af ástæðum
þess að frásagnarlistin hefur sótt á að nýju,
og eftirspurn sýnist fara vaxandi. Alltént er
afturhvarfið til frásagnarinnar eitt megin-
einkennið í íslenskum bókmenntum síðasta
áratugar. Jafnvel inngróinn módemisti
einsog Thor Vilhjálmsson hefur sett saman
sögulega skáldsögu, auðvitað á sínum for-
sendum. Fyrstu bækur Einars Más Guð-
mundssonar og Einars Kárasonar, sem út
komu snemma á síðasta áratug, áttu vin-
sældir sínarekki síst að þakka þeirri óhátíð-
legu frásagnargleði sem skfn af hverri
blaðsíðu, og ekki tilviljun að þessar bækur
hafa ratað til sinna í grannríkjum okkar.
Fyrstu bœkur Einars Más
Guðmundssonar og Einars
Kárasonar, sem út komu
snemma á síðasta áratug,
áttu vinsældir sínar ekki síst
að þakka þeirri óhátíðlegu
frásagnargleði sem skín af
hverri blaðsíðu (. . .)
Þetta er samt ekki bemsk frásagnargleði
sem lætur einsog módemisminn hafi aldrei
verið til, þama er eitthvað annað á seyði.
Oft hefur verið að því vikið að suður-am-
erískir höfundar með Marquez í broddi
fylkingar hafi kennt mönnum að sameina
módemisma og hefðbundna frásögn í eins
konar æðra veldi, og víst er að þetta mark-
mið hafa margir skáldsagnahöfundar sett
sér síðan. En ég held að í frásagnarbók-
menntum okkarsíðasta áratug megi líka sjá
annars konar sambræðslu, þ. e. samfléttun
munnlegrar og skriflegrar hefðar í frásagn-
arlist (Gísli Sigurðsson velti þessu fyrir sér
í erindi hjá Félagi áhugamanna um bók-
menntir þann 1. desember s.l.).
Að sjálfsögðu eru allar bókmenntir skrif-
legar, það felst í orðanna hljóðan. Engu að
síður er munur á þeim höfundum sem nota
brögð munnlegrar sagnalistar og líkja jafn-
vel eftir aðstæðum hennar, og hinum sem
öðru fremur glíma við möguleika ritmáls-
ins. Tökum íslenskar bókmenntir á fjórða
áratugnum sem dæmi. Venja hefur verið að
skoða þær í ljósi átaka milli róttækra höf-
unda og íhaldssamra, sem vettvang hug-
myndastríðs. Og vissulega voru þær það —
líka. En ef við lítum á þær nú, löngu síðar
þegar lítið lífsmark er með þeim stjóm-
málakenningum sem þá tókust á, er önnur
móthverfa kannski betur til þess fallin að
varpa ljósi á hina bókmenntalegu þróun,
móthverfa sem gengur þvert á pólitíska af-
stöðu. Þar eru annars vegar þeir höfundar
sem öðru fremur eru munnlegir sagna-
menn. í því felst ekki endilega að prósi
þeirra sé frumstæðari eða ómerkilegri en
hinna, en sögumar bera munnlegri frásagn-
arlist vitni; þær em sagðar af sögumanni
sem er að skemmta áheyrendum. Á hinn
bóginn em þeir höfundar sem einbeita sér
að ritaðri tjáningu, stunda nýsköpun í stíl og
máli, og sem sóttu sér oft innblástur til
erlendra samtímabókmennta. Þessi mót-
hverfa, milli Jóns Trausta og Þorgils gjall-
anda (svo farið sé aftur til aldamóta),
Hagalíns og Halldórs Laxness ef menn
TMM 1991:3
51