Morgunblaðið - 20.05.2015, Síða 25

sumar þeirra beina tilvísun til Ís-
lands, eins og vikið er að á öðrum
stað.
Norrænt mál þróaðist á Orkn-
eyjum, kallað norn. Það lifði lengi á
afskekktum stöðum eftir að enskan
náði yfirhöndinni en er löngu dáið
út. Enn eru norræn örnefni áber-
andi, kannski „áþreifanlegustu“
minjar um veru norrænna manna á
Orkneyjum, þótt oft séu þau afbök-
uð, eins og við er að búast. Aðeins
skal nefna heiti höfuðstaðarins
Kirkwall sem upphaflega hét
Kirkjuvogur. Þorgrímur Gestsson
gerir góða grein fyrir uppruna
margra örnefna í bók sinni.
Þá geymir Orkneyinga saga
merkileg dæmi um tengsl Íslend-
inga og Orkneyinga. Magnús Jóns-
son vekur athygli á því að ótrúlega
margir Íslendingar eru nefndir á
nafn í Orkneyinga sögu. Nefnir
hann Arnór jarlaskáld sem yrkir
um þá frændur Þorfinn mikla og
Rögnvald Brúsason. „Við skynjum í
ljóðum Arnórs hvað honum þykir
það sárt að fylgjast með þeim tak-
ast á,“ segir Magnús og nefnir fleiri
hirðskáld jarlanna og Sveins Ásleif-
arsonar erkivíkings. Telur hann ein-
sýnt að skáldin séu heimildarmenn
að mörgum köflum sögunnar.
Vilja halda sögunni til haga
Orkneyingar eru fyrir löngu
orðnir Skotar. „Samt vill þetta fólk
halda til haga þessum norræna upp-
runa sínum enda er það hluti af
þeirra sögu. Þeir myndu lítið vita
um sögu sína frá um 880 til 1250
nema fyrir Íslendinginn sem skrif-
aði Orkneyinga sögu,“ segir Magn-
ús.
Þótt Orkneyinga saga teljist bók-
menntir hefur ýmislegt komið fram
við rannsóknir sem bendir til sann-
sögulegra heimilda. Nefna má að
við endurbætur á Magnúsarkirkju í
Kirkjuvogi á 20. öld fannst skrín
heilags manns í einni súlu kirkj-
unnar. Við rannsóknir kom í ljós að
áverkar á hauskúpu hans voru þeir
sömu og fram koma í Orkneyinga
sögu þegar lýst er drápi Magnúsar
Eyjajarls í Egilsey. Jafnframt kem-
ur fram í sögunni að lík hans var
flutt í Byrgisey og síðar í Kirkju-
vog. Þegar Rögnvaldur Kali var að
brjótast til valda á Orkneyjum hét
hann því að reisa Magnúsi Eyjajarli
musteri ef valdatakan tækist. Hin
merka Magnúsarkirkja í Kirkjuvogi
er afrakstur þess og þar fundust
helgir dómar Magnúsar mörg
hundruð árum síðar.
Þessar rúnar
reist sá maður,
er rýnstur er
fyrir vestan haf,
með þeirri öxi,
er átti Gaukur
Trandils sonur
fyrir sunnan land.
Hermann Pálsson prófessor taldi
ekki ósennilegt að Þórhallur Ás-
grímsson, íslenskur farmaður, hefði
rist þessar rúnir, eða einhver skip-
verja hans. En hann nefnir einnig til
sögunnar Rögnvald kala Orkney-
ingajarl sem áður hafði grobbað af
því í vísu hvað hann væri góður í að
rista rúnir.
Þegar Rögnvaldur kali kom úr
Jórsalaferð sinni tók hann sér far frá
Noregi til Orkneyja með Þórhalli Ás-
grímssyni sem tekið er fram í Orkn-
eyingasögu að hafi átt bú suður í
Biskupstungum. Hermann færir rök
fyrir því að Þórhallur hafi verið af-
komandi Ásgríms Elliða-Grímssonar
í Bræðratungu sem getið er um í
Brennu-Njáls sögu. Sá Ásgrímur var
vegandi Gauks Trandilssonar á
Það er vel þess virði að leggja það á
sig að skríða inn í Orkahauginn. Ekki
aðeins til að upplifa það að vera í
4500-5000 ára gamalli grafhvelfingu
með allri þeirri sögu sem því fylgir
heldur einnig og ekki síður að fylgj-
ast með leiðsögumanninum sýna og
segja frá helstu norrænu rúnarist-
unum sem þar eru.
Enginn úr hópnum sem ég til-
heyrði ærðist í haugnum eins og
gerðist þegar Haraldur jarl Madd-
aðarson leitaði þar skjóls með mönn-
um sínum á ferðalagi tæpum 900 ár-
um fyrr.
Á steini í hleðslu veggjarins til
hægri, þegar inn er komið, er rúna-
rista í bundnu máli:
Stöng í Þjórsárdal sem lítið er vitað
um annað en fram kemur í kviðlingn-
um fræga: Önnur var öldin, / er
Gaukur bjó á Stöng. / Þá var ei til
Steinastaða / leiðin löng. Gæti hann
vel hafa hirt vopn hins vegna, eins og
dæmi voru um til forna, og öxin
þannig komist sem ættargripur í
hendur Þórhalls, afkomanda hans, og
með honum í Orkahaug þegar hann
flutti Rögnvald jarl til Orkneyja und-
ir lok árs 1153. Því má bæta við að í
tveimur rúnaristum segir að Jórsala-
farar hafi brotið hauginn. Það gæti
stutt kenninguna um að Rögnvaldur
kali hafi komið þar við og Þórhallur
Íslendingur sé höfundur þess veggja-
krots víkinga sem enn sést.
Rúnir voru ristar með öxi Gauks á Stöng
FRÉTTIR 25Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 2015
Askalind 3 • 201 Kópavogur • Sími: 562 1500 • friform.is
Opið:Mán. - föst. kl. 09-18
Laugardaga kl. 11-15
INNRÉTTINGAR
DANSKAR
Í ÖLLHERBERGIHEIMILISINS
FJÖLBREYTTÚRVALAFHURÐUM,
FRAMHLIÐUM,KLÆÐNINGUMOGEININGUM,
GEFAÞÉR ENDALAUSAMÖGULEIKAÁ
AÐSETJASAMANÞITTEIGIÐRÝMI.
VIÐ HÖNNUMOG TEIKNUM FYRIR ÞIG
Komdumeð eða sendu okkur málin af eldhúsinu, baðinu,
þvottahúsinu, anddyrinu eða svefnherberginu - og við hönnum,
teiknum og gerum þér hagstætt tilboð í glæsilega danska innréttingu
í hæsta gæðaflokki og vönduð raftæki á vægu verði.
STERKAR OG GLÆSILEGAR
ÞITT ER VALIÐ
Þú velur að kaupa innréttinguna í ósamsettum einingum,
eða lætur okkur um samsetninguna. Að sjálfsögðu
önnumst við líka uppsetningu og endanlegan frágang fyrir
þá sem þess óska – fullkomin þjónusta, eigið verkstæði.
BE
TR
IS
TO
FA
N
„Vel fyrst lengi, en þó lauk svo að
hann grét.“ Þannig svaraði Gunnar
Lambason spurningu um það hvern-
ig Skarphéðinn hefði þolað við í
brennunni á Bergþórshvoli. Hann
hallaði mjög máli og laug þegar
hann sagði frá. Enda fór það svo að
hann missti höfuðið í miðri sögu.
Þessi atburður varð í höll Sig-
urðar jarls Hlöðvissonar, væntan-
lega í Byrgishéraði í Orkneyjum,
annað hvort úti í Byrgisey eða í
Byrgisþorpi í landi. Þar var þá
veisla. Flosi á Svínafelli og fleiri
brennumenn höfðu komið sér í
mjúkinn hjá jarli og Flosi hafði tekið
sæti Helga Njálssonar sem var hirð-
maður jarls en Flosi hafði vegið.
Kári Sölmundarson sem sloppið
hafði úr brennunni kom þar að þegar
Gunnar Lambason sagði frá og
stóðst ekki mátið. Hann hjó svo
snart í háls Gunnari að höfuðið fauk
upp á borðið fyrir konung og jarla.
Borðið og klæði jarlanna urðu út-
ötuð í blóði. Þótt Kári hafi verið hirð-
maður Sigurðar jarls og allra manna
vinsælastur skipaði jarl svo fyrir að
Kári yrði tekinn og drepinn vegna
drápsins og kannski öllu heldur
veisluspjallanna. Hann slapp þó fyr-
ir orð óvinar síns, Flosa. Sigurður
jarl sagði þá þessa fleygu setningu:
„Engum manni er Kári líkur í hvat-
leik sínum og áræði.“
Eftirmál
Njálsbrennu
í Byrgisey