Morgunblaðið - 21.02.2015, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2015
Íopinberum gögnum er texti oft ofhlaðinn og torlesinn. Óljóst orða-lag og undarleg orð koma þar oft fyrir. Það getur stafað af orð-ræðu þeirrar atvinnugreinar sem málefnið snýst um. Þetta hefurverið kallað stofnanamál. Á málþingi sem haldið var árið 2001 um
málfar í opinberum skjölum lýsti Guðrún Kvaran aðaleinkennum stofn-
anamáls á þann veg að stíllinn væri klúðurslegur og þungur, nafnorð of-
notuð, setningar langar og orðaröð óeðlileg. Þetta kannast flestir við sem
gluggað hafa í alls kyns greinargerðir og skýrslur. Mig langar að taka ör-
fá dæmi um sumt af ofangreindu.
Í siðareglum fyrir endurskoðendur, sem samþykktar voru af efnahags-
og viðskiptaráðherra árið 2011, segir: „Þegar um er að ræða rökstuddar
staðreyndir, ófullnægjandi upplýsingar eða órökstuddar ályktanir þá skal
fagleg dómgreind ráða því hvort og þá hvers konar upplýsingar skuli
veittar.“ Athyglisvert væri að
heyra muninn á faglegri
dómgreind og dómgreind.
Þarna er lýsingarorðinu aug-
ljóslega ofaukið.
Haft var eftir rík-
issaksóknara víðs vegar í
fjölmiðlum í fyrra að greina
þyrfti „refsivert gáleysi frá óhappatilviljun og lítilfjörlegu gáleysi“. Það
kom mér á óvart að orðið óhappatilviljun skyldi finnast í lögum. Þar af
leiðandi er það algengt í dómsúrskurðum. Eðlilegra væri að tala um
óhapp eða óhappatilvik. Óhapp felur í sér tilviljun og því er marklaust að
skeyta orðunum saman. Einnig hljómar lítilfjörlegt gáleysi einkennilega,
en líklega er meiningin að greina það frá alvarlegu gáleysi.
Í þingsályktun frá árinu 2014, um endurskoðun laga og reglna með til-
liti til myglusveppa og tjóns af völdum þeirra, er að finna eftirfarandi
klausu: „Fyrstu heilsufarsáhrifin sem gjarnan verður vart eru flensulík
einkenni, aukin tíðni astma, öndunarfæraeinkenni og svefntruflanir.“
Einkenni sem líkjast flensu væri eðlilegra orðalag. Sama á við um ein-
kenni í öndunarfærum. Á vef Læknablaðsins eru nokkur dæmi um hvoru-
tveggja og eru orðin því ekki úr lausu lofti gripin. Ef leitað er eftir orðinu
magaeinkenni kemur það einnig fyrir á hinum ýmsu miðlum sem fjalla
um heilsufar, sömuleiðis augneinkenni. Þetta er því viðurkennt í starfs-
greininni þótt það hljómi ankannalega í eyrum annarra sem myndu alla
jafna tala um verk í augum eða maga og að þeir ættu erfitt með and-
ardrátt eða annað sem angraði þá við öndun.
Síðast en ekki síst eru hinir íslensku hagsmunir sem klifað er á í allri
þjóðfélagsumræðu. Ég vil tala um hagsmuni Íslands. Ef Íslendingar eiga
sömu hagsmuna að gæta og einhver önnur þjóð, hvers lenskir eru þá þeir
hagsmunir? Þetta á víðar við. Nýsköpunarmiðstöð Íslands vinnur að til-
raunaverkefninu „Einstök íslensk upplifun“. Á vef Icelandair Hotels má
sjá yfirskriftina „Sönn íslensk upplifun“. Hvernig upplifun er það? Ef ég
fer til dæmis á ítalskan veitingastað hér á landi, er það þá ítölsk upplifun?
Stofnanamál
Tungutak
Eva S. Ólafsdóttir
eva@skyrslur.is
Smátt og smátt er okkur að takast að hreinsa tileftir hrunið. Bankar eru byrjaðir að fækkastarfsfólki vegna þess að afgreiðsla marg-víslegra mála sem upp komu í kjölfar hrunsins
er vel á veg komin. Dómstólum miðar áfram við að ljúka
stórum málum sem upp komu í tengslum við hrunið og
augljóst að það styttist í ákvarðanatöku ríkisstjórnar
varðandi þrotabú gömlu bankanna og afnám gjaldeyris-
hafta.
Þegar svo er komið er tímabært að huga að lang-
tímastefnu í atvinnumálum landsmanna sem að ein-
hverju leyti hefur setið á hakanum. Þó er það svo að á
árunum eftir hrun hefur orðið ein grundvallarbreyting í
atvinnulífi okkar. Ferðaþjónustan hefur náð þeim
áfanga eftir margra áratuga uppbyggingu að verða ein
af þremur höfuð atvinnuvegum þjóðarinnar, ásamt sjáv-
arútvegi og orkufrekum iðnaði.
Fyrir hálfri öld voru til forystumenn í ferðaiðnaði sem
héldu því fram að þetta væri
hægt. Fáir lögðu þá trúnað á
slíkar framtíðarspár. Þær eru
óumdeilanlega orðnar að veru-
leika.
En þessi veruleiki kallar á
umræður um samspil ferðaþjón-
ustu og náttúru landsins og
samspil ferðaþjónustu og orkufreks iðnaðar.
Hvers vegna sækja erlendir ferðamenn í svo ríkum
mæli til Íslands? Það er augljóst að það er náttúra
landsins og hin ósnortnu víðerni sem kalla þá hingað. En
um leið skapar þessi mikli fjöldi erlendra ferðamanna
hættu á að einmitt þessi miklu verðmæti verði fótum
troðin – í bókstaflegri merkingu. Við þurfum að finna
leið til þess að verja náttúruna án þess að þær aðgerðir
og framkvæmdir verði til þess að draga úr aðdráttarafli
hennar.
Hálendi Íslands með hvítum jöklum, svörtum sönd-
um, ólgandi stórfljótum og tærum bergvatnsám og lækj-
um er eins og af öðrum heimi.
En sú lýsing á ekki við um hálendi með uppbyggðum
og malbikuðum vegum með tilheyrandi benzínstöðvum
og sjoppum svo og rafmagnsstaurum eða stálvirkjum.
Það hefur enn ekki tekizt „þjóðarsátt“ um að láta há-
lendið í friði fyrir frekari mannanna verkum en nú er
svo komið að verði það ekki látið í friði yrði það efna-
hagslegt áfall fyrir þjóðarbúið vegna verulegrar fækk-
unar ferðamanna sem mundi fylgja í kjölfarið.
Með sama hætti má segja að þessi nýju viðhorfi tak-
marki mjög hvað við getum leyft okkur að ganga langt í
nýtingu fallvatna landsins í þágu orkufreks iðnaðar. Við
erum öll sammála um að ekki komi til greina að virkja
Gullfoss en þeir eru margir gullfossarnir á Íslandi sem
ekki má virkja af þeim ástæðum sem hér hafa verið
raktar.
Sumir hafa verið meiri umhverfisverndarsinnar en
aðrir á öðrum forsendum en hér hafa verið raktar en nú
eru komnar til sögunnar nýjar röksemdir, sem snúast
um beinharða peninga, sem þeir sem hingað til hafa vilj-
að ganga langt í að virkja hljóta að horfast í augu við.
Í stuttu máli má segja að hin mikla fjölgun erlendra
ferðamanna á undanförnum árum hafi fært umhverf-
isverndarsinnum nýjar röksemdir í hendur sem þeir eru
lítið farnir að nota.
Það er bæði æskilegt og nauðsynlegt að fram fari
meðal landsmanna víðtækar umræður um þessi nýju
viðhorf. Með nokkurri einföldun má segja að hálendið,
hin ósnortnu víðerni landsins, sé að verða gjaldeyrisafl-
andi tekjulind ekki síður en fiskimiðin og orka fallvatn-
anna og að með því hafi það tryggt tilveru sína. Við höf-
um gert okkur grein fyrir að við
getum ekki sópað upp öllum
fiski í hafinu í kringum landið
og við höfum áttað okkur á að
suma fossa má ekki virkja.
Sömu rök eiga við um friðun
sumra landsvæða.
Þótt hér sé talað um hálendi
Íslands er auðvitað ljóst að hið sama á við um önnur ón-
umin landsvæði að þessu leyti svo sem Hornstrandir,
landsvæðin norðan Djúps og Norður-Strandir og stór
svæði í Skaftafellssýslum.
Framan af 20. öldinni var fyrst og fremst talað um
fiskimiðin sem auðlind. Smátt og smátt var farið að líta
svo á að við ættum tvær meginauðlindir, fiskimiðin og
orku fallvatnanna. Nú er svo komið að við eigum þrjár
auðlindir, sem skila okkur beinhörðum tekjum, fiski-
miðin, fallvötnin og náttúru landsins.
En eins og þróun mála á heimsvísu hefur verið háttað
er líklegt að íslenzkur landbúnaður, sem hefur verið
hrakyrtur áratugum saman, eigi eftir að rísa úr ösku-
stónni og blómstra.
Ein af forsendum landbúnaðar er vatn og það er af
skornum skammti í heiminum. Við eigum nóg af vatni. Í
krafti þess á íslenzkur landbúnaður eftir að rísa og tíma-
bært að skapa samstöðu um uppbyggingu hans frekar
en að borgarbúar, sem aldrei hafa í fjós eða fjárhús
komið séu sí og æ að gera lítið úr honum.
Sjávarútvegsmönnum finnst þeir vera í vörn. Það er
óþarfa tilfinning. Það er þjóðarsamstaða um að fiski-
miðin í kringum landið séu sameign þjóðarinnar. Það er
ekki lengur deilt um auðlindagjald sem var samþykkt
sem grundvallarstefna Sjálfstæðisflokksins á landsfundi
í október 2001 með öllum þorra atkvæða gegn einu að
sögn Halldórs Blöndal, fyrrverandi forseta Alþingis sem
var fundarstjóri á þeim fundi.
Það er annað og minna mál þótt enn sé deilt um
hversu hátt eða lágt veiðigjaldið á að vera.
Það er orðið tímabært að þjóðin og sjávarútvegurinn
sættist. Deilur liðins tíma heyra fortíðinni til.
Við erum sammála um að
virkja ekki Gullfoss en þeir eru
margir gullfossarnir á Íslandi.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Hálendið er orðið tekjulind ekki
síður en fiskimið og fallvötn
Einn samkennari minn, BaldurÞórhallsson, fyrrverandi vara-
þingmaður Samfylkingarinnar, er
umsjónarmaður rannsóknarverk-
efnis um „leitina að skjóli“. Hann
heldur því fram, að Íslendingar hafi
gert Gissurarsáttmála (eins og
fræðimenn vilja kalla sáttmálann frá
1262, en Gamli sáttmáli var gerður
1302) til að hafa skjól af Noregskon-
ungi. Þeir hafi viljað stofna fram-
kvæmdarvald til að binda enda á
langvinnt borgarastríð og einnig
viljað tryggja verslun við landið.
Stenst fyrri skýringin? Árið 1262
var kominn á friður í landinu, því að
Gissur jarl Þorvaldsson hafði sigrað
keppinauta sína. Borgarastríðinu
var lokið. Sennilegra er, að Gissur
hafi viljað eignast öflugan bakhjarl í
Noregskonungi. Jarlar þarfnast
konunga, þótt þjóðir geti verið án
þeirra. Næstu aldir var konungsvald
þó mjög veikt á Íslandi. Tveir hirð-
stjórar konungs voru jafnvel drepn-
ir, Jón skráveifa og Smiður Andrés-
son, að ógleymdum Jóni Gerreks-
syni. Ekkert skjól reyndist í Noregi,
sem hafði ekki einu sinni afl til að
halda uppi sjálfstæðu ríki eftir
Svarta dauða um miðja fjórtándu
öld. Þótt konungsvald styrktist hér
upp úr siðaskiptum, var Ísland
áfram óvarið, eins og Tyrkjaránið
1627 og hundadagastjórn Jörundar
1809 sýndu. Ekkert skjól reyndist
heldur í Danmörku, sem sneri sér
inn á við eftir herfilegan ósigur fyrir
Þjóðverjum 1864. „Hvad udad tabes,
skal indad vindes,“ orti Hans Peter
Holst. Úti fyrir tapað, inni endur-
skapað.
Seinni skýringin er áreiðanlega
rétt. Ella hefði ekki verið ákvæði í
Gissurarsáttmála um, að konungur
myndi tryggja siglingu sex skipa á
ári. En hvers vegna þurfti slíkt
ákvæði? Framboð skapast, þar sem
er eftirspurn. Ég kem auga á tvennt.
Í fyrsta lagi hafi íslenskir valda-
menn haldið uppi svo ströngu verð-
lagseftirliti á 13. öld, að norskir
kaupmenn hafi ekki lengur séð sér
hag í að versla við Íslendinga. Í öðru
lagi hafi aðalútflutningsafurðin, vað-
mál, fallið í verði, væntanlega vegna
minni eftirspurnar erlendis. Fljót-
lega varð fiskur að vísu aðalútflutn-
ingsafurðin. En þá aðstoðaði hinn
erlendi konungur innlenda stór-
bændur við að stöðva viðgang sjáv-
arútvegs. Skjólið reyndist gildra.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar.
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Til hvers var
Gissurarsáttmáli?
Köku ársins 2015
færðu hjá okkur
Vertu
velkomin
til okkar
Háholti 13-15 Mosfellsbæ
Háaleitisbraut 58-60 Reykjavík
Sími 566 6145 | mosfellsbakari.is
mosfellsbakari@mosfellsbakari.isMOSFELLSBAKARÍ