Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 55

að höfundurinn hefur yndi af að segja sög-
ur, miklu fremur en að þróa nýjan stíl eða
setja saman myndhverfmgar.
Vissulega er hér vikið að sögunni um
sveit og borg og áhrif hersins, en án þess að
mórallinn liggi í augum uppi. Hörmuleg
örlög verða bæði grátleg og hlægileg, fá-
tæktin bæði skelfing og skraut, hetjuskap-
urinn falskur og þó fagur; þegar best lætur
nær sögumaður allt að hamsúnskri íróníu.
Styrkur bálksins felst í blekkingu munn-
legrar sagnalistareinsog við þekkjum hana
frá því við heyrðum fyrst ævintýri sem
börn. Höfundurinn hefur skapað veröld
sem virðist eiga sér sögulega stoð og vekur
jafnvel tregablandna eftirsjá hjá nútímales-
anda, því braggahverfin hafa smám saman
fengið ævintýraljóma þess sem er horfið og
kemur aldrei aftur. Jafnvel árekstur sveita-
mennsku og bandarískrar fjöldamenningar
er núna orðinn að einhverri litlausri blöndu.
En eftirsjárkenndin er haldlaus, eftirsjá eftir
veröld sem ekki var. Það vita bæði lesendur
og höfundur, og sú vitneskja sameinar þá
sem aðila að samsæri bókanna (Kristján B.
Jónasson víkur að þessu í nýlegri grein í
Torfhildi, ársriti bókmenntanema). Einsog
oft að loknum góðum sögum situr lesand-
inn eftir með einhverja óútskýrða þrá.
Skáldsögur Einars þykjast því bara vísa
til veruleikans, en frásagnarhátturinn — hin
munnlega sviðsetning — gera lesandann
samsekan blöffinu. Um leið er veruleika-
myndin í hæsta máta myndræn, þ. e. tákn
hennar og viðmið eru sótt í myndaveröld
nýtilkominnar tjöldamenningar.
Blekkingin er afhjúpuð í síðasta bindinu.
Fyrirheitna landinu, þar sem Stanley höf-
undarins fer í frámunalega ólánlegan leið-
angur að finna sinn Livingstone, aðeins til
að sjá hann nefbi jóta móður sína, og kveður
svo mesta töffara íslands þar sem hann sóar
sínum síðustu töktum á fordrukkna indjána.
Hvað sem mönnum finnst um lokabindið í
þríleiknum er það tvímælalaust einlægasta
bók Einars, ferðin sem lýst er ámóta mark-
viss og bamakrossferðirnar forðum, þar
sem allar vonir reynast svik og hjóm. Og af
því Einar er þrátt fyrir allan sinn kaldhæðna
húmor viðkvæmur sögumaður, svo við-
kvæmur að hann iætur aldrei uppskátt um
tilfinningar sínar, þá situr lesandinn að lok-
um uppi með söknuð, söknuð eftir þeirri
veröld sem sköpuð var í fyrsta bindinu og
var þó aldrei til.
Einar er þrátt fyrir allan
sinn kaldhœðna húmor við-
kvæmur sögumaður, svo við-
kvœmur að hann lœtur aldrei
uppskátt um tilfinningar sínai
Söknuðurinn er líka grunnstefið í femu
Péturs Gunnarssonar um Andra. Vinsældir
Punktsins á sinni tíð voru með ólíkindum,
og hann varð mörgum tákn endurkomu frá-
sagnargleði og fyndni í bókum ungra höf-
unda. Langlífi sitt hefur bókin ekki síst átt
undir leik sínum að orðum, og næmu auga
höfundar fyrir klisjum og sjálfgefnum hug-
myndum okkar um tilveruna. Jafnframt bjó
hann sér til nýtt sjónarhom: Bókin fjallar
ekki um flutningana úr sveit í borg, heldur
finnur sér sjónarhól innan borgarinnar
Reykjavíkur.
Einar Kárason leysti sama vanda með því
að reisa þorp innan borgarinnar, Einar Már
tók eitt hverfi í byggingu og skapaði úr því
sinn míkrókosmos. Kannski má segja að
TMM 1991:3
53
L