Morgunblaðið - 20.05.2015, Blaðsíða 34

VIÐTAL
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Heimasveit mín hefur auðvitað allt
annað yfirbragð nú en sú byggð og
það samfélag sem ég yfirgaf fyrir
meira en hálfri öld. En svipurinn er
þó á margan hátt
líkur því sem var
og í þessu verk-
efni hefur mér
þótt gaman að
kynnast betur
sögu héraðsins
og samtímanum.
Ég hef reyndar
lengi haldið sam-
an ýmsum fróð-
leik um héraðið
sem kom sér vel
sem heimildir og efniviður þegar ég
settist niður við þessar skriftir,“
segir Þór Magnússon, fyrrverandi
þjóðminjavörður.
Landslag og kennileiti
Árbók Ferðafélags Íslands 2015
kom út nú í vikunni. Þar er fjallað
um Vestur-Húnavatnssýslu sem enn
heitir svo þótt í stjórnsýslu nefnist
það Húnaþing vestra, reyndar nú að
Bæjarhreppi í Strandasýslu við-
bættum. Þetta er svæðið frá Hrúta-
fjarðará að Gljúfurá. Innan þessara
sýslumerkja fer sögumaður rétt-
sælis um sýsluna – en þó út fyrir
venjubundna boðleið og bæjaröð. Í
hverjum kafla eru tekin fyrir af-
mörkuð landsvæði en ekki hreppar,
enda búið að leggja hreppana niður.
Lýst er landslagi, sögu og kennileit-
um, rétt eins og tíðkast í Árbókum
FÍ. Bókin er um 300 bls. og vönduð
að allri gerð með fallegum myndum
og greinargóðum kortum.
„Tengsl mín við héraðið hafa allt-
af haldist þótt ég hafi farið þaðan
ungur,“ segir Þór Magnússon sem
er fæddur á Hvammstanga árið
1937 og uppalinn þar. Á uppvaxtar-
árum hans var þetta lítið og kyrr-
látt sveitaþorp með um 250 íbúum.
Staðurinn efldist og fólki þar fjölg-
aði síðar með breyttum atvinnuhátt-
um og nýjum möguleikum. Sveit-
irnar breyttust sömuleiðis, margar
jarðir lögðust í eyði en víða er enn
vel búið og myndarlega.
„Það eru hryggilega margir bæir
farnir í eyði; svo sem í Miðfjarð-
ardölum, á Vatnsnesi og í Vestur-
hópinu. Um það er svo sem fátt að
segja, þetta er þróunin víðast.
Nokkrar jarðir eru nytjaðar vegna
veiði og hestamennsku, en hinn rót-
gróni landbúskapur hefur víða lagst
af. En það er mikilvægt að halda
sögu þessa alls til haga, einnig víkja
að mannlífinu, enda er fólk á bak við
sérhverja sögu,“ segir Þór Magnús-
son.
Þegar orð fór af afbrotum
Sú var tíðin að orð fór af af-
brotum og ólgu í Húnaþingi. Nat-
ansmálið, snemma á 18. öldinni, og
eftirleik þess, sem var síðasta af-
taka á Íslandi, þekkja margir.
Mætti þá nefna ýmis fleiri mál okk-
ur nær í tíma. Á sum þeirra er
minnst í árbókinni, en sannarlega
sleppt mörgu sem viðkvæmt gæti
talist.
„Þegar skoðuð eru gömul sóknar-
manntöl er eftirtektarvert hve hlut-
skipti margra varð leiguábúð á jörð-
um. Margar voru svonefndar
konungsjarðir, gamlar klaustra-
jarðir sem konungur hafði sölsað
undir sig við siðskiptin, ýmsar voru
kirknajarðir og aðrar höfðu safnast
á hendur fárra auðmanna. Fólk bjó
oft aðeins fáein ár á hverri jörð,
jafnvel aðeins eitt, jarðir voru
byggðar mönnum til eins árs í senn.
Leigurnar voru í smjöri, tólg og
vaðmáli, gjaldmiðli þess tíma. Hús-
mennska varð líka hlutskipti
margra,“ segir Þór Magnússon.
Hann bætir við að eftirtektarvert sé
í þessu sambandi að þeir sem börð-
ust mest fyrir sjálfstæði þjóð-
arinnar á 19. öld hafi ekki lagt
meira kapp á að koma jörðum í
eignarábúð, enda hafi sífelld leigu-
ábúð skapað bæði stöðnun og ör-
yggisleysi í búskap og heft allar
framfarir.
Fólk er á bak við sérhverja sögu
 Árbók Ferðafélags Íslands 2015 fjallar um Vestur-Húnavatnssýslu  Þór Magnússon skrifar um
þjóðlífið og landið  Heimabyggðin hefur breyst  Leiguábúð á jörðum forðum hefti framfarir
Grettla Athygli vekur hliðið að Bjargi, hvaðan Grettir Ásmundarson var.
Arfleifð hinnar frægu Íslendingasögu er fólki á svæðinu enn býsna nálæg.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Hvammstangi Dæmigert sveitaþorp. Þar búa um 550 manns og afkoman byggist mikið á þjónustu við sveitirnar.
Auðunarstaðir Þekktur bær neðan
við þjóðveginn í Víðidalnum.
Náttúruvætti Fossinn fellur fram í
Kolugljúfri sem er í Víðidalsá.
Þór
Magnússon
34 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 2015
Eins og vera ber með Árbók Ferða-
félag Íslands er þar fjallað um
marga staði og náttúrufyrirbæri
sem vert er að skoða. Slíkt efni er
að finna í öllum þessum bókum sem
hafa komið út samfellt síðan frá því
nokkru fyrir 1930. Um staði sem
fjallað er um í bókinni nýju nefnir
Þór til að mynda Kolugljúfur í Víði-
dal og Borgarvirki í Vesturhópi,
mikla klettaborg um 5-6 metra háa
með skeifulaga dæld og skarð út úr
að austanverðu, en hlaðið var fyrir
þar sem uppgengt var. Inni í virk-
inu eru rústir, en allt er þó á huldu
um hverjir hafi hlaðið veggina, sem
sumir vilja telja frá landnámsöld.
„Vatnsnesið er áhugaverður
staður fyrir ferðafólk. Talið er að
um 30 þúsund manns leggi leið sín
fyrir nesið árlega, þrátt fyrir miður
góða vegi. En tilefnið er þó til,
óvíða á landinu er auðveldara að
komast að selalátrum en til dæmis
við Svalbarð og Illugastaði. Þar er
fagurt um að litast þótt oft sé nap-
urt þegar norðanátt leggur inn
Húnaflóann. Í engri sýslu landsins
mun meðalhiti lægri en í Vestur-
Húnavatnssýslu. En víða er skjól-
sælt og skógrækt er sums staðar
farin að gefa landinu nýjan, hlýleg-
an og fallegan svip,“ segir Þór
Magnússon að síðustu.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Borgarvirki Enginn þekkir nákvæmlega tilurð hleðslu virkisveggjanna í
þessum stapa sem setur svo sterkan svip á umhverfi sitt í Vesturhópinu.
Virkið og selirnir