Morgunblaðið - 20.12.2014, Blaðsíða 38

Með lögin að vopni
Árið 1964 voru röksemdir með og
á móti sauðfjárhaldi í Reykjavík
svipaðar og áður en nú var einnig
vísað til þess að fjárhaldið hefði
uppeldisgildi fyrir borgarbörnin,
sem ættu æ minni möguleika á því
að dveljast í sveit á sumrin. Tónninn
hafði breyst. Borgarmyndunin var
farin að hafa enn áþreifanlegri áhrif
á málflutning manna og í herbúðum
beggja lék hún stórt hlutverk. Fjár-
eigendur lýstu því t.d. yfir að þeir,
sem og margir aðrir borgarar, teldu
að sauðfjárhald undir sanngjörnu
eftirliti skaðaði engan en gleddi
miklu fleiri en sauðfjáreigendur
sjálfa, ekki hvað síst yngstu borg-
arana. Fjöldi barna í Reykjavík
kynntist ekki af eigin raun öðru lífi
en því sem þau vendust í borg-
arlandinu. Því yrði það mikill sjón-
arsviptir fyrir þau að sjá hvorki
kindur né hesta öll sín bernskuár,
nema þá í gegnum bílrúður þegar
ekið væri eftir þjóðvegunum: „Mega
það heita einkennilegir menn sem
ekki þola sambýli við búfé en er-
lendis þykir það víða hið mesta
keppikefli enda algengt að sjá ríð-
andi menn á götum stórborga er-
lendis eða í úthverfum borganna. Ís-
lendingar flestir sem komnir eru til
fullorðinsára hafa alist upp við bú-
fjárhald og haft af því margar
ánægjustundir að umgangast búfé
enda hefur vist borgarbarna í sveit
að sumrinu ætíð verið talin hafa
verulegt uppeldislegt gildi. Þeir Ís-
lendingar sem nú þola ekki sauðfé
og hesta nálægt sér virðast komnir
undarlega langt frá uppruna sínum
og forfeðrum.“ Á
Alþingi spurði
einn stuðnings-
maður búfjár-
halds í þéttbýli:
„Hafa kaupstaðir
landsins efni á
því að banna
mönnum að verja
tómstundum sín-
um til þess að
rækta búféð og njóta umgengni við
það? Hafa kaupstaðirnir upp á eitt-
hvert hollara og betra tómstundalíf
að bjóða þeim er þetta aðhyllast og
er það til sérstakrar ununar?“ Hann
svaraði báðum spurningum neit-
andi.
Tómstundirnar komu við sögu
með öðrum hætti, m.a. var vísað til
breyttra atvinnuhátta og hve mikil
heilsubót sauðfjárhaldið væri fyrir
þá borgarbúa sem ættu kindur. Sæ-
mundur Ólafsson forstjóri kexverk-
smiðjunnar Esju komst svo að orði:
„Fjáreign í Reykjavík er ekki at-
vinnurekstur heldur tómstunda-
vinna – og með styttum vinnudegi –
margir fjáreigendur hafa þægilegan
vinnudag – hafa þeir þörf fyrir að
geta notað tómstundirnar á ein-
hvern jákvæðan hátt. Með því að
hafa nokkrar kindur til þess að
hugsa um kemur fyrst til greina
vetrarhirðingin sem er ómælanlega
mikil heilsubót og hugarléttir fyrir
þá menn sem borgin kreppir að. Á
vorin er það sauðburðurinn sem fer
fram í fjárhúsunum, og smala-
mennskan upp um fjöll og heiðar og
rúningur á fénu sem fer fram víðs
fjarri bænum. Í staðinn fyrir að
liggja inni, hvernig sem viðrar á
sumrin, grípa búfjáreigendur hverja
stund sem gefst til að
vera úti í sólskininu og
sinna heyöfluninni. Á
haustin kemur svo
smalamennskan, út-
réttir, félagsskapur við
sér líka úti í náttúrunni
…“
Vorið 1964 boðuðu
Fjáreigendafélag
Reykjavíkur, Sauðfjár-
eigendafélag Kópavogs
og Fjáreigendafélag
Hafnarfjarðar til opins
kvöldfundar um búfjár-
frumvarpið í Skáta-
heimilinu við Snorra-
braut. Þar héldu
forystumenn félaganna
framsöguræður ásamt
flutningsmönnum frum-
varpsins og garð-
yrkjustjóra Reykjavík-
urborgar. Fjölmenni
var á fundinum sem
stóð fram á nótt, eða í
fimm klukkustundir,
„og voru umræður all
heitar á köflum, einkum
af hálfu fjáreigenda.“
Þannig sagði einn fund-
armaður í almennum umræðum „að
leitt væri til þess að vita að andlegir
kalkvistir í borgarstjórn Reykjavík-
ur beittu sér fyrir því að banna allt
fjárhald í lögsagnarumdæmi bæj-
arins. En það væri svo sem auðséð
að þetta væri allt runnið undan rifj-
um ofstækismanna ... sem ekki
þyldu að hafa annað fyrir augunum
en hríslur og blóm og kveldust ef
þeir sæju ferfætlinga nálægt sér.“
Annar fundarmaður sagði augljóst
af umræðum á Alþingi „að nú væru
kosningar ekki í nánd, nú þyrfti
ekki að nudda sér upp við alþýðuna.
Hvers vegna væru þessir menn að
tala um lýðræði ef nú ætti að fara að
stjórna af einræði.“ Aðrir voru mild-
ari í orðavali og gagnrýndu jafnvel
félaga sína: „Að sjálfsögðu væru til
fjáreigendur sem ekki gættu kinda
sinna sem skyldi en það væri hrein
fásinna að setja slík lög sem þessi til
að verjast ágangi búfjár í Reykjavík
og nágrenni.“ Og annar fund-
argestur kvað „hart að með lögum
þessum væru 130 fjáreigendur látn-
ir gjalda þess sem lítill hluti, 10–15
menn, brytu af sér með því að gæta
ekki fjár síns sem skyldi.“ Einnig
var litið til útlanda. Fundargestur
sem hafði ferðast „um margar borg-
ir á Norðurlöndum [hafði] ... séð þar
víða hesta og aðrar skepnur innan
marka miklu stærri borga en
Reykjavíkurborg væri. Mætti þá
telja skörina vera að færast upp í
bekkinn ef Reykjavík ætti að vera
alltof fín til að umbera húsdýr innan
sinna marka.“ Og þessi gestur
spurði jafnframt hvað það ætti „nú
að þýða ef ætti að fara að krefja
menn um stórfé fyrir það eitt að
mega eiga einn hest eða eina rollu
fyrir utan það sem hver yrði að
greiða af eignum sínum?“ Í lok
fundarins var samþykkt tillaga um
að skora á Alþingi, og þó einkum
þingmenn Reykjavíkur og Reykja-
ness, að endurskoða rækilega af-
stöðu sína til málsins. Fundurinn
taldi „þetta mjög nauðsynlegt vegna
freklegrar árásar á frelsi manna og
mannréttindi“.
Barátta fjáreigenda gegn frum-
varpinu dugði þó ekki og það var
samþykkt sem lög frá Alþingi eftir
heitar umræður sem allnokkrir
þingmenn tóku þátt í. Alls
greiddu 38 þingmenn með
banni en þrír voru því and-
vígir. … Með nýjum lögum
var borgarstjórn Reykja-
víkur nú „heimilt með sam-
þykki ráðherra að setja
reglugerð um búfjárhald í
kaupstaðnum“ en með bú-
fjárhaldi var átt við naut-
gripa-, hrossa-, svína- og
sauðfjárhald og alifugla-
rækt. Þó var reiðhestahald
undanþegið ákvæðum lag-
anna ef það var á vegum
hestamannafélaga og þau
settu um það reglur sem
hlutaðeigandi sveitarstjórn
staðfesti. Þar með var
starfsemi Hestamanna-
félagsins Fáks tryggð. Í
reglugerð mátti ákveða að
tiltekið búfjárhald væri al-
gerlega bannað í borginni,
takmarkað að því er snerti
fjölda hverrar tegundar
eða bundið við tiltekin
svæði innan borgarlands-
ins. … Eftir að Alþingi
hafði samþykkt lögin um
búfjárhald í kaupstöðum og
kauptúnum vorið 1964 leið ekki á
löngu uns borgarstjórn afgreiddi
viðeigandi reglugerð þar sem tekið
var mið af flestum helstu atriðum
sem lögin fólu í sér. Það tók ráð-
herra aðeins fáeina daga að stað-
festa hana og um miðjan júlí birtist
auglýsing í dagblöðunum þar sem
sagði m.a. að sauðfjárhald, svína-
hald og hænsnarækt væri óheimil í
Reykjavík nema með sérstöku leyfi
borgarráðs. Búfé sem væri haldið
án leyfis yrði tekið úr vörslu eig-
anda og hann látinn sæta ábyrgð að
lögum. Og nú tóku umsóknirnar að
streyma inn.
Sveitin í sálinni
Í bókinni Sveitin í sálinni segir Eggert Þór Bern-
harðsson frá búskap og ræktun í Reykjavík á árunum
1930 til 1970. Stór hópur bæjarbúa voru sveitamenn
og þeir höfðu með sér viðhorf og venjur úr átthög-
unum. Þó fólkið færi úr sveitinni þá fór sveitin ekki
svo glatt úr fólkinu. JPV gefur út.
Morgunblaðið/Ómar
Eggert Þór Bernharðsson er höfundur bókarinnar Sveitin í sálinni.
Í Fjárborg árið 1965. Símon Sveinsson sjómaður hugar að fé
sínu við 3. götu en hann var þar með 20–30 kindur í húsi.
Fjárhúsið fyrir miðri myndinni var hið stærsta í Fjárborg og
þar var stærsta hjörðin, um 100 vetrarfóðraðar kindur.
Hugljúfar gjafir
KYOKA
„Happiness”
My spirit
spreads optimism
and goodwill
Maxi doll 3,990.-
Bolli 2,590.-
Lyklakippa 1,990.-