Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 105

Gráglettni?
Gert at í, já. Þegar maður stendur frammi fyrir
skammstöfuninni Ols. Olsen veit maður ekki
alveg hvaðmaðuráaðhalda. Þareðhúnerundir
texta sem ber öll einkenni þess að vera eftir
undirmálsmann, dettur manni í hug að hér sé
bara sýnt á gráglettinn hátt að til eru þeir sem
fara á mis við flest í líftnu, bærilegt nafn hvað
þá heldur annað. En í sömu mund man maður
kannski eftir þvf að í Olsen Olsen geta hlutirnir
breyst von úr viti og eru að lyktum gjarna aðrir
en menn héldu að þeir yrðu. Og sem það rifjast
upp grunar mann að nafnið segi nokkra sögu en
óttast þó að ímyndunaraflið sé að leiða mann í
gönur og bíður með að draga ályktanir.
Þegar komið er fram í miðja sögu og ívar-
senar af fyrstu og annarri kynslóð flestir dauðir
nema Friðþjófur, taka hins vegar að gerast at-
burðir sem neyða lesandann til að hugsa ræki-
lega sinn gang. I stað hinna hefðbundnu
athugasemda ritstjórans birtist alltíeinu kafli
með yfirskriftinni „Inngangur að næsta þrepi“
þar sem Lýtingur boðar óvænt endalok á safni
sínu og kveðst ætla að „þenja rammann ennþá
meir“ (92) og birta eftirmæli um mann sem
komi ívarsenum ekkert við. Höfundurinn er
Ómar B. Ómarsson cand.mag. en hann þekkja
lesendur sögunnar þegar, t.d. af skrifum um
Jónas Hallgrímsson og fræðimenn ýmsa í grein
um Jón Q. Jónsson — en sá ber ýmis þekkt
einkenni íslenskra samtímamanna, á t.d. snyrti-
legasta húsið í smáíbúðahverfinu. sjálfan
,,„heimagrafreitinn"“ (94). Og með þessum
skrifumÓmars reynast lesendurkomnirá næsia
þrep í ýmsum skilningi. Jafnframt því sem l'orm
bókarinnar og efniviður taka stakkaskiptum
verður framlífið og hinir brottgengnu enn l'yrir-
ferðarmeiri.
Friðþjófur ívarsen skilur t.d. látinn eftir sig
minningarorð um sjálfan sig þar sem dregin er
nokkuð önnur mynd af honum og Ivarsenfjöl-
skyldunni en fyrr í safninu; reyndar er myndin
svo ólík hinni fyrri að Lýtingur skrifar ekki
aðeins athugasemd við textann í bak og fyrir
heldur bætir við eigin eftirmælum um Friðþjóf
eins og til að rétta safnið af. Hann dregur þó ekki
úr mótsögnunum sem risið hafa heldur eykur á
þær. Sem dæmi má nefna að hann segir að
Friðþjófur hafi aldrei slett ensku og dönsku,
heldur aðeins latínu og frönsku, enda þótt orð
eins og „lover“ og „brogaður karakter" komi
fyrir í eiginminningu Friðþjófs meðan latnesk
orð og frönsk eru fáséð í skrifum hans (þó t.d.
,,née“). Hann kveður Friðþjóf og hafa hrifist af
atómljóðum meðan lesendur hafa einkum séð
hann vitna íhefðbundinn kveðskap.
Mótsagniraf þessu tagi öðiast nýja merkingu
þegar í ljós kemur að í dánarbúi Friðþjófs hafa
einnig leynst eftirmæli um Lýting Jónsson sem
minna í stíl og hugsun fyrr á þann sem um er
ritað en hinn sem sagður er höfundur. Það hlýtur
að minnsta kosti að orka kynlega á lesendur að
Friðþjófur skuli ekki aðeins orðinn trúaður á
annað líf heldur og svo óspar á latínuna og
frönskuna, að lota eins og „integer vitae maður
par excellence" (151) stendur ekki í honum. Sú
spurning gerist nú æ áleitnari hvur skrifi hvað í
safninu og áþekk einkenni í stíl mismunandi
eftirmælahöfunda taka að sveima um heilahvel-
in. Ekki bætir úr skák að Lýtingur gefur upp
öndina eftir að hann hefur gengið frá eftir-
mælunum um sjálfan sig og fyrmefndur Ómar
B. Ómarsson leggur síðustu hönd á verkið,
skrifareftirmála og lokaorð, auk þess sem hann
birtir bréf Geirþrúðar og Leifs Ólsens og bréf
og Ijóð sem konuefni hans, Hrefna Ólsen, ritar
með ósjálfráðri skrift fyrir atbeina framliðinna.
Þar eð lokaþáttur Ómars í bókinni beinist ekki
síst að því að rétta hlut Leifs bróður Hrefnu,
getur maður andartak hugsað sér að leggjast í
stílrannsóknir og kanna hvort Ómar sé ekki bara
höfundur allra textanna í safninu. En maður
áttar sig á að slík rannsókn væri sennilega lítils
virði. Mestu skiptir að kollsteypan í SíÖasta
nrðinu og reyndar formgerð verksins öll vekur
með manni þanka sem maður getur glímt við og
skemmt sér við nokkra stund.
Eru orðin allt frá hinu fyrsta til hins síðasta
nokkurn tíma annað en einhvers konar skáld-
TMM 1991:3
103