Morgunblaðið - 20.05.2015, Blaðsíða 28

Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Heimaklettur í Vestmannaeyjum er
miðpunktur atburða frá landnámi og
kristnitöku, að sögn Andrésar Sig-
mundssonar, bakara og fyrrverandi
bæjarfulltrúa í Vestmannaeyjum.
Andrés er mikill áhugamaður um
forn fræði og landnámið. Hann
kynntist Einari heitnum Pálssyni
sem skrifaði m.a. ritröð um rætur ís-
lenskrar menningar og las sér til um
tilgátur Einars. Sem kunnugt er
voru Þrídrangar í Vestmannaeyjum
upphafspunktur í mælikerfinu sem
Einar fjallaði um og náði um marga
lykilstaði landnámssögunnar. Þrí-
drangarnir táknuðu goðin Njörð,
Frey og Freyju.
Ein línan frá Þrídröngum teygir
sig alla leið vestur í Hvammsfjörð
þar sem Auður djúpúðga lét reisa
steinkross. Gamla krossa er víða að
finna á Suðurlandi.
Vetrarsólstöðukrossinn
Andrés nefnir fyrst svonefndan
Papakross í Heimakletti, sem hann
telur rangt að kenna við Papa –
írska einsetumenn enda sé hann lík-
lega úr kaþólskum sið og ekkert
keltneskt við krossinn. Krossinn er
klappaður í bergið í litlum skúta þar
sem stigi liggur frá Neðri-Kleifum í
Heimakletti upp á Efri-Kleifar. Stig-
inn er hluti af gönguleiðinni á
Heimaklett.
„Þessi kross er líklega eitt elsta
trúartákn sem til er hér á landi,“
sagði Andrés. „Krossinn er aðeins
hliðsettur inni í skútanum, en ekki
fyrir miðju. Það er engin tilviljun því
þetta er vetrarsólstöðukross. Þegar
sólin er lægst á lofti um vetrar-
sólstöður skín hún beint á krossinn.
Honum var markaður þarna staður
samkvæmt ákveðinni heimsmynd og
hann var látinn snúa í hina helgu átt,
suðvestur.“
Andrés segir táknrænt að kross-
inn upplýsist á vetrarsólstöðum,
þegar myrkur skammdegisins víkur
fyrir rísandi sól og í sama mund og
kristnir menn halda upp á fæðingu
ljóss heimsins. Hann telur ljóst að sá
sem klappaði krossinn í bergið hafi
þekkt hina gömlu heimsmynd sem
Einar Pálsson fjallaði um í ritum
sínum.
Andrés sagði að í Noregi sé
þekktur forn steinkross sem svipi
mjög til Papakrossins. Krossinn sá
er annar tveggja steinkrossa í Ey-
vindarvík í Gulen þar sem talið er að
sé elsti þingstaður Gulaþings. Stein-
krossarnir í Gulen eru taldir marka
gamla þingstaðinn. Annar krossinn
var keltneskur kross við kirkju-
garðsvegginn við Gulen-kirkju. Hinn
stendur á Krossteigi nokkur hundr-
uð metra frá kirkjunni og er 2,65 m
hár. Fridtjov Birkeli biskup, sem
skrifaði bók um norska steinkrossa,
flokkar gerð krossins á Krossteigi
sem „norsk-enska“. Birkeli segir að
af norskum steinkrossum sé þessi sá
„enskasti“ í útliti. Sá kross er slá-
andi líkur krossinum í Heimakletti.
Krossinn er þannig staðsettur á
Krossteigi að við vetrarsólstöður
lýsir sólin hann allan upp og er því
einnig vetrarsólstöðukross. Stein-
krossarnir eru notaðir í skjaldar-
merki sveitarfélagsins Eyvind-
arvíkur og má sjá skyldleika með
krossinum í Heimakletti.
Kirkjustaðurinn á Hörgaeyri
Annað sem Andrés nefnir er
hvers vegna þeir Gissur hvíti og
Hjalti Skeggjason ákváðu að koma
við í Vestmannaeyjum og reisa þar
kirkju árið 1000 í stað þess að
byggja kirkjuna uppi á landi.
Sagan segir að þeir hafi lagt skipi
sínu við Hörgaeyri, sem er sunnan
undir Heimakletti. Þar báru þeir
kirkjuviðinn frá Ólafi Tryggvasyni
Noregskonungi á land. Á Hörgaeyri
voru hörgar og haldin heiðin blót.
Örnefnið Blótastígur er til á Neðri-
Kleifum í Heimakletti. Ætla má að
heiðnir menn hafi gengið hann til
blóta. Andrés segir að sú hugsun sé
áleitin að það hafi verið með ráðum
gert að þeir Gissur hvíti og Hjalti
komu við í Vestmannaeyjum.
„Ég trúi ekki að tilviljun hafi ráðið
því að þeir komu til Vestmannaeyja
og dvöldu þar í a.m.k. tvo sólahringa
og Alþingi alveg að byrja,“ sagði
Andrés. „Þetta er mjög líkt sögu
Ólafs Tryggvasonar. Þegar hann
kristnaði Noreg þá hóf hann starf
sitt á eyju. Mér sýnist þetta vera
staður sem þeir ætluðu sér að koma
til. Þeir fóru inn í gamlan heiðinn
hörg, köstuðu út goðunum Nirði,
Frey og Freyju og reistu kirkju.
Þessi staður var með einum eða öðr-
um hætti ginnhelgur.“
Krossinn ber vitni um þekkingu
 Eldgamall kross er klappaður í bergið í skúta í Heimakletti  Krossinn lýsist upp á vetrarsólstöð-
um  Á þingstað hins forna Gulaþings í Noregi er steinkross sem einnig lýsist upp á vetrarsólstöðum
Ljósmynd/AS
Morgunblaðið/Sigurgeir
Vetrarsólstöðukrossar Eldgamall kross
er klappaður í bergið í litlum skúta í
Heimakletti. Hann lýsist upp á vetrar-
sólstöðum. Í Eyvindarvík, þar sem Gula-
þing var haldið, eru gamlir steinkrossar sem
eru í skjaldarmerki sveitarfélagsins. Skyldleiki
þeirra við krossinn í Heimakletti leynir sér ekki.
28 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 2015
Vestmannaeyjar koma mikið við
sögu við landnámið og kristni-
tökuna. Eyjamaðurinn Andrés
Sigmundsson er mikill áhuga-
maður um forn fræði og hefur
velt þessu fyrir sér.
„Mér hefur alltaf þótt athygl-
isvert að Ingólfur Arnarson kom
til Vestmannaeyja að elta uppi
þræla Hjörleifs fóstbróður síns.
Þrællinn Dufþakur hljóp held-
ur fyrir björg í Dufþekju í
Heimakletti en að láta ná sér.
Gissur hvíti og Hjalti Skeggja-
son reistu svo fyrstu kirkjuna á
Hörgaeyri við Heimaklett og þar
er líka Papakrossinn. Það er öll
þessi saga og minjar í og við
Heimaklett,“ sagði Andrés.
Mikil saga á
litlum bletti
HEIMAKLETTUR
Kleifar Andrés Sigmundsson við stigann upp á
Efri-Kleifar. Krossinn er ofan við miðjan stiga.
Njóttu sumarsins með
Veiðikortinu 2015 og
búðu til þínar minningar!
38 vatnasvæði!
www.veidikortid.is
Íbúar og starfsmenn á hjúkrunar-
heimilinu Mörk blása til söfnunar
fyrir uppbyggingu í Nepal eftir
hrikalega jarðskjálfta sem hafa
valdið gríðarlegu tjóni þar í landi.
Söfnunin verður haldin með
bingói sem verður á 1. hæð Mark-
ar í dag, miðvikudaginn 20. maí,
frá klukkan 16.30. Ýmis fyrirtæki
hafa lagt hjúkrunarheimilinu lið
með vinninga sem eru glæsilegir.
Bingóspjaldið kostar 500 krónur
og pitsuveisla verður á 1.000
krónur á mann.
Allir eru hjartanlega velkomn-
ir.
Bingó til styrktar Nepalbúum