Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Síða 56

BIRNA BJARNADÓTTIR
Eftir ávarpið létti manninum, en honum hafði hitnað í hamsi, og
hann geiflaði sig ógurlega á ný og hugsaði: „Nei, svona bænir ná engri
átt. Þetta er eymingjaleg framkoma og guð væri alger asni ef hann
tæki mark á mér.“
Eftir þetta var eymd mannsins alger, hann gat ekki trúað neinum
íyrir því sem honum bjó í brjósti, bæði vegna þess að þar ríkti
eintómur óskapnaður sem var á sífelldri hreyfingu og breyttist
stöðugt, og svo trúði hann hvorki ákaft né innilega á neitt. Maðurinn
starði vanmáttugur og lítill ffam fyrir sig á hina auðu veggi, hann gat
ekki rætt við guð og fyllt tómið í kringum sig og kom ekki orðum að
eymd sinni af því orðin urðu ósönn og óeðlileg og fölsk; en allar
lærðar bænir til guðs eru fastmótaðar og hafa fæðst hjá öðrum og í
annars konar huga en hans sjálfs, á löngu liðnum og óskyldum tímum,
og þær krefjast að þær séu settar fram á skipulegan hátt og oft af
ósannri undirgefni. En maðurinn þekkti af reynslu að þegar örvænt-
ingin grípur huga fólks og guðs er kannski þörf, þá liðast öll form
sundur og hin sanna bæn ætti því að vera sundurlaust taut og bull. Af
þessu þráir hinn ráðlausi að geta leitað andartak til skapara og skipu-
leggjara lífsins, svo hann komi einhverri heillegri mynd á ólguna í
þeim huga sem borinn er villuráfandi og ruglaður fyrir hann. Þá líkist
hugsanaólgan helst mislitri bandaflækju úr ótal hespum sem hinn
hrjáði kann ekki að vinda saman í hnykil, enda finnur titrandi hugur
hans hvergi enda. Einmitt þess vegna fer sá sem biður í raun og
sannleika ekki með bæn í venjulegum skilningi heldur með rugl, en
hinn sem biður af ráðnum huga og með rólegri hugsun er gæddur
ísmeygilegri ágirnd og heimtar gjafir af guði án þess hann gefi nokkuð
sjálfur í staðinn nema kannsi hégómleg orð og einskisnýt loforð.
(87-88)
Allt frá gleðidögum fjölskyldulífs í unaði sjoppunnar til dreggja þess í
skilnaði, kallast söguleg nauðsyn efnis á við hugsanir mannsins um flárátt
eðlið. Væri maður til friðs, hvort heldur í hjónabandi eða utan þess, ætti
tilraun kristni að hafa heppnast, þessi hugmynd að trúin á guð eyði vantrú
manns á sjálfum sér, öðrum og sambandinu þar á milli. Fylgdarmaðurinn
veit líka af þeirri sefjun: „Guði sé lof að minn innri maður er horfinn og
hefur svifið sína leið, sagði hann lágt og þunglega.“ (90). Eftir situr þó eldri
hugmynd, þessi hugmynd um sálina og ævarandi flökt hennar, hver geti átt
hana og hvernig maður lifi með öðrum í skugga hennar.
Slíkt er efni sögunnar, spyrji maður um frásögn af raunveruleika innra lífs
og þann farveg sköpunar sem þar má finna. Og ástin? Váleg höf, innra lífið,
hugsi maður hjálparlaus um möguleika tilfinninga. En maðurinn fær ekki
lifað öðruvísi þrátt fyrir aðvörun og önnur heilræði vina og vandamanna.
Frá upphafi sögu kemur hann sér fyrir í þeim ótvíræðu og nafnlausu
46
TMM 1998:1