Morgunblaðið - 20.12.2014, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 2014
BOURGIE
Hönnun: Ferruccio Laviani
Bourgie Silfur verð 74.000,-
Bourgie Gull verð 106.000,-
Bourgie 3ja lita verð 79.000,-
Skeifunni 8 | Kringlunni | sími 588 0640 | casa.is
Jólagjöfin fæst hjá okkur - mikið úrval
Mikil áhugakona um íslenskar bók-menntir spurði mig nýlega hvortég væri ekki ánægð með aðGuðni Ágústsson hefði rétt hlut
Hallgerðar langbrókar sem legið hefði óbætt
hjá garði um aldir. Ég svaraði því til að sú
málsvörn væri heldur seint á ferðinni. Til að
mynda hefðu nemendur mínir í Versló verið
langt á undan honum og þar með rifjaðist upp
ein skemmtilegasta kennslustund sem ég man
þar innan hirðar.
Það vildi þannig til að tveir danskir kenn-
arar, sem voru í heimsókn í skólanum, höfðu
óskað eftir því að sitja í tíma þar sem fjallað
væri um íslenskar fornbókmenntir. Ég gat ekki ímyndað mér að þeir
hefðu af því mikla ánægju því að hvorugur þeirra kunni stakt orð í ís-
lensku en vísaði þeim þó til sætis hjá fjörmiklum 25 manna bekk sem
var að lesa Njálu. Það voru samskipti þeirra Bergþóru og Hallgerðar
sem voru til umræðu, húskarlavígin og aðdragandi þeirra. Gestirnir
voru boðnir velkomnir en fljótlega gleymdist nærvera þeirra og krakk-
arnir fóru að rífast.
- Auðvitað átti Bergþóra upptökin, - sagði ein stelpan. - Hún byrjaði
á því að móðga Hallgerði þótt hún væri gestur á bænum. Önnur bætti
við: - Það var líka alger aumingjaskapur hjá Gunnari að standa ekki
með henni og hundskamma hana svo. Sumir strákar gátu ekki setið
undir þessu, vildu standa með sínum manni og einn þeirra fullyrti að
Hallgerður hefði verið bölv-
uð frekja og bara gifst
Gunnari til að monta sig af
honum og aðrir tóku í sama
streng.
Við héldum áfram að lesa í
bókinni og enn ein stelpan
hafði orð á því að höfundur
Njálu hefði verið karlremba af verstu sort. Þessari athugasemd fylgdu
hávær mótmæli og enn reyndi ég að halda krökkunum við textann og
fjalla um sjálf húskarlavígin. - Sjáðu bara, sagði einhver í bekknum. -
Þær eru báðar að láta drepa saklausa menn en höfundurinn heldur
með Bergþóru með því að láta vígin hennar Hallgerðar líta miklu verr
út. - Það er nú bara af því að Hallgerður byrjaði, - gall við í öðrum - og
hún hafði miklu verri málstað. Röggsamasta stelpan í bekknum gat
ekki setið undir þessari fullyrðingu og henni tókst jafnvel að fá nokkra
stráka á sitt band. Og kennslustundinni lauk þannig með hálfgildings
sigri Hallgerðar þótt ekki gætu allir beygt sig undir hann.
Það var ekki fyrr en í lok tímans sem við tókum eftir gestunum
tveim sem sátu hljóðir aftarlega í stofunni og segja má að þar hafi
Danir legið í því. - Hvernig er þetta eiginlega hægt? sagði annar
þeirra. - Krakkarnir hnakkrífast út af fólki sem var uppi fyrir þúsund
árum. - Og það er ekki einu sinni víst að það hafi einhvern tímann verið
til sagði hinn, - svona nokkuð gæti aldrei gerst hjá okkur! Ég brosti
bara og var upp með mér yfir þeim mætti bókmenntanna okkar að
lífga við persónur sem kannski voru aldrei til og gera okkur kleift að
endurmeta þær eftir aðstæðum.
Hnakkrifist um
Hallgerði
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Maður heitir Alastair Campbell, blaðamaðurog rithöfundur í Bretlandi en þekktastur erhann sem talsmaður Tonys Blairs, for-sætisráðherra Breta, og síðar yfirmaður
samskipta ríkisstjórnar hans á árunum 1997-2003. Áður
hafði hann unnið með Blair í aðdraganda þingkosning-
anna sem Verkamannaflokkurinn vann 1997.
Sl. miðvikudag birtist grein eftir Campbell í brezka
dagblaðinu Guardian um málefni sem nokkrum sinnum
hefur verið fjallað um hér á þessum vettvangi og snýr að
börnum sem eiga foreldri sem á við geðsýki að stríða.
Fyrirsögn greinar Campbells er þessi: „Að búa við geð-
veiki er erfitt fyrir fullorðna. En hvað um börnin
þeirra?“
Í upphafi greinar sinnar segir Alastair Campbell:
„Það er nógu erfitt fyrir fullorðinn einstakling að berj-
ast við þunglyndi, takast á við kvíða eða þráhyggju, horf-
ast í augu við eiturefnafíkn eða áfengissýki eða takast á
við geðsjúkdóm á borð við geðklofa.
En spyrjið ykkur hvernig lífið er fyrir
börn þessa fólks. Þau eru mörg – og við
sem samfélag hugsum ekki nægilega um
þarfir þeirra …
… Geðsýki snertir ekki bara sjúkl-
inginn heldur fjölskyldu hans, vini,
starfsfélaga og stærri hóp. Börnin eru viðkvæmust og
þeim finnst að þau geti bætt ástandið. Það er áskorun
sem kallar á stuðning sérfróðra.“
Grein Campbells er þáttur í söfnun sem Guardian hef-
ur beitt sér fyrir nú fyrir jólin til stuðnings grasrótar-
eða félagasamtökum sem vinna að málum geðsjúkra.
Meðal þeirra samtaka er The Kidstime Foundation en á
heimasíðu þeirra samtaka kemur fram, að markmið
þeirra er að veita stuðning ungu fólki sem á um sárt að
binda vegna geðveiki foreldris eða systkinis. Í því sam-
bandi reka samtökin vinnustofur þar sem fjallað er um
þá lífsreynslu sem þessi börn geta átt eftir að upplifa.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Alastair Campbell
blandar sér í umræður um geðheilbrigðismál í Bretlandi.
Hann hefur verið virkur í starfi samtaka þar sem nefn-
ast Time for change eða Tími til breytinga og eru bar-
áttusamtök fyrir því að draga úr fordómum og mis-
munun vegna geðsjúkdóma.
Og hvers vegna? Vegna þess að hann hefur sjálfur átt
við áfengissýki og þunglyndi að stríða og sagði frá þeirri
lífsreynslu sinni í heimildarmynd sem sýnd var á BBC í
október 2008. Og á sjálfur börn.
Ástæðan fyrir því að vakin er athygli á grein Alastairs
Campbells nú er sú, að margt bendir til að sá þáttur geð-
heilbrigðismála sem snýr að börnum geðsjúkra sé að
komast alvarlega á dagskrá hér á Íslandi. Og í raun og
veru á hið sama við um börn sem hafa alizt upp hjá for-
eldri sem stríðir við áfengissýki eða fíkniefnaneyzlu og
t.d. börn sem eiga foreldri í fangelsi.
Geðdeild Landspítalans hefur í nokkur undanfarin ár
sinnt þessum börnum meira og betur en áður var gert.
Nú fyrir nokkrum dögum tryggði Alþingi áframhaldandi
starfsemi Miðstöðvar foreldra og barna, sem nokkrar
konur hafa starfrækt sem hafa gert sér grein fyrir þeim
alvarlega vanda sem hér hefur verið á ferð. Í þeirri
ákvörðun þingsins má segja að felist ákveðin stefnu-
mörkun til framtíðar.
Að auki þetta:
Snemma á þessu ári samþykkti Alþingi þingsályktun
sem Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, alþingismaður Sam-
fylkingar, hafði forystu um. Á grundvelli þeirrar þings-
ályktunar skipaði Kristján Þór Júlíusson, heilbrigð-
isráðherra, sérstakan vinnuhóp til þess að undirbúa nýja
löggjöf um geðheilbrigðismál. Í þeim hópi situr fulltrúi
þeirra sjónarmiða að huga þurfi sér-
staklega að högum barna í þessu sam-
hengi, Anna Margrét Guðjónsdóttir, einn
af varaþingmönnum Samfylkingar.
Það er nú raunverulegur möguleiki á
að Alþingi fái til umfjöllunar á næsta ári
lagafrumvarp sem leggi þá lögbundnu
skyldu á geðheilbrigðiskerfið að sinna þeim börnum,
sem Alastair Campbell fjallar um í grein sinni í Guardi-
an.
Hann segir: „Kidstime (og vísar þá til fyrrnefndra fé-
lagasamtaka) geta ekki læknað foreldrið – en samtökin
geta hjálpað barninu að skilja. Þau vinna að því að barn-
ið geti skilið. Þau vinna að því að tryggja að börnin fái
skýringu á sjúkdómsástandi foreldris, ástæðunum og
meðferðinni og hvernig þau geti tekizt á við sína stöðu
heima fyrir og í skóla. Þau afskipti stuðla að því að
byggja upp þrautseigju, minnka líkur á að barnið verði
sjálft fyrir geðröskun og auka lífsgæði þess. Því meira
sem börnin skilja, þeim mun betur geta þau tekizt á við
það sem að þeim snýr og hjálpað foreldri sínu.“
Í lok greinarinnar segir Alastair Campbell: „Geð-
sjúkdómar eru mikið baráttumál okkar tíma. Og tími
þessa málefnis er kominn … við getum ekki litið á okkur
sem siðmenntað samfélag, þegar skilningur á geð-
sjúkdómum er svo takmarkaður og afleiðingarnar fyrir
börnin eru svo vanræktar.“
Þannig talar sá maður sem talinn hefur verið mesti
„spunameistari“ síðustu áratuga á vettvangi brezkra
stjórnmála. En að þessu sinni er hann að tala um alvar-
legri mál en pólitískir spunar ná til.
Eftir nokkra vegferð um íslenzkt samfélag á undan-
förnum árum er ljóst að út um allt samfélagið er að finna
fólk sem á að baki bernsku og unglingsár sem eru mörk-
uð af þessari lífsreynslu og hefur mótandi áhrif á fólk
alla þess ævi vegna þess að það fékk enga hjálpa í æsku
til að takast á við vandann.
Og einmitt af þeim sökum hefur reynzt meiri stuðn-
ingur við þetta málefni og þar á meðal á Alþingi en ætla
mátti í fyrstu.
„En spyrjið ykkur
hvernig lífið er fyrir
börn þessa fólks.“
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
„Geðsjúkdómar eru mikið
baráttumál okkar tíma …“
Íslenskum marxistum brá nokkuð,þegar ég upplýsti í Morgun-
blaðinu 17. febrúar 1979, að í miklu
austurþýsku ritsafni þeirra Karls
Marx og Friðriks Engels væri á ein-
um stað minnst á Íslendinga og held-
ur sneitt að þeim. Það var í ómerktri
grein eftir Engels í Nýja Rín-
arblaðinu (Neue Rheinische Zeitung)
10. september 1848, en Marx var rit-
stjóri. „Norðurlandahugsjónin er
ekkert annað en hrifning á hinni
ruddalegu, óþrifnu, fornnorrænu sjó-
ræningjaþjóð,“ skrifaði Prússavin-
urinn Engels um vopnahlé Dana og
Prússa, en rætt hafði verið um það,
að aðrar Norðurlandaþjóðir kæmu
Dönum til hjálpar gegn ofureflinu.
„Íslendingar töldu allar þjóðirnar
þrjár úrkynjaðar, enda er sú þjóð
auðvitað mesta Norðurlandaþjóðin,
sem er frumstæðust og líkust hinni
fornnorrænu í öllum siðum og hátt-
um.“ Árni Bergmann svaraði því til í
Þjóðviljanum, að Halldór Laxness
lýsti Íslendingum svipað í Gerplu.
Óskar Bjarnason gróf síðan upp
nokkur ummæli Marx og Engels um
Íslendinga, sem ekki höfðu birst á
prenti að þeim lifandi. Í lok fyrsta
kafla Þýsku hugmyndafræðinnar
skrifuðu þeir kumpánar veturinn
1845-1846 um ýmsa nýja siði, sem
landnemar flytji með sér, áður en
þeir hafi rutt eldri siðum úr vegi.
„Þetta gerist í öllum nýlendum,
nema þær séu einvörðungu bæki-
stöðvar hers eða verslunar. Dæmi
um þetta eru Karþagó, grísku ný-
lendurnar og Ísland á 11. og 12. öld.“
Hér minntust þeir fremur vinsam-
lega á Ísland. En í desember 1846
skrifaði Engels einum vini sínum frá
París, að ekki væri hann hrifinn af
Norðurlandaþjóðum. „Svíar lítils-
virða Dani sem þýsk-mengaða, úr-
kynjaða, rausgjarna og veikgeðja.
Norðmenn fyrirlíta fransk-mengaða
Svía með sinn aðal og gleðjast yfir
því að í Norge sé einmitt þetta sama
fávísa bændaþjóðfélag og á tímum
Knúts ríka. Þeir eru aftur á móti sví-
virtir af Íslendingum, sem enn tala
alveg sömu tungu og þessir subbu-
legu víkingar frá anno 900, súpa lýsi,
búa í jarðhýsum og þrífast ekki nema
loftið lykti af úldnum fiski. Ég hef
oftsinnis freistast til þess að vera
stoltur af því að vera þó ekki Dani,
hvað þá Íslendingur, heldur bara
Þjóðverji.“ Þessa skoðun endurtók
Engels síðan í blaðagreininni, sem ég
rifjaði upp 1979.
Loks er þess að geta, að Bruno
nokkur Bauer heimsótti Marx í
Lundúnum 12. desember 1855. Þeg-
ar Bauer sagði, að enska hefði spillst
af frönsku, svaraði Marx, eins og
hann skrifaði síðar Engels: „Ég tjáði
honum þá til huggunar, að Hollend-
ingar og Danir segðu það sama um
þýskuna og að „Íslendingar“ væru
hinir einu sönnu ómenguðu pilt-
ungar.“ Og þá vitum við það.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Marx og Engels
um Íslendinga