Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2014, Blaðsíða 37

Helgarblað 30. maí –2. júní 2014 Fólk Viðtal 37
í föðurhúsum áður en ég fór að spjara
mig á eigin fótum með Sigga mínum.
En það er með áföllin eins og hamingj-
una, maður sér þau betur þegar fram
líða stundir. Auðvitað var þetta gríðar-
leg breyting, það var erfitt að þykkna
undir belti í gagnfræðaskóla og sárt
að finna umtalið auk þess tilfinninga-
lega róts sem varð þegar móðurástin
hvolfdist yfir stúlku sem var nýorðin
17 ára. Það var eins og að verða undir
fossi. Barnsfæðingin var mikil bylting
í mínu lífi og ekki sjálfgefið að svona
ung manneskja standi undir því. En
ungar mæður gera það yfirleitt. Það
er eins og manneskjan aðlagist því
sem náttúran krefst af henni og ég var
svo heppin að ég gerði það líka. Mér
fannst ég fullfær um að vera móðir á
þessum aldri og hlakkaði til að takast
á við uppeldishlutverkið. Ég tók þessu
með jákvæðni en ef ég horfi til baka sé
ég að þetta var auðvitað stórt verkefni
fyrir unga manneskju.“
Lítið í partíum
Eftir eins árs dvöl við kennslustörf á
Húsavík fluttu ungu hjónin til Reykja-
víkur, hófu nám við Háskóla Íslands
og fóru að raða niður börnum. „Þetta
var annasamur tími sem krafðist
skipulags og dugnaðar. Mér fannst
þetta samt aldrei erfitt. Við völdum
okkur áfanga eftir stundaskrá svo
við gætum verið heima með börnin
þangað til þau komust á leikskóla.
Við vorum mikið heima hjá börnun-
um en þau hafa alist upp við það að
hafa nánast alltaf haft annað foreldr-
ið heima. Auðvitað missir maður af
mörgu þegar maður þarf að þrosk-
ast svona hratt og fer á annan stað en
jafnaldrarnir. Samt var ég mjög virk
félagslega. Við vorum bæði í stúd-
entapólitíkinni en kannski minna í
partíum. Það voru helst þess konar
hlutir sem urðu útundan og það er
allt í lagi. Ég saknaði þess ekki.“
Allt á fleygiferð
Eftir háskólann lá leiðin í hasar fjöl-
miðlanna. Ólína starfaði sem blaða-
maður, tók þátt í NT-ævintýrinu og
varð sjónvarpsfréttamaður. „Svo fór
bara allt á fleygiferð næsta áratuginn.
Ég leiddi lista Nýs vettvangs, sem
var nýtt afl, við borgarstjórnarkosn-
ingarnar 1990, og flaug inn í borgar-
stjórn þar sem ég varð oddviti minni
hlutans. Ég var í fullu námi með borg-
arpólitíkinni en þegar ég varð ófrísk
að yngsta syninum fannst mér rétt
að staldra aðeins við. Drengurinn
fæddist árið 1994 en þá var ég farin
að kenna í háskólanum og byrjuð í
doktorsnámi. Með því að losna úr
pólitíkinni gat ég einbeitt mér betur
að náminu með fram því að hugsa um
börnin,“ segir hún en fjölskyldan flutti
á þessum tíma til Danmerkur þar sem
Ólína vann að doktorsverkefni sínu
um galdramál 17. aldar.
Féll út af þingi
Enn urðu tímamót í lífi fjölskyldunn-
ar árið 2001 þegar Ólína var ráðin
skólameistari við Menntaskólann á
Ísafirði. „Menntaskólinn hafði verið á
niðurleið um nokkra hríð þegar þetta
var. Ég svaraði kalli þegar skorað var
á mig að sækja um sem skólameist-
ari og gegndi því starfi í fimm ár. Eftir
að þeirri embættistíð lauk hélt ég að
líf mitt yrði rólegra. En skömmu síð-
ar varð efnahagshrun og áður en ég
vissi var ég svo orðin alþingismaður
fyrir Samfylkinguna í Norðvesturkjör-
dæmi, á erfiðasta kjörtímabili þing-
sögunnar. Þessi fjögur ár liðu eins og
örskot. Svo gerðist það að Samfylk-
ingin galt afhroð í síðustu kosning-
um og missti meira en helming sinna
þingmanna. Þá féll ég út af þingi.
Eftir það hef ég verið að líta í kring-
um mig eftir föstu starfi, en ég hef
samt nóg að gera í sjálfstæðum verk-
efnum. Til dæmis rek ég lítið gisti-
heimili hér á neðri hæðinni í Miðtún-
inu á Ísafirði og er þegar farin að taka
á móti gestum sumarsins. Ég sinni
líka fræðastörfum og skriftum, er
núna að skrifa bók um Ísafjarðardjúp
í samvinnu við Ferðafélag Íslands. Í
sumar verð ég fararstjóri í gönguferð
um galdra- og vígaslóðir á Snæfjalla-
strönd. Það er því nóg að gera fram á
haust,“ segir hún og bætir því við að-
spurð að hún sakni ekki þingsins.
„Upplausnin var algjör“
„Ég sakna margs úr pólitíkinni en
þingsins sakna ég ekkert sérstaklega
mikið. Ég fann fyrir meiri söknuði
þegar ég hætti í borgarpólitíkinni og
var hún nú samt strembin á köflum.
Þegar ég gekk út af þinginu tveim dög-
um fyrir þinglok í fyrra gerði ég mér
grein fyrir að ég ætti ekki eftir að koma
aftur í bráð; ég kvaddi það eiginlega í
huganum. Ég var ekki einu sinni við-
stödd þingslit því ég var svo ósátt við
það sem var að gerast þarna á loka-
sprettinum. Upplausnin var algjör.
Ég fór heim í hérað, reið við flokkinn
minn og ósátt við það sem var að ger-
ast í þinginu. Ég hellti mér út í kosn-
ingabaráttu heima fyrir, vitandi þó að
sá leikur var tapaður áður en hann
hófst. Þetta fór eins og mig grunaði.“
Undirferli og baktjaldamakk
Spurð hvort hún sé búin að fá nóg af
pólitíkinni segir hún ágætt að hvíla sig
á henni. „En auðvitað á maður aldrei
að útiloka neitt. Mér finnst ágætt að
vera á hliðarlínunni núna og er ekki
viss um að ég eigi eftir að snúa til baka.
Mig langar að snúa mér að öðru.
Ég er fræðimaður og rithöfundur
og hef alltaf þrifist vel í háskólaum-
hverfi. Ég væri til í að hverfa til fræði-
starfanna aftur. Þau freista mín meira
en pólitískt vafstur.
Auðvitað var þetta ágætis reynsla
og skemmileg upplifun stundum,
en þetta var líka neikvæð reynsla. Í
þinginu viðgangast ýmsir óskemmti-
legir hlutir, undirferli, baktjaldamakk
og ýmislegt annað sem gerist á bak
við tjöldin sem maður vill ekki vera
þátttakandi í. Kannski vegna þess að
þarna eru allir að togast á um áhrif
og einstaka hagsmuni og margir ýta
frá sér ábyrgð. Manneskjan er eins og
hún er, á stundum erfitt með að fylgja
leikreglum og þær eru því beygðar og
sveigðar eftir þörfum.
Það voru helstu vonbrigðin við
þingreynsluna að átta sig á því að
formreglurnar eru oft á tíðum bara
leiktjöld. Svo fara menn sínu fram.“
Ekki átakasækin manneskja
Það er sjaldan lognmolla þar sem
Ólína fer en sjálf segir hún að sér hafi
aldrei líkað átök. „Ég er ekki átaka-
sækin manneskja. Ég er föst fyrir og
tek á móti þegar sótt er að mér, en ég
er ekki áleitin við aðra, að minnsta
kosti ekki viljandi eða meðvitað.
Hins vegar finnst mér ég ekki bara
hafa leyfi til að hafa mínar skoðan-
ir heldur beri mér skylda til að vera
heiðarleg varðandi skoðanir mínar.
Fólk á að hafa heiðarleika í sér til að
tala ekki þvert um hug sér. Það get-
ur hins vegar orðið til þess að ein-
hver hjólar í mann. Þá þarf að vega
og meta hvort maður tekur slaginn,
lætur undan eða reynir að settla mál-
in. Ég hef ekki gaman af átökum en
ef menn eru í átökum og hagsmunir
takast á verður fólk að fylgja einhverj-
um leikreglum. Mér hafa í gegnum
tíðina fundist þessi gustar í kringum
mig vera mest umtal, fordómar og
hagsmuna árekstrar eins og títt er um
stjórnmálamenn. Allir sem komast til
áhrifa og í valdastöður verða að búa
sig undir að lenda í slíku.
Ef maður er í þeirri stöðu að ógna
hagsmunum annarra getur maður
ekki búist við því að fá að sigla sinn
veg í friði og ró,“ segir hún og nefn-
ir sem dæmi átökin í kringum
breytingar á kvótakerfinu.
Sögð athyglissjúk
„Þar takast á miklir hagsmunir, enda
ekkert venjulegt hvernig LÍÚ hefur
gengið fram í því máli. Það hafa allir
fundið sem hafa blandað sér í sjávar-
útvegsumræðuna hvernig LÍÚ beitir
sér gegn fólki persónulega. Sjálf hef ég
ekki farið varhluta af því, enda hef ég
verið talsmaður þeirra breytinga sem
þeir óttast mjög. Það er þekkt taktík í
pólitískum áróðri að reyna að sverta
andstæðinginn og fara í manninn en
ekki boltann. Þeir hikuðu ekkert við
það þegar þeir fóru um landið í áróð-
ursfundaherferðum sínum að spand-
era glærum á mig og mína persónu.
Þeir töluðu ekki um rök mín eða efn-
istök, heldur bara mig persónulega.
Á opnum fundum blandaði Þor-
steinn Már Baldvinsson inn í um-
ræðuna alls kyns óskyldum hlutum
sem vörðuðu mig, meðal annars ferð-
um mínum um Hornstrandir löngu
áður en ég settist á þing og frétta-
flutningi af meintum ísbjarnaferðum
þar um slóðir sem áttu víst að sanna
að ég væri „athyglissjúk“ og „hefði
ekki hundsvit“ á sjávarútvegsmálum,
svo notuð séu þeirra eigin orð sem
bergmáluðu síðan úr munni fulltrúa
þeirra í þinginu. Og á aðalfundi LÍÚ
var ýtt við mér þar sem ég stóð með
kaffibolla í fundarhléi. Það skiptið var
líka haft í óbeinum hótunum við mig
og haft á orði að ég væri „stórhættu-
legur þingmaður sem mætti missa
sig“ eins og sá maður orðaði það.
Tilraunir til að sverta mig
persónulega voru bæði meðvitaðar
og skipulagðar en ég hef séð ýmis
sambærileg dæmi gagnvart fleirum.
Það er til dæmis nokkuð augljóst
hvað er að gerast þegar einn og sami
maðurinn skrifar 11 greinar á innan
við tveimur árum í Morgunblaðið um
mig persónulega undir yfirskyni sjáv-
arútvegsumræðu, þar sem nafn mitt
er gjarnan afbakað í fyrirsögnum og
eða mér lýst sem hálfgerðri fordæðu í
fyrstu málsgreinum. Ég tók þetta ekki
nærri mér en mér fundust þessi hæls-
bit þreytandi til lengdar. Ég verð alltaf
jafn sorgmædd þegar menn eru ekki
tilbúnir að ræða málin og fjalla efn-
islega um hlutina heldur rjúka eins
og hælbítar í þann sem stendur fyrir
málstaðnum.“
Viðbjóðslegt netníð
Hún segir kyn sitt skipta málið að ein-
hverju leyti. „Það er öðruvísi látið við
konur en karla í lífinu. Kvenfyrirlitn-
ing og kvenótti íslenskra karlmanna
birtist í því hvernig er talað um og
við konur. Það er reynt að þagga nið-
ur í þeim, sniðganga þær og niður-
lægja. Ég hef lent í slíku eins og fleiri,
til dæmis hef ég orðið fyrir netníði
þannig að börnin mín og aðrir ástvin-
ir hafa mátt lesa alls kyns rugl og við-
bjóð. Auðvitað hafa fleiri orðið fyrir
þessu og sumir verr en ég.
En stjórnmálamenn mega ekki
kveinka sér. Maður verður sjálfur
að ganga fram með kurteislegum
hætti og vona að það hafi áhrif á um-
ræðuna. Hinir, sem ekki valda því,
verða sér til skammar yfirleitt. Þeirra
málflutningur hjaðnar um síðir.
Lífið væri bara svo miklu auð-
veldara ef fólk hefði spilin uppi á
borði og færi eftir leikreglum. Svo held
ég líka að sá stjórnmálamaður sem
enginn hefur skoðun á sé lítils virði.
Aumur er umtalslaus maður, segir
máltækið. Það er nokkuð til í því.“
Harðari eftir átökin
Hún játar því að átökin hafi hert hana.
„Ég er allavega komin með reynslu.
Það má kannski kalla það skráp en
sumir hlutir eru þannig að þú færð
aldrei skráp fyrir þeim. Það fyrirfinnst
auðvitað persónuleg og sár upplifun
í pólitíkinni, þegar verið er að naga
æru fólks, ljúga upp á það og reyna að
niðurlægja. Sú hefur verið tilhneig-
ingin í umræðunni á Íslandi síðustu
fimm, sex árin. Stjórnmálamenn
með taugar og tilfinningar fá ekki
skráp fyrir slíku en þeir fá reynslu. Þú
harðnar, verður yfirvegaðri, taktískari
í vinnubrögðum og fljótari að greina
hluti og sjá hvað er að gerast. Ef þú
verður fyrir ósanngirni eða árás er
ekkert sem getur varið þig nema eig-
in samviska og réttlætiskennd; að þú
vitir fyrir hvað þú stendur og vitir að
þú sért að gera rétt.“
Berst við mannýgan fíl
Hún segir breytingar á kvótakerfinu
erfiðasta málið sem hún hefur barist
fyrir. „Að eiga við þá sem ekki taka
rökum heldur þjösnast áfram í krafti
fjármagns og þeirra ítaka sem fylgja
peningum er svona álíka og að eiga
við þrjóskan mannýgan fíl sem þekk-
ir engin mörk. Þessir menn fara sínu
fram og ég sé ekki betur en þeir hafi
þá í vasanum sem þeir vilja. Þeir eiga
sína fulltrúa í öllum flokkum, í öllum
kjördæmum og inni í sjávarútvegs-
ráðuneytinu. Það skjálfa allir fyrir
þeim.“
Annað mál tengt Ólínu sem
vakti mikla athygli var þegar Sigrún
Stefáns dóttir var ráðin í starf forseta
hug- og félagsvísindadeildar Háskól-
ans á Akureyri þrátt fyrir að Ólína
hefði verið metin hæfust í starfið og
fræðasvið hug- og félagsvísinda hafi
formlega mælt með henni við rektor
eftir atkvæðagreiðslu þar sem hún
varð hlutskörpust. „Þáverandi há-
skólarektor gekk gróflega gegn vilja
fræðasviðsins án þess að nokkur mál-
efnaleg rök styddu þann verknað
hans, og réð þann umsækjanda sem
fékk næst fæstu atkvæðin í kosningu
fræðasviðsins. Þar með braut hann
bæði lög um háskóla og stjórnsýslu-
lög. Ég vísaði málinu til umboðs-
manns Alþingis þar sem það er til
meðferðar, og við skulum bara spyrja
að leikslokum.“
Deilurnar lítill hluti
Hún viðurkennir að átök síðustu ára
hafi tekið á. „Allt hefur áhrif á mann,
andlega og líkamlega líðan, og ég hef
lent í átökum sem hafa gengið nærri
heilsunni en það hefur alltaf jafnað sig.
Svona er lífið. Þú mæðist skamma
hríð en svo safnar þú kröftum og
heldur áfram. Það er misjafnt hvað
menn haldast lengi úti á vellinum.
Sumir slasast og láta bera sig út af. Ég
er enn inni á vellinum, er búin að fá
pústra og skrámur en er í leikformi
ennþá,“ segir hún og hlær.
„Allt sem á daga mína hefur drifið
eru vörður á mínum þroskaferli. Þess
vegna get ég litið til baka og blessað
þetta allt saman sem mismunandi lit-
brigði í sjálfri lífsmyndinni,“ segir hún
og bætir við að hún skilgreini sig ekki
út frá átökunum. „Yfirleitt eru atvikin
í lífi mínu mér til gleði og lífsfyllingar,
ef frá eru talin einhver stjórnmála-
átök sem tengjast sjávarútveginum
og írafár sem varð til í Menntaskól-
anum á Ísafirði af því að þar þurfti að
taka á málum og sópa úr skúmaskot-
um. Deilur eru afskaplega lítill hluti
af lífi mínu og skipta mig engu þegar
ég met lífshamingjuna eða það sem á
daga mína hefur drifið. Það er svo ótal
margt annað sem hefur vakið mér
ánægju og góðar minningar.“
Hangir úr þyrlum
Ólína er fjölskyldukona og hefur
gaman af ritsmíðum, fræðastörfum,
útivist og ferðalögum. Hún var hesta-
maður í áratugi og átti margan góðan
gæðinginn. „Já, ég var hestamaður í
40 ár eða þangað til ég fór í hundana,“
segir hún og hlær. „Þegar ég var 48 ára
gerðist ég nefnilega björgunarsveitar-
maður með leitar- og björgunarhund.
Ég er á útkallslista með A-hund og
fer þess vegna í lífleitir með hund-
inn, sama hvernig stendur á nánast.
Ég hef þurft að fara úr umræðum í
þinginu til að fara í leitarútköll. Ég hef
hangið neðan í þyrlum, legið ofan í
djúpum snjóholum og klifið í klettum
með hundgreyið, og reynt ýmislegt.
Svo hef ég sungið í kórum og mætt
á hagyrðingakvöld til að skjóta fram
gamanvísum.
Ég slaka best á þegar ég er eitt-
hvað að gera, vinna í garðinum eða
prjóna. Ég á fimm barnabörn svo það
er alltaf nóg á prjónunum. Við hjónin
göngum líka mikið saman og förum
í nokkurra daga gönguferðir á Horn-
strandir á hverju ári. Að æfa hundinn
eða fara á skíði, þetta eru mínar slök-
unarstundir.“
Drifin áfram af ástríðu
Það verður líklega seint sagt um
Ólínu Þorvarðardóttur að þar fari
skaplaus kona. Hún játar það fús-
lega. „Ég er snögg upp og var skap-
mikill krakki og unglingur; sannkall-
aður tilfinningafuni. En með árunum
og reynslunni hef ég náð góðri stjórn
á skapinu og hef lært að beisla mínar
tilfinningar og skapsmuni. Núorðið
er ég háttvís kona, róleg og yfirveguð
þegar ég þarf að vera það. En ég er
ekki skaplaus, verandi af vestfirskum
ættum. Ég er ástríðufull og ástríðan
drífur mig áfram og mótar umgengni
mína við menn og málefni.
Sjálfsagt er ég umdeild, hver getur
verið óumdeildur eftir tæp 56 ár, þar
af hálfa ævina í opinberri umræðu?
Það versta sem ég gæti hugsað mér
væri að reyna að lifa þannig að öll-
um líki. Það er ekki hægt. Maður get-
ur bara lifað eftir eigin sannfæringu
og verið sá sem maður er. Ég vil reyn-
ast fólkinu mínu vel, og þeim sem til
mín leita og þurfa á mér að halda.
Það skiptir máli. Vina- og fjölskyldu-
tengslin haldast í gegnum lífið. Allt
annað er bara hjóm og gusugangur,
ástvinirnir eru stólparnir sem standa
upp úr.
Það verður svo bara að hafa það
ef fólk úti í bæ er með fordóma eða
leiðindi. Ég vil ekki láta það hafa
áhrif á mig – held bara mínu striki.
Ég er ágæt eins og ég er. Það erum
við erum flest.“ n
„Mér hafa
í gegnum
tíðina fundist þessi
gustar í kringum mig
vera mest umtal,
fordómar og hags-
munaárekstrar eins
og títt er um stjórn-
málamenn.
Hjónin Ólína segir þau ákaflega ánægð
með hvort annað en þau Sigurður hafa
verið saman frá því í menntaskóla.
MynD Úr EinkASAFni
Unglingurinn Þegar Ólína fluttist vestur
varð hún sýslumannsdóttirin og vakti
athygli og umtal. MynD Úr EinkASAFni
Göngugarpur Ólína á fjölmörg áhugamál.
Eitt þeirra er að ganga um landið.
MynD Úr EinkASAFni
Í björgunarsveit Ólína hefur þurft að
yfirgefa ræðustól á þingi til að sinna björg-
unarstörfum. Hún á leitarhund og hefur
hangið úr þyrlum. MynD Úr EinkASAFni