Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 44

SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÓTTIR
skapa sér sinn eigin heim. Settar reglur um sannleika og lygi setja þessari
hæfni skorður þegar fram líða stundir sem leiðir til þess að maðurinn verður
að finna lygaviljanum annan farveg. í listinni getur maðurinn logið að vild
án þess að það hafi skaðleg áhrif.
Að baki þessa uppruna sannleikans úr lyginni býr aftur á móti spurningin
um tilurð sannleikshvatarinnar. Hvernig gat sannleikshvötin vaknað með
manninum? Hvernig kom til þörf heimspekinga til að leita og finna sann-
leikann ef lygaviljinn er upprunalegri en sannleiksviljinn? Nietzsche kemst
hér að þeirri niðurstöðu að þekkingarleitin eigi sér einungis stað innan
ramma tungumálsins og sannleiksviðmiða sem hafa verið „fastmælum
bundin". Ef heimspekingurinn „sættir sig ekki við sannleika í formi klifunar,
þ.e. hismið eitt, þá mun hann að eilífu höndla blekkingar undir yfirskini
sannleikans.“13 Heimspekingurinn mun aldrei komast til botns í raunveru-
leikanum og Nietzsche telur á þessu stigi heimspeki sinnar vænna að snúa
sér að listsköpun, sem færi manninn nær uppruna sínum eða hinu raun-
verulega eðli tilverunnar, en að strita við þekkingarleit, sem honum virðist
yfirborðsleg iðja.
Kenning hins unga Nietzsches um lygina um sannleikann opinberar eina
allsherjar mótsögn sem hann er sjálfur blindur fyrir. Þegar hann fullyrðir að
allar sannar yrðingar um heiminn séu blekking eða lygi, þá telur hann sig
hafa komið auga á hið sanna um eðli mannlegrar þekkingar. Hann einn er
hafinn yfir blekingarvefmn sem mennirnir eru fjötraðir í. En er ekki rökrétt
að álykta að fyllyrðing hans um lygaviljann sem uppsprettu sannleika sé
einnig, eins og öll þekking mannanna, byggð á blekkingu? Staðreyndin er að
Nietzsche lifði enn í þeirri von þegar hann ritaði Um sannleika og lygi að hægt
væri að komast nær hinu sanna eðli raunveruleikans, að vísu ekki með
aðferðum vísinda og heimspekilegrar hugsunar, heldur í listinni, eins og áður
sagði. Hún ein er, eins og hann fullyrðir í Fæðingu harmleiksins, hin eiginlega
frumspekilega iðja. Listin getur samkvæmt þessari skilgreiningu veitt okkur
innsýn í hið sanna eðli tilveru mannsins.
Fyrir heimspekinginn Nietzsche, sem er drifmn áfram af þekkingarþrá,
reynist þessi „listamannafrumspeki“ ófullnægjandi þegar fram í sækir. 1
ritunum sem fýlgdu í kjölfarið hafnar hann henni alfarið og átelur sjálfan sig
fyrir að hafa gefið sig rómantískum hugmyndum um listsköpun á vald. í
ritunum Mannlegt, alltof mannlegt og Morgunroða leggur hann traust sitt á
heimspekinga sem eru hlutlægir, vísindalegir og gagnrýnir í þekkingarleit
sinni. Heimspekingurinn á að kryfja mál til mergjar, fletta ofan af raunveru-
legu drifafli siðferðis, heimspeki og trúarbragða, sækjast eftir þekkingu af
ástríðu, en af skynsemi og rökfestu í anda heimspekilegrar upplýsingar.
42
TMM 1997:3