Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2011, Blaðsíða 50

50 Menning 21.–27. desember 2011 Jólablað
Stefán Máni er góður höf­
undur, kraftmikill og ágeng­
ur. Hans helstu kostir eru
fólgnir í góðum ritstíl og
magnaðri persónusköpun.
Hörður er sennilega áhuga­
verðasti karakterinn sem
finnst á síðum íslenskra
glæpasagna þetta árið.
Grófar en áhrifamiklar lýs­
ingar Stefáns á fortíð Harð­
ar gera þessa bók hrífandi
og forvitnilega og þrátt fyrir
allar 520 síðurnar rennur
hún þægilega.
Bókin er gefin út undir
formerkjum glæpasagna,
sem slík er hún ekki mjög
sterk. Glæpirnir eru fyrir­
ferðarlitlir og má segja að
þeir falli í skuggann af Herði.
Bókin stendur fyrir vikið
sterkari í flokki fagurbók­
mennta en glæpasagna, sem
bók um mann með magnaða
fortíð sem óneitanlega hefur
haft á hann mikil áhrif.
Síendurteknar lýsingar
á bíl Harðar, sem er honum
greinilega afar hjartfólginn,
veikja bókina og vélin í bíln­
um öskrar aðeins of oft.
Lokakafli bókarinnar er, í
samhengi við það sem kom á
undan, einnig veikur. Það er
erfitt að kaupa hversu hratt
Hörður þroskast, sem hefði
sennilega geta verið efni í
aðrar 500 síður.
Kaflarnir um sjóslys
sem Hörður lendir í ungur
að aldri sem og lýsingar á
snjóflóðinu í Súðavík eru
djúpir, ítarlegir og tilfinn­
ingaþrungnir. Þar nýtur
færni Stefáns sem rithöf­
undar sín vel og þrátt fyrir að
vilja kannski ekki sem les­
andi upplifa þessa hræðilegu
lífsreynslu líkt og að vera á
staðnum, er erfitt að gera
það ekki.
Elfar Logi Hannesson
Feigð
Höfundur: Stefán Máni
Sigþórsson
Útgefandi: Forlagið
Sterkari í
flokki fagur-
bókmennta
Tímalaus snilld
F
yrir um það bil tveimur árum
benti vinkona mín mér á bók
sem hún sagði mér að ég yrði
að lesa. Bókin var ævisaga
óperusöngkonu sem hafði komið út
þrjátíu árum fyrr. Ég vissi engin deili
á þessari konu og var satt að segja
ekkert sérlega spennt fyrir að lesa
ævisögu einhverrar gamallar óperu­
söngkonu en lét þó tilleiðast. Því sé
ég svo sannarlega ekki eftir. Nánast
frá fyrstu blaðsíðum bókarinnar
varð ég heilluð af magnaðri frásögn
af litríku lífi Guðmundu Elíasdótt­
ur. Svo heilluð að ég tók viðtal við
hana seinna meir og fékk þá í eigin
persónu að kynnast þessari frábæru
konu, sem þrátt fyrir að vera komin
hátt á tíræðisaldur geislar enn af
jákvæðni og þessum einstöku pers­
ónutöfrum sem skína svo vel í gegn
í bókinni. Bókin kemur enn í dag oft
upp í huga mér löngu eftir að ég las
hana og ég hugsa oft að það megi
tileinka sér viðhorf Guðmundu til
lífsins sem er einstaklega fallegt.
Ævi Guðmundu hefur verið við­
burðarrík. Hún fór fyrir tilviljun í
söngnám í kóngsins Kaupmanna­
höfn en það var einmitt söngur­
inn sem átti eftir að verða hennar
haldreipi í lífinu og oft og tíðum
lifibrauð. Í Danmörku kynntist hún
líka harðræði nasistanna í stríðinu
sem hún þurfti að flýja með nokk­
urra daga gamalt kornabarn sitt.
Guðmunda varð seinna meir far­
sæl söngkona í Bandaríkjunum og
söng meðal annars fyrir þáverandi
varaforseta Bandaríkjanna, Richard
Nixon, á jólaskemmtun Hvíta húss­
ins. Hún kynntist alkóhólisma, var
lengi í drykkjusambandi og upp­
lifði bæði fátækt og frægð nánast á
sama tíma. Svo yfirgaf röddin hana
og hún þurfti að sættast við það að
söngferilinn væri á enda. Hún gafst
þó aldrei upp og þrátt fyrir að hafa
upplifað mikla sorg, barnsmissi,
vonleysi og niðurlægingu þá hefur
Guðmunda alltaf haft jákvæðnina
að leiðarljósi.
Guðmunda hefur svo sannar­
lega lifað tímana tvenna og kynnst
bæði sætum og súrum hliðum lífs­
ins. Það er líka ekkert dregið undan
í bókinni og ekki á neinn hátt reynt
að fegra það sem miður hefur farið í
lífinu. Og það er líklega einmitt það
sem gerir þessa ævisögu svo ein­
staka. Einlægni er nefnilega van­
metin og tímalaus snilld.
Og það er það fallega því Guð­
munda veit það sem við öll vitum en
erum oft ekki tilbúin að viðurkenna,
að lífið er ekki alltaf dans á rósum.
Það hefur sína hæðir og lægðir og
það er það sem gerir okkur mannleg.
Þegar Lífsjátning Guðmundu
kom út fyrir þrjátíu árum vakti
hún mikla athygli og hlaut mikið
lof. Núna þrjátíu árum seinna eru
komnar nýjar kynslóðir sem bókin
á alveg jafn mikið erindi við eins og
þá sem lásu hana á sínum tíma.
Höfundur bókarinnar, Ingólfur
Margeirsson, nær að fanga persónu­
leika Guðmundu á einstakan hátt
og skilar frá sér tímalausu verki sem
snertir við flestum. Samstarf þeirra
tveggja er einstaklega vel heppnað
og greinilegt að mikið traust var milli
þeirra. Ingólfur lést fyrr á þessu ári
en hafði stuttu áður gengið frá því að
bókin yrði endurútgefin í kilju enda
hafði hún verið ófáanleg til margra
ára. Hann bætti einnig við smá auka­
kafla þar sem hann segir frá hvað
hafi á daga Guðmundu drifið undan­
farin þrjátíu ár.
Lífsjátning er skyldulesning fyrir
alla þá sem kunna að meta hrein­
skilnar og góðar ævisögur.
Viktoría Hermannsdóttir
Lífsjátning
Ævisaga Guðmundu Elíasdóttur
Höfundur: Ingólfur Margeirsson
Útgefandi: Nýhöfn
L
eikskáldið, stjórnmála­
maðurinn, andófsmað­
urinn og þjóðarleiðtog­
inn Václav Havel lést
18. desember, 75 ára að
aldri. Innan nokkurra klukku­
stunda frá andláti hans hafði
fjöldi fyrirmenna og leiðtoga
heimsins vottað honum virð­
ingu sína. Þeirra á meðal má
nefna Barack Obama Banda­
ríkjaforseta, Angelu Merkel,
kanslara Þýskalands, og David
Cameron, forsætisráðherra
Bretlands.
Lítil áhöld eru um mikil­
vægi þeirra spora sem Havel
setti á sögu samtímans og hafði
Angela Merkel á orði að hann
hefði verið „mikill Evrópu­
maður“ og fyrrverandi forseti
Póllands, Lech Walesa, sagði
að Havel hefði átt skilið að fá
friðarverðlaun Nóbels.
Václav Havel var tíundi og
síðasti forseti Tékkóslóvakíu
sem var og hét og fyrsti forseti
Tékklands.
Václav Havel fæddist í Prag
5. október 1936. Hann var af
borgaralegum ættum og var því
fyrirmunað af stjórn kommún­
ista, sem þá voru við völd í
Tékkóslóvakíu, að stunda nám
að lokinni skólaskyldu 1951.
Að herskyldu lokinni, 1959,
fékk hann starf sem sviðsmað­
ur við leikhús í Prag, Leikhúsið
við grindverkið í Prag, og varð
síðar leiklistar­ og bókmennta­
legur ráðgjafi þess um margra
ára skeið. Fyrsta leikrit hans
í fullri lengd, Garðveisla, var
sýnt 1963. Með leikritinu ávann
hann sér alþjóðlega hylli og
fleiri verk fylgdu í kjölfarið.
Féll í ónáð heima fyrir
En skoðanir Václavs Havel voru
stjórnvöldum ekki hugnan­
legar og eftir 1968 lögðu þau
blátt bann við því að leikrit Ha­
vels yrðu sýnd heima fyrir og
sjálfur sætti hann ferðabanni
sem kom í veg fyrir að hann
gæti séð uppfærslur á verkum
sínum erlendis.
Í kjölfar Vorsins í Prag, 1968,
sem lyktaði á þann veg að sov­
éski herinn réðst inn í landið
og barði niður með hörku að­
gerðir umbótasinna, var Ha­
vel bannað með öllu að koma
nálægt leikhúsi og snéri hann
sér í auknum mæli að stjórn­
málum.
Óþægur ljár í þúfu
Fljótlega varð hann þyrnir í
augum stjórnvalda og var oft og
tíðum hnepptur í prísund, sætti
stöðugu eftirliti af hálfu stjórn­
valda og var iðulega færður til
yfirheyrslu. Lengst dvaldi Havel
samfleytt á bak við lás og slá frá
júní 1979 til janúar 1984.
Andstaða Václavs Havel
gegn stjórnvöldum og stjórnar­
háttum í Tékkóslóvakíu bar að
lokum árangur 1989, í Flauels­
byltingunni. Hlutverk Havels í
byltingunni fleytti honum í for­
setastólinn og hann varð, sem
fyrr segir, síðasti forseti Tékkó­
slóvakíu.
Václav Havel sat í þrettán
ár í embætti forseta landsins
og var hann óþreytandi við að
koma á róttækum breytingum.
Á fjalir Þjóðleikhússins
Í kjölfar Flauelsbyltingarinnar
ákvað Þjóðleikhúsið að setja
þá nýjasta verk Václavs Havel,
Endurbygginguna, á svið í sér­
stakri hátíðarsýningu. Þjóðleik­
húsið hafði reyndar fest kaup
á sýningarrétti á verkinu vorið
1989 og hafði það þá hvergi
verið sýnt.
Leikstjóri Endurbyggingar­
innar var Brynja Benedikts­
dóttir.
Leikritið gerist í miðalda­
kastala í nútímanum þar sem
vinnur starfsfólk teikni­ og
skipulagsstöðvar sem á að
undirbúa endurskipulagningu
á staðnum.
Endurbyggingin
Verndunarsjónarmið takast
á við sjónarmið valdhafa og
hugsjónir starfsfólksins eru
blendnar tilfinningum, ástum
og draumum, en óttinn hefur
einnig áhrif á afstöðu þess.
Í fréttatilkynningu frá Þjóð­
leikhúsinu í febrúar 1990 segir
meðal annars: „Václav Havel
hefur verið einn þekktasti and­
ófsmaður Tékkóslóvakíu síð­
ustu tvo áratugi og helsti tals­
maður hinnar miklu og öflugu
fjöldahreyfingar sem kom úr
felum er einræði kommúnista
var steypt af stóli í nóvember
1989 […] Ætla mætti að skáld­
verk slíks manns væru lítið
annað en vitnisburður um hinn
sérstæða heim andófsmanna,
en Havel rís hærra og verður
að teljast í hópi merkustu sam­
tímaleikskálda í Evrópu.“
Samlandi Havels, rithöf­
undurinn Milan Kundera,
sagði að upphaf listamanns­
ferils Havels hefði verið kímni­
gáfan og að kímnigáfan þýddi
efahyggja. Og efahyggja þýddi
einnig sjálfsháð. „Ævi Václavs
Havel líkist listaverki,“ sagði
Kundera að Havel gengnum.
Úthald og hugrekki
Þorvaldur Gylfason lætur
nokkur orð falla um Havel í
spjallþræði á Silfri Egils og þar
kemur fram að Þorvaldur hitti
Havel fyrir margt löngu í Prag.
DV hafði samband við Þor­
vald sem er staddur í Jaipur á
Indlandi um þessar mundir.
Þorvaldur hafði þetta að segja
um Havel: „Ég hitti Vaclav Ha­
vel í Prag 1995, þegar Evrópska
hagfræðingafélagið hélt ársfund
sinn þar í borg og Havel forseti
heiðraði fundinn með nærveru
sinni. Við spjölluðum saman
í stutta stund, mest um Ísland
og leikhús. Ég sagði honum, að
ég hefði ásamt tveimur með­
höfundum mínum vitnað í
bréf hans til Olgu [eiginkonu
hans] í bók okkar, Markaðsbú­
skap, en ég reyndi að láta ekki
á því bera að ég dáði hann
meira en flesta aðra menn fyrir
kjarkinn, sem hann hafði sýnt
í þrálátri andstöðu sinni við
kommúnistastjórnina í Tékkó­
slóvakíu, og vonina, sem hann
hafði blásið löndum sínum
og öðrum í brjóst. Ritgerð Ha­
vels, Vald hinna valdalausu,
hafði mikil áhrif með því að
sýna svart á hvítu að orð eru til
alls fyrst. Hugsun Havels fékk
byr undir báða vængi, þegar
hinir valdalausu tóku völdin og
gerðu hann að forseta sínum að
lokinni friðsælli byltingu. Ha­
vel flutti vikuleg ávörp í útvarp
líkt og Bandaríkjaforsetar hafa
löngum gert og brýndi þjóð sína
til að horfast í augu við liðna
tíð og einnig fram á veginn.
Bill Clinton Bandaríkjaforseti
sagði að Havel væri næsti bær
við Gandí. Það var ekki ofmælt.
n Václav Havel var í senn leikskáld, stjórnmálamaður og andófsmaður
n Ævi Havels er listaverki líkust, segir rithöfundurinn Milan Kundera
Sagður næsti
bær við Gandhi
Kvikmyndaleikstjórinn Václav
Havel í Ceska Skalice í Tékklandi í
júlí 2010 þar sem hann leikstýrði
kvikmynd byggðri á einu leikrita hans.