Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2011, Blaðsíða 49

49Jólablað 21.–27. desember 2011
„Skemmtileg og fræðandi
en bætir litlu við söguna.“
„Mjög spennandi
og ævintýraleg.“
Á rauðum sokkum
Baráttukonur segja frá
Gegnum glervegginn
Ragnheiði Gestsdóttur
Uppáhaldsveitingastaðurinn
Heróínjól í
hústökuhúsi
Þ
egar fólk leggst í flakk
finnur það oftar en
ekki sterklega fyrir því
hversu mikilvægar
hversdagslegar tilvilj-
anir geta orðið fyrir framvindu
ferðalagsins. Þetta er raunin í
nýrri skáldævisögu Þórarins
Leifssonar, Götumálaranum,
en síðla árs 1985, þegar Þórar-
inn var einungis nítján ára,
yfirgaf hann heimahagana og
lagðist í flökkulíf um Evrópu og
Norður-Afríku.
Heróínjól
Í þessu skáldaða ævisagna-
broti höfundar, segir frá Tóta,
sakleysislegum ungum pönk-
ara með lífsleiða, sem leitar
að annars konar lífi en hann
hafði þekkt fram að því. Les-
endur fylgja unglingnum inn
í hústökuhús á Spáni þar sem
hann eyðir dögunum með
með rónum og djönkurum, út
á götur Spánar þar sem hann
betlar og málar götumálverk í
slagtogi við aðra götumálara.
Þá fær lesandinn einnig innsýn
í heróínfikt hans sem stendur
yfir jólahátíðarnar – eitthvað
sem hann reynir að mála í huga
sér sem sakleysislegt fikt en
skammast sín samt fyrir.
„Að vera djönkari var lífs-
stíll í sjálfu sér. Heróín var svo
andskoti töff.“ Þetta er á meðal
þess sem hinn ungi pönkari
segir í sögunni, en viðhorf-
ið lýsir óneitanlega nokkurri
tómhyggju, kannski svolitlum
töffaraskap, eða því hvernig
honum virðist standa á sama
um allt – eða að minnsta kosti
einhvers konar rómantík gagn-
vart slíkum viðhorfum.
Engin klisja
Flökkulífið er enda rómantí-
serað verulega mikið í upphafi
sögunnar og ljóst að drengnum
líkar þetta nýja líf þar sem hann
getur gefið skít í borgaraleg
gildi, farið í allar áttir og sofið
undir hvaða tré sem er. Það
skiptir þó máli hvaða tré verður
fyrir valinu, því framtíðin ræðst
af því hver bíður hans þegar
hann skríður undan því.
Þarna komum við að til-
viljununum sem geta verið svo
skemmtilegar þegar kem-
ur að ferðalögum og Þórarni
tekst einkar vel að koma því
áreynslulaust til skila hvern-
ig slíkar tilviljanir leiða unga
pönkarann áfram. Í upphafi
bókar er Tóti handtekinn í
Ronda og færður til yfirheyrslu
hjá lögreglunni. Í fyrstu fannst
mér þetta nokkuð týpískt upp-
haf og ég vissi ekki hvað mér
átti að finnast – ungur Íslend-
ingur í útlöndum lendir í lög-
reglunni sem er spillt, feit og
með stæla – en senan var allt
annað en klisja og þróaðist
öðruvísi en búast hefði mátt
við.
Frummynd júróhippans
Það er einmitt þessi upphafs-
sena sem leiðir Tóta til Sevilla,
þar sem hann fær sér lúr undir
tré, og þegar hann skríður und-
an því kemst hann í kynni við
götumálarana. Eins konar klíku
sem hefur lifibrauð af því að
mála listaverk á götur spænskra
borga og minnti mig að ein-
hverju leyti á stemninguna sem
lýst var í (heimildamyndinni?)
Exit through the gift shop sem
fjallar um götulistamenn sam-
tímans á kómískan hátt.
Eftirminnilegasta persóna
sögunnar er óneitanlega hár-
prúði Frakkinn Sjan-Klot sem
er lýst sem einhvers konar
frummynd af júróhippanum
sem ráfar um Evrópu samtím-
ans. Rómansinn rennur svolítið
af flakkinu þegar líður á. „Gat
ég aldrei verið sáttur? Hvað
vildi ég eiginlega í þessu lífi?“
spyr Tóti til að mynda einu
sinni þegar hann er enn eina
ferðina kominn á stað þar sem
hann vill ekki vera. Ekkert virð-
ist vera nógu gott fyrir flökku-
dýrið unga.
Ljóslifandi frásögn
Þrátt fyrir tómhyggjuna og til-
gangsleysið gerir Tóti sér vel
grein fyrir því á hversu vafa-
sömum slóðum hann er í líf-
inu. Hann horfir til að mynda á
einn vin sinn verða heróíni að
bráð og skammast sín sjálfur
fyrir fiktið. Samt er eins og
hann viti ekkert hvað hann eigi
að gera svo hann heldur áfram
í stefnuleysinu sem virðist eina
svarið.
Frásögnin er áreynslulaus
en á sama tíma mjög lifandi
í höndum Þórarins. Honum
tókst oftar en ekki að fá mig til
þess að hlæja upphátt sem er
vel af sér vikið. Mér þótti til að
mynda afar fyndið þegar kona
spyr Tóta út í verkið sem hann
er að mála og hann svarar:
„Þetta er engin listasögutími
frú mín góð, þetta er gatan.“
Mér þótti líka sérstaklega
fyndið að lesa um teppasölu-
manninn Karim sem reyndi
hvað hann gat að selja staur-
blönkum pönkaranum rándýr
teppi. Frásögnin varð ljós-
lifandi – eins og reyndar svo
oft í þessari sögu – og maður
sá Karim fyrir sér klóra sér í
hausnum yfir því að það væri
ekki hægt að selja þessum ríka
og hvíta Vesturlandabúa neitt
– ekki einu sinni lítið og tætt
teppi á stærð við handklæði.
Ferðasögur eiga það til að
verða ofhlaðnar nýjum pers-
ónum og nýjum stöðum svo
erfitt getur verið fyrir lesand-
ann að ná áttum. Það er ákveð-
in kúnst að greina kjarnann frá
hisminu. Þórarni tekst nokkuð
vel upp í því, en þegar líða fór á
söguna þótti mér hún þó vera
orðin heldur einhæf á köflum
– á vissan hátt farin að endur-
taka sig.
Horfst í augu við fortíðina
Um miðbik sögunnar er byrj-
að að brjóta hana upp með
köflum sem segja frá móður
hans og systur og leit þeirra að
týnda syninum. Þessir kaflar
gera mikið fyrir söguna og gefa
henni nýja vídd. Á bak við reiða
pönkarann er fjölskylda sem
hefur áhyggjur af honum. Eitt-
hvað sem greinir hann með
tímanum frá Sjan-Klot og fleiri
flökkurum.
Ég var mjög hrifinn af því
hvernig fortíð fjölskyldunn-
ar var lætt inn í lýsingar af
heimili móðurinnar: „Tóbaks-
gulir veggirnir gátu sagt ótal
sögur af fylleríum, slagsmálum,
framhjáhaldi, blankheitum og
örvæntingu.“ Sagan nær síðan
hámarki í snjónum í Atlas-
fjöllunum í Marokkó þar sem
Tóti horfist í augu við fortíð-
ina, en þar blandast fortíð og
nútíð saman svo úr verður afar
áhrifaríkur kafli.
Í lok sögunnar lýsir Þórar-
inn því síðan hvernig þessi
ferðalög hafa setið í honum alla
tíð síðan og því hafi hann að
endingu komið þeim í bókar-
form og engan skyldi undra.
Hér er um frábæra og einlæga
ferða- og þroskasögu að ræða,
sögu sem ungt fólk ætti ef til vill
að forðast – vilji það ekki láta
freista sín.
Götumálarinn
Höfundur: Þórarinn Leifsson
Útgefandi: Mál og menning
Jón Bjarki Viðarsson
Dómur
urnar flétta þetta tvennt mjög
vel saman því þær eru að leita
sér að heimilisfriði. Fyrir þær
er húsið allt. En það sem ger-
ist í stríðinu er að það er verið
að sprengja upp heimilin.“
Saga Bryndísar hefur af
sumum verið túlkuð sem
femínísk. Er hún það? „Já,
á þann veginn að konan er
oft tákn heimilisins,“ segir
Bryndís.
Við hugsum í hópum
Bryndís er þjóðfræðingur að
mennt og hefur mikinn áhuga
á hópamenningu í samtím-
anum. „Það er athyglisvert
hvernig við tökum lit af fólk-
inu í kringum okkur,“ segir
hún. „Hvernig við hugsum
í hópum. Það er menning-
in sem myndast í þessum
hópum sem ég hef áhuga á.
Hún hefur áhrif á hvernig við
sjáum okkur og hvernig við
sjáum aðra.“
Þegar Bryndís fór í nám
voru ekki margir skráðir í
nám í deildinni. Síðan hefur
sá fjöldi margfaldast.
„Það er held ég af því að
þjóðfræðin var bundin við
það gamla svo lengi en á síð-
ustu árum höfum við verið að
fara miklu meira í þjóðfræði
samtímans. Við erum að
skoða flökkusögur, brandara,
menningararfinn og alla þessi
menningararfsumræðu, þjóð-
fræðin hefur tekið lit af heim-
speki og póstmódernisma.
Ég held að fólki þyki þetta
spennandi fag í dag og margir
hugsa um þessi menningar-
fyrirbæri sem myndast innan
samfélagsins.“
Of mikið gert úr frelsi
Bryndís er af vinum og fé-
lögum sögð vera róttæk og
mikið ólíkindatól. Blaðamað-
ur hringir nokkur símtöl og
fær að vita að hún geri ávallt
það sem henni detti í hug. En
liggi lengi og vel yfir hverri
ákvörðun. Hún sé frjáls í
anda. Bryndísi finnst þó frels-
ið ofnotað hugtak og vill ekki
gangast við því að vera frjáls
í anda. „Mannshugurinn
er margbrotinn og það eru
margir möguleikar í boði. Síð-
an er það hver og einn hópur
sem velur ákveðna leið. Það
er alltaf gert svo mikið úr orð-
inu frelsi, að við höfum frelsi
til að lifa frjálsu lífi. Samt
klæðum við okkur öll eins.
Samt förum við öll að sofa
um miðnæturbil og vökn-
um klukkan átta. Samt erum
við öll hætt að vinna klukkan
fimm. Við teljum okkur trú
um að við séum að lifa frjálsu,
sjálfstæðu lífi en erum samt
í einhverri hjörð. Ég get ekki
kallað mig róttæka því ég
gengst við þessari hjarðhegð-
un. Það er kannski aðeins að
því leyti að ég reyni að greina
hvaðan langanir mínar koma
og hafa á þeim hömlur sem
ég get sagt að ég sé komin í
vissar stellingar. Ég tel mikil-
vægt að fólk átti sig á því að
langanir þess eru komnar
annars staðar frá. Það er alltaf
einhver annar sem við lítum
upp til, einhver áhrif sem við
erum undir. Þessi áhrif þarf
maður að greina og reyna að
standast.“
Vildi gefa Björgólfi
þúsundkall
Bryndís kennir þjóðfræði í
Háskóla Íslands og efnisfræði
í Listaháskóla Íslands. Henni
eru umhugað um að reyna
að skapa sterkari tengsl milli
fræða og lista.
„Mér finnst það mikilvægt,
reyndar eitt það mikilvægasta
sem við getum gert núna,“
segir hún. „Að brjóta niður
múrana milli fræða og lista
því þeir eiga ekki að vera til.
Mér finnst að í listinni eigi
að vera möguleiki á samræðu
og gagnrýni og skilningi á því
sem er að gerast og mætt-
inum sem liggur í listinni og
hverju hún getur áorkað. Eins
að þeir sem eru í akademísku
háskólasamfélagi sjái hvernig
þeir geta breytt kenningum
sínum í form. Í efni. Hvernig
þeir geta raungert hugmyndir.
Ég get nefnt dæmi. Í fyrsta
skipti sem ég hugsaði sjálf um
hvernig ég gæti gert einmitt
þetta var árið 2007. Þá var ég
að hugsa um menningarsen-
una sem hafði þá verið mikið
undir væng Björgólfs. Þá var
mikið í umræðunni að lista-
menn ættu nánast allt undir
Björgólfi. Landsbankinn var
að kaupa mikið af listaverk-
um og styrkti galleríið Kling
og Bang til góðra verka. Þetta
var mikið gagnrýnt innan há-
skólans en sú gagnrýni náði
ekki út fyrir veggi háskólans.
Þá kom upp þessi hugmynd
að bera gagnrýnina fram í
formi gjörnings. Þá datt mér í
hug að það gæti verið fyndið
að gefa Björgólfi pening. Svo
hlógum við að þessu. Ég átti
fyrir skemmtilega tilviljun
risaávísun heima hjá mér. Ég
breytti henni og stílaði hana
á Björgólf og ákvað að gefa
honum eitt prósent af eigum
mínum – eitt þúsund krónur.“
Aðstoðarmenn Björgólfs
í hnút
Með þessu vildi Bryndís slá á
þá einstefnu fjármagns sem
lá á þessum tíma frá bönk-
unum niður í fræðaheiminn
og menninguna. „Það er ansi
erfitt oft fyrir suma fræði-
menn og listamenn að gagn-
rýna kerfið og ríku kallana
með valdið þegar þeir geta
samt aldrei verið neitt annað
en þiggjendur ölmusu. Með
því að gefa Björgólfi pening
þá getum við snúið þessu við
– það er oft sagt að hann eigi
menninguna en þá þurfum
við bara að eignast hann líka
svo við getum átt þetta öll
saman,“ segir Bryndís um
gjörninginn. „Það þótti fárán-
legt að gefa honum gjöf en
það er hins vegar svo fallegt.
Það var mjög erfitt að ná í
hann, aðstoðarmenn hans
skildu ekkert hvað ég var að
fara og vildu ekki hjálpa mér
að hitta hann. Þeim fannst
þetta fáránlegt. Ég fór því
bara einn daginn með risaá-
vísunina og ljósmyndara með
mér uppáklædd og segi þeim
bara að ég sé komin til að hitta
hann. Þá er það tilviljun að
hann er staddur á staðnum
og ákvað að leyfa mér að hitta
sig. Það átti ekki að vera sjálf-
sagt að ég mætti gefa Björgólfi
þessar þúsund krónur. Hann
tók bara vel í þetta á endanum
og sagði að hann gæti keypt
sér tvo bjóra fyrir peninginn.“
Mestar áhyggjur af illsku
Þar sem Bryndís er nösk og
gagnrýnin á samfélagið er
upplagt að spyrja hana hvað
sé mikilvægast að gagnrýna í
samfélaginu í dag. Hún svarar
með einu orði: „Illsku.“
Hvað á hún við? „Illska er
orð sem fólk veigrar sér við að
nota en fyrir mér er illska það
að fólk heldur á lofti hugtökum
eins og jafnrétti og frelsi innan
ákveðins hóps en um leið og
það kemur einhver annar hóp-
ur eða einhver sem er settur
undir annan hóp í valdapíra-
mídanum þá ná þessar hug-
myndir allt í einu ekki í þann
hóp. Auðvitað er margt sem
þarf að ræða í samfélaginu og
halda til haga. Það eru margir
sem halda að það sé nóg að
taka eitthvert eitt skref til
framfara og þá sé það nóg. En
fyrir mér sem lærði sagnfræði
á sínum tíma þá var það eina
sem mér fannst ég læra vera
það að það sem við þurfum
alltaf að gera er að viðhalda
góðu samfélagi. Samfélög hafa
í sér þá tilhneigingu að grotna.
Það þarf alltaf að rækta garðinn
sinn.“
Bryndísi er sérstaklega
umhugað um dýr þessi jólin.
„Sturlun kviknar í aðstæðum
sem eru skapaðar af illsku.
Þetta á við bæði um dýr og
menn. Ég er enn að hugsa um
umræður um meðferð dýra í
Silfri Egils um daginn. Þá var
rætt um dýr sem eru framleidd
til slátrunar. Þarna eru hænur
í svo þröngum búrum að bein
þeirra brotna og þær byrja að
borða hver aðra. Sum dýranna
fæðast í myrkri og sjá aldrei
dagsljós. Þetta á að heita ein-
hvers konar búskapur. En þetta
er ekki búskapur, þetta er bara
illska.“
„Fyrst þegar
ég fór í Þjóð-
leikhúsið var ég orð-
in 18 ára.
Gaf Björgólfi þúsundkall „Ég átti fyrir skemmtilega tilviljun risaávísun heima hjá mér. Ég breytti henni og
stílaði hana á Björgólf og ákvað að gefa honum eitt prósent af eigum mínum – eitt þúsund krónur.“
Brynhildur Oddsdóttir tónlistarmaður
„Ég mæli með A. Hansen. Ódýr og góður matur.
Heitir víst Gamla vínhúsið núna.“