Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2014, Blaðsíða 54

Helgarblað 30. maí –2. júní 201454 Menning
Ekki hægt
án hjartans
E
f hjartað re ekki með í för, þá
gengur það ekki upp,“ segir
Sveinn Allan Morthens upp-
eldisfræðingur sem ræðir um
reynslu sína af meðferðarstarfi
í tilefni frumsýningar bandarísku kvik-
myndarinnar, Short Term 12, í Bíó
Paradís í kvöld.
Sveinn Allan er uppeldisfræðing-
ur frá Uppsala Universitet 1980, vann
við Unglingaheimili ríkisins með hlé-
um/samhliða námi 1972–1983, vann
á geðdeildum í Svíþjóð 1978 og 1979
sem og rak síðan skólaheimilið Egilsá
1983–1988 og var viðloðandi með-
ferðarrekstur á vegum barnaverndar-
stofu 1993–1998. Þá stofnaði hann og
rak meðferðarheimilið Háholt 1999–
2008, þar sem börn og unglingar með
erfiða sögu fengu hjálp.
Sár saga unglinga
Kvikmyndin Short Term 12 hefur
vakið mikla og verðskuldaða athygli.
Hún var frumsýnd á South by Sout-
hwest-hátíðinni (SXSW) 2013, þar
sem hún vann bæði Grand Jury-
verðlaunin og áhorfendaverðlaun
hátíðarinnar. Þá hefur hún hlotið lof
gagnrýnenda og er til að mynda með
99% lof á kvikmyndarýnisíðunni vin-
sælu rottentomatoes.com.
Myndin er sögð frá sjónarhorni
Grace, tvítugrar stúlku sem vinnur á
fósturheimili fyrir unglinga og glím-
ir sjálf við erfiða fortíð sem rifjast
upp þegar unglingsstúlka með svip-
aða fortíð er færð inn á heimilið. Í
myndinni er fjallað um mjög tilfinn-
ingaþrungin mál, sem á kómískan
hátt eru opinberuð. Myndin fjallar
um þann sannleika sem unglingarnir
sem búa á fósturheimilinu eru stöð-
ugt að glíma við, og ekki síður þeir
sem þar vinna.
Vinnan fer fram með hjartanu
„Myndin fjallar um ungt fólk og
starfsmenn meðferðarheimilis,“ seg-
ir Sveinn Allan. „Og að þegar við
erum að vinna fyrir börn og unglinga
þá eigi sú vinna að fara fram á þeim
stað sem þau eru á í lífinu og á þeirra
forsendum. Í myndinni er sögð saga
krakka sem eru í miklum erfiðleikum,
hafa orðið fyrir misnotkun og ýmsu
andlegu og líkamlegu ofbeldi. Glíma
þeirra er í miðdepli. Á fósturheimil-
inu eru svo starfsmenn sem gegna því
hlutverki að allt fari fram með góðum
hætti. Einn þeirra er Grace sem sekkur
sér mjög djúpt í þeirra mál. Hún nær
tilfinningalegu sambandi sem skilar
sér í því að þeirra saga, þeirra upplifun
kemur fram.
Reynsla Grace er oft reynsla þeirra
sem vinna með börn. Fagmennskan
og greiningin eru nauðsynleg tæki en
vinnan fer alltaf fram með hjartanu. Ef
það er ekki með í för þá finna krakk-
arnir það. Þeir finna hvort að þú ert
ekta. Því öll leita þau að viðurkenn-
ingu og hlýju. Finni þau hana ekki,
þá gefast þau upp, fara í andstöðu og
gera ekki neitt.“
Hann segir fagfólki sem vinnur
með börnum, hvort sem það er statt
hér á landi eða annars staðar hætta til
að líta á meðferð á börnum sem fræði.
Einblína á greininguna í stað þess að
kynna sér sögu þeirra. „Við erum full-
trúar kerfisins og það hefur tilhneig-
ingu til að verja sig. En staðreyndin er
svo að ef að fólk ætlar að ná tengingu
við börnin þá verður það að gefa af
sér. Allir krakkar sem ég hef kynnst
í meðferð eru í grunninn venjulegir
krakkar sem eiga sér einhverja sögu.
Það er sagan sem ýtir þeim áfram. Og
ef það er ekki hægt að mæta þeim
þannig – ef maður ætlar að líta á þau
sem greiningu og einhver málsnúmer
– þá er baráttan erfiðari.“
Fín lína
En það er margt að varast eins og
myndin greinir frá. Hún er fín línan
á milli þess að sýna hluttekningu og
verða meðvirkur í starfi með börn-
um. „Hættan í þessu er líka fólgin
í því að menn fara að verða mjög
meðvirkir. Grace verður meðvirk
og tekur beinan þátt í sársaukan-
um. Hún tengir við sína eigin sögu
og verður meðvirk. Það gengur
heldur ekki.
Þetta er gríðarlega fín lína og
erfið vinna,“ segir Sveinn Allan og
minnist meðferðarstarfs á Íslandi á
sjöunda og áttunda áratugnum.
„Þá var mikið af hugsjónafólki
sem gaf kost á sér og vann með
hjartanu. En auðvitað urðu mis-
tök því það verður að vera einhver
millivegur. Í dag reynum við að
finna þennan milliveg og það er
vandasamt. Ef maður horfir á mynd
Guðnýjar Halldórsdóttur á svipuð-
um nótum, Veðramót, sem fjallar
um meðferðarheimili 1973–1974
á þessum sama tíma. Þá er þetta
ofboðslega áþekkt. Það eru sömu
hlutirnir sem eiga sér stað nema að
á þeim tíma þá skynjuðu menn ekki
hugtök eins og misnotkun. Maður
hugsaði ekki einu sinni út í það.
Það er ekki fyrr en 1983–1984 að
starfsmenn fóru að verða verulega
meðvitaðir um kynferðislega mis-
notkun og hversu algengt það er að
börn í neyslu verði fyrir henni.“
Átök og agi
Sveinn Allan rak í áratug með-
ferðarstofnunina Háholt í Skaga-
firði. „Þangað komu krakkar sem
voru þvingaðir í úrræði. Þau áttu
engan kost, voru bara flutt í Há-
holt með góðu eða illu. Oftast með
illu. Þar reyndum við að ná sam-
bandi við krakkana og tengja við
sögu þeirra jafnt og við reyndum
að finna þeim virk úrræði til að
leysa úr vandanum. Oft og iðulega
kom til átaka og þegar ég horfði á
myndina tengdi ég við margt í þeim
efnum. Þó er aginn greinilega meiri
í Bandaríkjunum en hér, því þegar
starfsmenn fósturheimilisins báðu
krakkana um að setjast þegar einn
úr hópnum stofnaði til átaka þá
gerðu þau það. Það hefði aldrei
gerst hér á landi,“ segir Sveinn
Allan og hlær og segir aga í öðrum
farvegi hér á landi. n
n reynsla grace er oft reynsla þeirra sem vinna með börn
Glíma Í myndinni er
fjallað um þann sannleika
sem unglingarnir sem búa
á fósturheimilinu eru stöð-
ugt að glíma við, og ekki
síður þeir sem þar vinna.
Erfið fortíð Myndin er sögð frá sjónarhorni Grace, tvítugrar stúlku sem vinnur á fóstur-
heimili fyrir unglinga og glímir sjálf við erfiða fortíð sem rifjast upp þegar unglingsstúlka
með svipaða fortíð er færð inn á heimilið.
„Ef maður ætlar
að líta á þau
sem greiningu og ein-
hver málsnúmer þá er
baráttan erfiðari.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Vegabréf
Sigmundar
Stundum á lífsleiðinni verður á
vegi manns fólk sem situr svo
þéttingsfast í minni að þaðan
er því ekki hnikað. Ekki fyrir
nokkra muni. Þannig var um
Benny og Clyde á ströndinni
sunnan Söntu Monicu.
Þarna lágu þeir fagurlega
limaðir á okkurgulum hand-
klæðunum sínum – og þótt þeir
væru báðir komnir undir sjö-
tugt var yfir þeim einhver ung-
gæðingslegur neisti sem gæddi
ásjónu þeirra lífi og ljóma. Lík-
lega heitir það einu nafni ham-
ingja, ellegar lífsfylling; þessi
staðfesta þegar hugsun manns
og löngun er í heimahöfn og
bundin þar festum.
Ég laumaði mínum flötu
beinum í sandinn næst við
hliðina á þeim, ásamt ástmey
minni og förunaut, en hún
hafði breitt undir okkur náhvít
baðklæðin af hótelinu uppi á
bakka svo ekkert væri okkur að
vanbúnaði að velgja skrokk-
inn í kalífornískri sól. Ég hélt ég
myndi sofna, en gat ekki slitið
augun af þéttu handabandi
félaganna við hlið mér. Það
var eins og fingur þeirra væru
prjónar í mjúku lesi sem struku
hverjir aðra í einhverjum dá-
samlegum tóskap.
En svo litu þeir á mig. Sem
snöggvast. Og brostu blíðlega.
Segir ekki frekari sögum af
sandinum, því þeir buðu okkur
í strandhúsið sitt undir hádegi –
og þar nutum við einhvers eftir-
minnilegasta málsverðar sem
lífið hefur fært okkur; nýfengins
humars í hvítlauksbaði með
þurrkuðum chillí sem stráð
var yfir ósköpin. Aldrei hefur
Chardonnay úr Napadalnum
bragðast jafn undursamlega
á einum og sama deginum og
við endilanga matborðið á ver-
öndinni í Önnu Mae, en svo
nefndu þeir félagarnir stórhýsi
sitt við bestu strönd Bandaríkj-
anna. Þeir áttu það skuldlaust
eins og öll önnur hús sín á báð-
um ströndum Bandaríkjanna,
vellauðugir af hönnun sinni á
búsáhöldum á býsna drjúgri
starfsævi.
Þeir gátu ekki um annað
rætt en að við færum með
þeim rúntinn um Mulholland
á spegil fægðum blæjubílnum
sem í samræmi við annan
lúxus dagsins var af Lamborg-
hini-ættinni. Uppi á hæð-
unum ofan þorps hinnar
helgu meyjar og drottningar
englanna við Porziúncúla-ána
– eins og Los Angeles heitir
raunar fullu nafni – var okkur
Íslendingunum litið hvorum
á annan, því það var sami ef-
inn í flóttalegum augum okk-
ar: Í hvaða bíómynd höfðum
við óafvitandi ratað eins og
ekkisens kjánar?
En auðvitað keyrðu þeir
okkur aftur heim í Önnu Mae,
húsið sitt á ströndinni sem
þeir vinirnir höfðu nefnt eftir
fæðingarheiti helsta átrúnað-
argoðsins í lífi þeirra beggja,
Tinu Turner. Og því var nátt-
úrlega við hæfi að hafa helsta
ópus hennar hátignar í bassa-
drjúgum botni á leiðinni heim
á hlað; Whats Love Got To Do
With It.
Ástin í lífi Bennys
og Clydes