Dagblaðið Vísir - DV - 11.03.2011, Blaðsíða 40

40 | Minning Umsjón: Kjartan Gunnar Kjartansson kjartan@dv.is 11.–13. mars 2011 Helgarblað
Thor Vilhjálmsson
Rithöfundur, ljóðskáld og þýðandi f. 12.8. 1925 – d. 2.3. 2011
Þórbergur Þórðarson
Rithöfundur f. 12.3. 1888 – d. 12.11. 1975
Thor fæddist í Edinborg í Skot-landi en fluttist fimm ára með foreldrum og systkinum heim
til Íslands, 1930, og ólst þar upp í
Reykjavík, auk þess sem hann dvaldi
oft sumarlangt hjá Vilhjálmi afa sín-
um á Húsavík.
Thor varð stúdent frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1944, stundaði
nám við norrænudeild Háskóla Ís-
lands 1944–46, við háskólann í Nott-
ingham á Englandi 1946–47 og við
Sorbonne-háskóla í París 1947–52.
Thor var bókavörður við Lands-
bókasafnið 1953–55, starfsmaður
Þjóðleikhússins 1956–59 og farar-
stjóri Íslendinga erlendis, einkum í
Suðurlöndum. Hann stundaði rit-
störf frá því á fimmta áratugnum.
Thor er í hópi allra virtustu rit-
höfunda þjóðarinnar. Meðal rita
hans má nefna Maðurinn er alltaf
einn, 1950; Dagar mannsins, 1954;
Andlit í spegli dropans, 1957; Undir
gervitungli, 1959; Regn á rykið, 1960;
Svipir dagsins, og nótt, 1961; Ætl-
ar blessuð manneskjan að gefa upp
andann?, leikþáttur 1963; Kjarval,
1964 (og 1978); Allt hefur sinn tíma,
leikþáttur 1967; Fljótt, fljótt sagði
fuglinn, 1968; Óp bjöllunnar, 1970;
Folda, 1972; Hvað er San Marinó?,
1973; Fiskur í sjó, fugl úr beini, 1974;
Fugla-skottís, 1975; Mánasigð, 1976;
Skuggar af skýjum, 1977; Faldafeyk-
ir, 1979; Turnleikhúsið, 1979; The
Deep Blue Sea, Pardon the Ocean,
ljóð á ensku, 1981; Ljóð Mynd, ljóð
með myndum eftir Örn Þorsteins-
son, 1982; Spor í spori, ljóð með
myndum eftir Örn Þorsteinsson,
1986; Grámosinn glóir, 1986; Spor-
rækt, ljóð með myndum eftir Örn
Þorsteinsson, 1988; Vikivaki, óperu-
handrit, 1988; Náttvíg, 1989; Svavar
Guðnason, 1991; Eldur í laufi, 1991;
Raddir í garðinum, 1991; Tvílýsi,
1994; Snöggfærðar sýnir, ljóð með
myndum eftir Tryggva Ólafsson,
1995; Fley og fagrar árar, 1996; Morg-
unþula í stráum, 1998; Turnleikar og
umbergis, ljóð með myndum eft-
ir Pál Guðmundsson, 2001; Sveigur,
2002. Þá samdi hann texta við óra-
toríuna Cecilia eftir Áskel Másson
sem frumflutt var í Hallgrímskirkju í
nóvember 2009.
Thor hefur auk þess þýtt fjölda
skáldverka og haldið nokkrar mál-
verkasýningar.
Thor var m.a. formaður Rit-
höfundafélags Íslands 1959–60 og
1966–68, sat í stjórn Rithöfundasam-
bands Íslands 1972–74 og var for-
seti Bandalags íslenskra listamanna
1975–81, sat í þjóðfulltrúaráði Sam-
félags evrópskra rithöfunda 1962–
68, í framkvæmdastjórn Evrópska
menningarsambandsins í Feneyj-
um, í framkvæmdastjórn Listahátíð-
ar í Reykjavík 1976–80, í undirbún-
ingsnefnd kvikmyndahátíðar 1978
og 1980, í stjórn Alliance Francaise
um árabil, hefur setið í ritnefndum
menningartímarita, var forseti ís-
lenska PEN-klúbbsins og formaður
Júdófélags Reykjavíkur í nokkur ár.
Thor voru veitt verðlaun úr Rit-
höfundasjóði Ríkisútvarpsins 1968;
Menningarverðlaun DV í bók-
menntum fyrir þýðingu á Hlut-
skipti manns eftir André Malraux,
1984; Menningarverðlaun DV í bók-
menntum fyrir ritið Grámosinn gló-
ir, 1987; Bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs fyrir Grámosinn glóir,
1988; var heiðursfélagi í Rithöfunda-
sambandi Íslands frá 1988; var veitt
franska riddaraorða lista og bók-
mennta fyrir starf í þágu menning-
arsamskipta Frakka og Íslendinga
(Chevalier dans l‘Ordre des Arts
et des Lettres) 1989; var veitt orð-
an Cavaliere dell‘Ordine al Merito
della Repubblica Italiana (fyrir starf
í þágu ítalskrar menningar á Íslandi)
1991; voru veitt verðlaun Sænsku
akademíunnar 1992; var veitt orðan
Grande Ufficiale dell‘Ordine al Mer-
ito della Repubblica Italiana, 1995,
og hlaut Íslensku bókmenntaverð-
launin fyrir ritið Morgunþulu í strá-
um 1998, var veitt foringjaorða lista
og bókmennta í Frakklandi (Comm-
andeur dans l‘Ordre des Arts et des
Lettres) 1998; var veitt Karen Blix-
en-orðan; gullverðlaun Società di
Dante Alighieri, 2004, var tilnefndur
til hinna virtu Nonnino-verðlauna
á Ítalíu fyrir Morgunþulu í stráum,
2007, voru veitt Menningarverðlaun
DV – Heiðursverðlaun, 2008 og heið-
ursorða franska ríkisins, Officer de
l‘Ordre national du Mérite, 2010.
Þá var Thor heiðursfélagi Júdófé-
lags Reykjavíkur en hann hafði svart
belti í japanskri glímu, júdó, og var
heiðursborgari franska bæjarins Ro-
camadour.
Fjölskylda
Eftirlifandi kona Thors er Margrét
Indriðadóttir, f. 28.10. 1923, fyrrv.
fréttastjóri Ríkisútvarpsins. Foreldr-
ar Margrétar: Indriði Helgason, raf-
virkjameistari á Akureyri, og k.h.,
Laufey Jóhannsdóttir húsmóðir.
Synir Thors og Margrétar: Örnólf-
ur, f. 8.7. 1954, kennari, bókmennta-
fræðingur, útgefandi og forsetarit-
ari en kona hans er Margrét Þóra
Gunnarsdóttir píanókennari og eiga
þau þrjú börn; Guðmundur Andri,
f. 31.12. 1957, rithöfundur, ritstjóri
og fjölmiðlamaður en kona hans
er Ingibjörg Eyþórsdóttir tónlistar-
fræðingur og eiga þau tvær dætur.
Systkini Thors: Helga, f. 15.8.
1926, fyrrv. starfsmaður Handíða-
og myndlistarskólans; Guðmundur,
f. 24.5. 1928, lögfræðingur og inn-
kaupastjóri; Margrét Þorbjörg, f.
29.7. 1929, húsmóðir; Hallgrímur, f.
26.10. 1930, d. 7.4. 1945.
Foreldrar Thors: Guðmundur
Vilhjálmsson, f. 11.7. 1891, d. 26.9.
1963, forstjóri Eimskipafélagsins, og
k.h., Kristín Thors, f. 16.2. 1899, d.
27.7. 1972, húsmóðir.
Ætt
Guðmundur var sonur Vilhjálms,
b. á Undirvegg í Kelduhverfi, bróð-
ur Páls, afa Stefáns Jónssonar, alþm.
og rithöfundar, föður Kára, for-
stjóra Íslenskrar erfðagreiningar.
Annar bróðir Vilhjálms var Hall-
grímur, langafi Herdísar, móður
Hallmars Sigurðssonar, fyrrv. leik-
hússtjóra. Systir Vilhjálms var Val-
gerður, amma Valtýs Pétursson-
ar listmálara. Vilhjálmur var sonur
Guðmundar, b. á Brettingsstöðum
Jónatanssonar. Móðir Guðmundar
var Karítas Pálsdóttir, timburmanns
Sigurðssonar, bróður Valgerðar,
móður Þuríðar, formóður Reykja-
hlíðarættar.
Móðir Guðmundar var Helga,
systir Sigurbjargar, ömmu Stefáns
Jónssonar. Helga var dóttir Ísaks,
b. á Auðbjargarstöðum í Keldu-
hverfi Sigurðssonar, b. í Brekkukoti
Guðbrandssonar, b. í Sultum Páls-
sonar, bróður Þórarins, afa Ólafar,
langömmu Bjarna Benediktsson-
ar forsætisráðherra og langömmu
Guðmundar Benediktssonar ráðu-
neytisstjóra. Systir Guðbrands var
Ingunn, langamma Sveins, forföður
Hallbjarnarstaðaættar, afa Kristjáns
Fjallaskálds.
Meðal móðursystkina Thors var
Ólafur Thors forsætisráðherra og
Thor Thors sendiherra.
Kristín var dóttir Thors Jensen,
kaupmanns og útgerðarmanns í
Reykjavík, en foreldrar hans voru
J. Chr. Jensen, húsasmíðameistari
í Kaupmannahöfn, og k.h., Andrea
Louise, f. Martens.
Móðir Kristínar var Margrét Þor-
björg, systir Steinunnar, móður
Kristjáns Albertssonar rithöfundar.
Margrét Þorbjörg var dóttir Kristj-
áns, b. í Hraunhöfn í Staðarsveit á
Snæfellsnesi Sigurðssonar. Móðir
Margrétar Þorbjargar var Steinunn
Jónsdóttur, b. í Bergsholti Sveins-
sonar, og Þorbjargar Guðmunds-
dóttur, prófasts á Staðarstað Jóns-
sonar. Móðir Þorbjargar var Margrét
Pálsdóttir, systir Gríms, langafa Ás-
geirs Ásgeirssonar forseta.
Thor verður jarðsunginn frá
Dómkirkjunni, föstudaginn 11.3. kl.
15.00.
Þórbergur Þórðarson rithöf-undur fæddist á Hala í Suður-sveit, sonur Þórðar Steins-
sonar, bónda þar og k.h., Önnu
Benediktsdóttur. Bróðir Þórbergs
var Steinþór á Hala, höfundur rits-
ins Nú nú – bókin sem aldrei var
skrifuð. Meðal nafntogaðra
frænda Þórbergs má
nefna Gunnar Bene-
diktsson rithöfund,
Einar Braga skáld
og Svavar Guðna-
son listmálara.
Þórbergur
hleypti ung-
ur heimdrag-
anum, settist
að í Reykja-
vík, var háseti
og kokkur á
skútum og
vann í vega-
vinnu. Hann
stundaði nám
við Kennara-
skólann og
var óregluleg-
ur nemandi við
Háskóla Íslands
en var þó fyrst og
fremst sjálfmennt-
aður og sótti þá víða
fanga. Hann safnaði
orðum úr alþýðumáli um
fimmtán ára skeið frá 1913, gaf út
mjög athyglisverðar þjóðsögur úr
samtímanum, Gráskinnu, ásamt
Sigurði Nordal, var kennari við
Iðnskólann í Reykjavík, Verslunar-
skóla Íslands og gagnfræðaskóla í
Reykjavík.
Meistari Þórbergur er, ásamt
Halldóri Laxness, einn mesti rit-
höfundur þjóðarinnar, fyrr og síð-
ar. Með bók sinni Bréfi til Láru,
1924, setti hann þjóðlífið á ann-
an endann með harðari og djarf-
ari samfélags- og menningargagn-
rýni en áður hafði tíðkast. En bókin
er jafnframt bráðfjörug, fyndin og
einlæg. Mörg þekktustu verka hans
eru sjálfsævisöguleg og mjög sjálf-
miðuð, s.s. Ofvitinn, Íslenskur að-
all og Steinarnir tala. Sálmurinn
um blómið fjallar um fyrstu æviár
ungrar stúlku. Höfundurinn setur
sig í spor hennar og fylgir henni frá
fæðingu og fram á barnaskólaár. Þá
skráði hann eftirminnilegar ævi-
sögur Árna prófasts Þórarinsson-
ar og Einars ríka í Eyjum. Auk þess
orti Þórbergur frábær ljóð á sín-
um yngri árum, s.s. Nótt, en mörg
þeirra er að finna í Hvítum hröfn-
um.
Þórbergur var ungur mikill að-
dáandi Einars Ben en braut af sér
allar stefnur í ljóðlist. Hann skrifaði
aldrei skáldsögur og sá oft ástæðu
til að árétta það. Í skrifum sínum
lagði hann áherslu á að frásagn-
ir af liðnum atburðum væru ná-
kvæmar og réttar að því marki sem
hægt væri að sannreyna þær – en
að öðru leyti mættu menn skálda.
Þórbergur var afar sérstæður
og frábær stílisti, sjálfsgagnrýninn
og fyndinn, oftast á eigin kostnað.
Rithöfundarhæfileikar hans fól-
ust ekki síst í þeirri kúnst að end-
urvekja veröld sem var, rifja
upp á ljóslifandi og eftir-
minnilegan hátt róm-
antískan andblæ
og samfélagsleg-
ar hræringar fyrri
tíma. Í þeim efn-
um er hann
hið barnslega
séní sem hann
stundum áleit
sjálfan sig
vera.
Þórberg-
ur bjó víða
í Reykjavík,
en lengst af
á Hringbraut
45. Þaðan fór
hann í langa,
daglega göngu-
túra og gerði
Müllersæfingar,
allsnakinn, í fjör-
unni í Skerjafirðin-
um og úti í Örfirsey.
Hann var kommúnisti,
mikill áhugamaður um al-
þjóðamálið esperantó, kynnti sér
jóga og austurlenska dulspeki og
var sannfærður um framhaldslíf
og tilvist drauga sem hann kallaði
eilífðarverur. Auk þess trúði hann
á álfa og skrímsli í sjó og vötnum.
Hann hélt dagbækur um langt ára-
bil, gerði reglulegar veðurathug-
anir, var vísindalega sinnaður og
predikaði námkvæmni í frásögn og
mælingum. En vísindahyggja Þór-
bergs, rétt eins og trú hans á furður
og forynjur, hefur þó líklega byggst
á bernskri raunhyggju, fremur en
afsönnunarhyggju.
Samtalsbók Matthíasar Johann-
essen, Í kompaníi við allífið, útg.
1959, (síðar í Kompaníi við Þór-
berg, útg. 1989) lýsir vel persónu
þessa barnslega, elskulega og ein-
læga rithöfundar. Sú bók er al-
mennt talin ein besta samtalsbók
sem skrifuð hefur verið á íslensku.
Þó flest verka Þórbergs séu
sjálfsævisöguleg er langt í frá að
þau spanni alla ævi hans. Því er
mikill fengur í þremur ritum sem
komið hafa út um Þórberg nú ný-
lega. Halldór Guðmundsson sendi
frá sér bókina Skáldalíf, 2006, sem
fjallar um Þórberg og Gunnar
Gunnarsson, og Pétur Gunnars-
son rithöfundur gerði ævi Þórbergs
skemmtilega skil í skáldfræðisög-
unum ÞÞ – Í fátækralandi, útg.
2007, og ÞÞ – Í forheimskunarlandi,
útg. 2009. Það var vel til fundið því
Pétur og Þórbergur eru, hvor um
sig, snillingar í „veröld sem var“.
Andlát
Merkir Íslendingar
Skálað í Súlnasal Thor
ásamt Þórbergi Þórðarssyni.