Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Page 41

LYGIN UM SANNLEIKANN OG SANNLEIKURINN UM LYGINA
kenningar sem sverja sig í ætt við tvíhyggjukenningar platónsku heimspeki-
hefðarinnar. Heimsandi hegelsku heimspekinnar er t.d. að mati Nietzsches
undir sömu sök seldur, þar sem hann á að vera tjáning hins sanna hreyfrafls
þróunar andans í mannkynssögunni. Nietzsche líkir frumspekilegum
sannleika af þessum toga við goðalíkneski sem heimspekingar hafa tilbeðið.
Hann segist sjálfur koma fram á sjónarsviðið til að ástunda heimspeki með
hamri, ekki þó til að mölva goðalíkneskin.4 Hann segist vilja nota hamarinn
eins og tónkvísl sem hann slær í líkneskin til að heyra holhljóminn. Elífur
sannleikur, sem vera eða reynd handan sýndar, er samkvæmt þessari líkingu
tóm eitt og því hreinn hugarspuni.
Viðleitni Nietzsches til að afhjúpa ffumspekileg sannleikshugtök felur
hins vegar ekki í sér gagnrýni á kenningar um sannleika yrðinga. í heimspeki-
sögunni hafa kenningar um sannleika yrðinga sem byggja á rannsóknum á
merkingu einkunnarinnar „sönn“ í sambandi við setningar lengstum skipt
meira máli en umfjöllun um frumspekileg sannleikshugtök. Nietzsche
skeytti ekki um hefðbundnar kenningar um sannleika sem samkvæmni eða
samsvörun hugar og veruleika eða um rökleg sannleiksskilyrði setninga.
Skotskífa gagnrýni Nietzsches er fyrst og fremst hin hefðbundna frumspeki
um eðli og tilgang tilverunnar. Engu að síður ber að hafa í huga að frum-
spekilegar sannleikskenningar gera tilkall til að fela í sér lögmál um sannleika
yrðinga. Ennfremur á sér t.d. hin hefðbundna samsvörunarkenning um
sannleika, sem Tómas frá Akvínó lagði grundvöll að, frumspekilegar for-
sendur. Því verður að gera greinarmun á kenningum um sannleika yrðinga
sem eru ff umspekilegs eðlis og hinum, sem skírskota ekki tO frumspekilegra
lögmála, en það á við um flestar sannleikskenningar samtímans.5
Þótt Nietzsche telji sig grafa undan hugtökum um frumspekilegan
sannleika hefur hann samt legið undir ámæli fyrir að byggja heimspeki sína
á frumspekilegum sannindum um lífið og tilveruna. í því samhengi vegur
þyngst túlkun Martins Heideggers, sem skýrði kenningar Nietzsches um
viljann til valds og eilífa endurkomu hins sama sem lokastig í sögu hefð-
bundinnar evrópskrar frumspeki. Hin platónska tvíhyggja sýndar og reynd-
ar sem hefur gengið eins og rauður þráður í gegnum frumspekisöguna
fullnast samkvæmt túlkun Heideggers í heimspeki Nietzsches. Kenninguna
um eilífa endurkomu viljaferla sem hreyfifafl alls lífs segir Heidegger ekki
vera annað en „umsnúinn platónisma11.6 Samkvæmt Heidegger snýr
Nietzsche hugtakapari tvíhyggjunnar við og gerir hringrás viljavirkni að
ffumpekilegu lögmáli og að grundvelli lífsins: „hið skilvitlega verður að hinu
raunsanna, hið yfirskilvitlega að hinu sýnilega.“7 Lögmálið um viljann er
ekki lengur sett ofar heimi mennskrar tilveru eins og í platónskri frumspeki,
heldur innan hans. Samkvæmt túlkun Heideggers tekst Nietzsche ekki að
TMM 1997:3
39