Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Page 102

GUÐNI ELÍSSON
umhverfi sínu og telur slíka lífsýn póstmóderníska rökleysu sem leiði til
þjóðernishyggju og trúarofstækis. Var þjóðernisvakning aldamótakynslóð-
arinnar (sem seint myndi teljast póstmódernísk) röklaus ,héraðshyggja‘?
Eigum við Litla Jóni Sigurðssyni ekkert að þakka fyrir að „treysta samkennd-
ina með félögum sínum“? Líkt og svartar skáldkonur vorum við sem þjóð
einu sinni „jöðruð og öðruð“. í sjálfstæðisbaráttunni lögðu forfeður okkar
áherslu á sérkenni íslenskrar menningar og tungu, með það í huga að
skilgreina sig frá danska konungsvaldinu. „Frábrigðapólitík" er jafn gömul
og sagan (þótt nafngiftin sé ný), en með henni treysta úthýstir hópar stöðu
sína. Þeir benda á sérkenni sín og fá aðra til þess að viðurkenna þau og virða.
Af þessu má vera ljóst að Kristján hefur ekki hugsað dæmið um svörtu
skáldkonuna til enda. Gagnrýni hans er þrælpólitísk og rétttrúnaðurinn í
henni fer ekki á milli mála. Af orðum hans mætti ætla að verk Shakespeares
tali til allra á meðan skáldskapur kvenna heíji sig ekki upp fýrir kyn þeirra,
kynþátt og kynhneigð. Ef við samþykkjum þær forsendur ber að hafa í huga
að Shakespeare var hvítur, kristinn og eflaust gagnkynhneigður karlmaður,
ekki sjálfsprottin sammannleg vitund. I grein sinni „Women’s Autobiograp-
hical Selves: Theory and Practice“ segir Susan Stanford Friedman einstak-
lingshyggju karla tengda forréttindum valdsins: „Hvítur maður getur veitt
sér þann munað að gleyma húðlit sínum og kyni. Hann getur sagst vera
,einstaldingur‘. Konur og fólk úr minnihlutahópum eru í sífellu minnt á
stöðu sína innan menningarinnar út frá kyni og litarhætti og geta því ekki
leyft sér slíkan munað“ (Friedman 39). Kristján margsannar þessa fullyrð-
ingu Friedman með því að tefla verkum Shakespeares gegn líkama svartra
kvenna. Þær verða fulltrúar tortryggilegs þrýstihóps um leið og litið er fram
hjá því að hvítir karlar eru hópur líka.
4. Skylda bifvélavirkjans
Af skrifum Kristjáns má skilja að fleðuffæðingurinn sé heimskingi sem
þrífist á samfélagslegri fáfræði. í greininni „Líður þeim best sem lítið veit og
sér? - Hugvekja um heimsku" sem birtist í Nýjum menntamálum ræðir hann
í löngu máli ólíkar birtingarmyndir félagslegar og arfbundinnar heimsku.
Kennaranum ber: „að hjálpa nemendum sínum að veita heimskunni við-
nám, bólusetja þá gegn heimsku fyrir alla ffamtíð“ (e 24). í öðrum hluta
greinarinnar flokkar Kristján fulltrúa heimskunnar niður í fáráð, hrekkleys-
ingja, heimótt, þverúðarsegg, dúllara og flathyggjumann. Fyrstu þremur
fulltrúunum „er ekki sjálfrátt um heimsku sína“ (e 24).Þannig er fáráðurinn:
„hinn sístæði Hreiðar heimski sem ekki er fæddur með það fóstur í sálinni
er þroska getur tekið. [. . .] Á nútímamáli hefur hann fikrað sig upp (eða
92
TMM 1998:1