Dagblaðið Vísir - DV - 05.09.2014, Page 37

Helgarblað 5.–8. september 2014 Fólk Viðtal 37
nokkurra mánaða gömul, fór hún að
búa með manni sem átti eftir að hafa
mikil áhrif á líf hennar. Og ekki á góð-
an hátt.
„Það var alltaf eitthvað fólk að
koma til okkar að heimsækja hann.
Ég skildi ekkert hvað þetta fólk var
að gera. Það var alltaf inni í herbergi
eða inni á klósetti og ég átti ekki að
sjá hvað var að gerast. Ég var svo vit-
laus og blind á þetta. Saklaus frá Ís-
landi og vissi ekki neitt,“ segir hún.
„Þrátt fyrir að það væri alltaf svona
mikið af fólki heima hjá okkur þá var
ég einmana, því ég fékk aldrei að vera
með,“ segir hún. Matta sóttist í að fá
að taka þátt í því sem var í gangi en
hafði ekki hugmynd um hvað þau
voru að gera. „Ég vissi ekkert hvað
þetta var, ég þekkti ekki eiturlyf,“ seg-
ir hún. Þarna var um að ræða heróin
og Matta fékk sprautu. „Ég varð fár-
veik í fyrsta skiptið. Ég reyndi samt
aftur í nokkur skipti því þau sögðu að
þetta yrði betra. Ég man ég vaknaði
fárveik um miðja nótt. Ég hnerraði og
augun voru full af vatni. Hann sagði
við mig að ég væri ekki með flensu,
ég þyrfti að fá heróin. Og svoleiðis
var það. Þá var ég orðin háð og vissi
ekkert hvað ég var að fara út í,“ segir
hún og heldur áfram. „Stundum gerir
maður hluti til þess að reyna að passa
inn þegar maður er undir áhrifum frá
öðrum.“
Snerist fljótt allt um fíknina
Næstu áratugina snerist allt um fíkn-
ina. „Þegar ég lít til baka þá hugsa
ég bara; guð almáttugur, hvað gerð-
ist? Þetta gerðist allt mjög fljótt. Ég
var líka ein þarna úti, ekki með neina
ættingja að segja mér, Guð, hvað ertu
að gera manneskja?“ Það er dýrt að
vera í neyslu og Matta byrjaði að selja
sig til þess að eiga fyrir heróíninu.
„Með þessu komu aðrir hlutir eins og
vændið sem eru rosalega hættulegir.
Þetta endaði með því að fyrrverandi
eiginmaður minn lét taka Angelique
og Kevin frá mér. Ég þakka guði fyrir
að hann gerði það þótt það hafi verið
alveg hræðilega erfitt þá. En Michelle
var alltaf hjá mér í gegnum allt,“ seg-
ir hún.
Vændi og nektardans
Og það var erfitt að alast upp á heim-
ili heróínfíkils. Michelle upplifði mik-
inn hrylling og óttaðist stöðugt um
móður sína. Hún þurfti oft að sjá um
móður sína og sá hluti sem ekkert
barn ætti að þurfa að sjá. „Hún er enn
með áhyggjur af mér. Það sem mað-
ur elst upp við það fylgir manni og
mótar mann,“ segir Matta. Hún segir
það eina sem hafi komist að hafa ver-
ið að redda næsta skammti. „Þannig
er það þegar maður er fíkill; sama
hvort maður er fíkill í eiturlyf, mat,
spil. Nema það er erfiðara oft að ná
sér í dóp. Og þegar heróínið er ekki til
þá verður fólk svo veikt að það kemst
ekki fram úr.“ Matta stundaði vændi
og vann sem nektardansmær til þess
að eiga fyrir næsta skammti. „Í dag
þá finnst mér eins og þetta hafi ver-
ið einhver önnur manneskja. Ég hef
þurft að fyrirgefa mér voðalega mik-
ið,“ segir hún.
„Þetta var mjög erfitt“
Þegar leið á neysluna varð hún einnig
háð kókaíni og öðrum efnum. Á miðj-
um níunda áratugnum ákvað hún að
segja skilið við dópið og ná sér upp
úr neyslunni. Hún fór ekki í meðferð
en hætti á eigin vegum, tók út frá-
hvörfin heima. Það tók tíma en hafð-
ist og í kjölfarið hefur hún notað sér
reynslu sína til þess að hjálpa hund-
ruðum fíkla á götum Chicago-borg-
ar. „Ég þurfti að hætta á svo mörg-
um eiturlyfjum og það tók tíma. Ég
var á kókaíni, heróíni, valíum og pill-
um, alls konar. Ég notaði aldrei áfengi
eða maríjúana. Þetta var mjög erfitt.
Meþadon bjargaði lífi mínu, með því
lærði ég að verða venjuleg mann-
eskja aftur,“ segir Matta. Fráhvörfin
frá eiturlyfjunum voru slæm en hún
gafst ekki upp. Hún þurfti líka að læra
inn á lífið á ný. Eftir að hafa verið í
neyslu í öll þessi ár þá kunni hún ekki
á venjulegt líf, eitt af því sem fylgdi því
var að fá vinnu við hæfi.
„Ég kunni ekki einu sinni að sækja
um vinnu og var svo hrædd. Ég hitti
þetta fólk og þau sögðu við mig að
það væri verið að reyna að finna konu
sem væri ekki hrædd við að labba
um göturnar og tala um HIV við
sprautufíkla. Það átti bara að vera í
smá tíma. Ég fór að vinna fyrir þau og
26 árum seinna er ég hér enn,“ segir
hún hlæjandi.
Ekki hægt að bjarga öllum
Starfið átti vel við hana. Hún náði vel
til fólksins á götunni enda þekkti hún
heim þeirra. Í starfi sínu hefur hún
hjálpað fjöldanum öllum af fólki sem
er í harðri neyslu. „Ég þurfti að læra
það samt strax að maður getur ekki
bjargað öllum,“ segir hún og viður-
kennir að þetta hafi tekið mikið á.
Hún hefur horft á eftir fjöldanum öll-
um af skjólstæðingum sínum í gröf-
ina en líka orðið vitni að því þegar
fólk nær bata. „Í gegnum tíðina hef-
ur það örugglega bjargað mér mikið
að hjálpa öðrum og sýna þeim að það
er hægt að hætta. Það er erfitt en það
er hægt. Þó að þú eigir hvergi heima
og eigir enga peninga þá er það samt
hægt. Það er ekki auðvelt en það er
hægt,“ segir hún. Matta segir það
hafa hjálpað sér að geta náð til fólks á
óhefðbundinn hátt. Hún þekkir sjálf
það að glíma við fíknina. „Ég fór ekki
í skóla og lærði þetta þar, ég lærði
þetta sjálf því ég var þarna. Ég þekki
aðstæðurnar þeirra og náði kannski
betur til fólks út af því. Við fórum
óhefðbundnar leiðir.“
Matta er að mestu hætt að vinna
núna en tekur þó um eina til tvær
vaktir í viku í nálaskiptingum sem
felur í sér að láta sprautufíkla hafa
nýjar nálar til þess að fólk sé ekki að
nota nálar eftir aðra. Þannig er reynt
að halda niðri HIV-smitum. Þá hitt-
ir hún fólkið á götunni og segist von-
ast til þess að geta fært þeim smá von.
Hún viðurkennir þó að starfið sé afar
lýjandi. „Maður þarf alltaf að vera
hress, tilbúin að tala, reyna að hafa
góð áhrif svo þeim líði betur. Það er
erfitt og tekur sinn toll. Það er erfitt
að hafa alltaf eitthvað að gefa og gefa
einhverja von,“ viðurkennir hún.
Von um betra líf
Þrátt fyrir alla neysluna á árum
áður þá er Matta heppin með heils-
una. „Ég er orðin 68 ára en mér líð-
ur vel. Ég er orðin þreytt en hef haft
heilsu og vona að það verði enn. Ég
er með lifrarbólgu b og c en það hef-
ur haldist alveg kyrrt og ekki haft nein
áhrif á mig. Ég er í raun bara ótrúlega
heppin að hafa sloppið svona því ég
hef horft á svo marga í kringum mig
deyja af völdum þessa.“ Matta von-
ast til þess að geta haldið áfram að
hjálpa fólki þótt hún vilji nú ekki gera
mikið úr mætti sínum. „Ég hef hjálp-
að einhverjum en ég veit ég hef snert
marga. Ég elska að hitta fólk og gefa
því smá von. Von um betra líf. Sama
hvernig líf þitt er í dag þá er hægt að
breytast. Þótt þú eigir enga peninga,
ekkert húsnæði þá er allt hægt. Líf
þitt verður ekki eins og það var áður
en það verður öðruvísi en það er í
dag. Það er allt hægt.“ n
Býr til von hjá fólki sem er án vonar
Þorsteinn Joð hefur gert ævi Möttu skil í nýrri heimildarmynd
„Það var frábært að fara þarna og fá að
hitta Möttu aftur og fylgjast með henni.
Þarna er kona að vinna í aðstæðum sem er
í raun ekki hægt að vinna í,“ segir Þorsteinn
J. sem gerði heimildarmyndina Ó borg mín
borg Chicago sem frumsýnd verður á RÚV
á miðvikudaginn. Vinskapur þeirra Matt-
hildar og Þorsteins nær til baka um tuttugu
ár en hann ásamt Einari Fali Ingólfssyni fór
að heimsækja Möttu til Chicago árið 1994.
Þá bjó Þorsteinn í Los Angeles og hafði
heyrt sögu Möttu. Hann vissi að þarna væri
á ferðinni saga sem hann vildi kynna sér
betur og hafði því samband við vin sinn
Einar Fal til þess að fá hann með sér að
hitta Möttu. Þeir félagar fóru til hennar og
fylgdu henni eftir í vinnunni í drungaleg-
ustu fátækrahverfum Chicago-borgar í
nokkra daga.
Vildi gera samhliða sögu
„Einar Falur tók ljósmyndir á Leicuna sína
og ég var með segulbandið og tók upp fullt
af viðtölum við hana og skjólstæðinga
hennar. Úr þessu varð útvarpsþáttur
sem ég held að hafi verið spilaður í klúbbi
Listahátíðar sumarið á eftir og svo grein í
Mannlíf,“ segir hann.
Heimsóknin snart þá djúpt og hafa þau
haldið einhverju sambandi í gegnum árin.
Það var svo þegar Þorsteinn heyrði af því
að Matta væri að fara á eftirlaun sem hann
ákvað að fara aftur að heimsækja hana.
„Mig langaði að gera svona samhliða sögu,
hvað hefði gerst á þessum árum og fylgja
henni eftir síðustu dagana í vinnunni.“
Býr til von hjá fólki sem er án
vonar
Þorsteinn segir það hafa verið magnaða
reynslu að fá að fylgjast með henni að
störfum. „Hún er að búa til von hjá fólki
sem er í raun og veru alveg vonlaust. Það
hefur enginn áhuga á eiturlyfjasjúklingum
og HIV-smituðu fólki í Chicago. Að fara um
þessi hverfi er eins og að fara um Afríku.
Þetta er um 15 mínútur frá „down town“
Chicago og svo ertu bara kominn í hverfi
þar sem eru hálfhrunin hús, ónýtar götur,
dópsalar á öllum gangstéttum að selja
dóp og gengi að skjóta á hvert annað. Í
þessum aðstæðum er Matta að vinna sér-
staklega með konum sem eru HIV-smitað-
ar, og er að hjálpa fólki með alls konar hluti
sem tilheyra daglegu lífi,“ segir hann.
Ótrúlegt afrek
„Það er auðvitað alveg stórbrotið að
sjá hvað hún hefur verið að gera. Hún er
svo hógvær að henni finnst þetta ekki
vera neitt. Þegar maður horfir yfir og sér
skjólstæðinga sem hún hittir þá er þetta
ótrúlegt afrek að hafa getað starfað svona
lengi við þessar erfiðu aðstæður og einmitt
líka þegar að afraksturinn er ekkert sér-
staklega skýr heldur,“ segir Þorsteinn.
Aðstæðurnar í fátækrahverfunum eru
erfiðar. Lítið er í boði fyrir þá sem þar búa
og lögmál götunnar ráða. „Eins og Matta
segir sjálf frá í myndinni, hverfi eins og
Westside sem hún er í núna, þar eru til
dæmis engar bókabúðir eða búðir sem
selja almennilegan mat. Þetta er bara einn
allsherjar skortur. Í eiginlegum og óeigin-
legum skilningi. Í þessum fátækrahverfum
ertu eiginlega dæmdur til að vera bara
í hverfinu þínu. Mikið af þessu fólki fer
aldrei út fyrir hverfið sitt einu sinni. Flestir
karlmennirnir eru í fangelsi eða dánir.
Konurnar eru einstæðar og eina leiðin fyrir
börnin til þess að fá peninga er að standa
vörð fyrir dópsalana og fara síðan að selja
eða nota sjálf. Þetta er ofsalega skrýtinn
heimur þarna.“
Portrett af Möttu
Í myndinni notast hann við myndefni og
upptökur frá fyrri heimsókninni í bland við
myndbandsupptökur frá þeirri seinni. „Mig
langaði að búa til portrett af Möttu, bæði
af gamla tímanum þegar við vorum með
henni fyrst. Þá hitti ég mikið af skjól-
stæðingum hennar. Margir þeirra eru dánir
núna, annaðhvort af HIV eða dópneyslu.
Og ég vildi máta það svolítið við viðhorf
hennar í dag, hvaða máli hefur þetta skipt
og hverju hefur þetta skilað. Það langaði
mig að gera úr þessum ljósmyndum
frá Einari Fali og þessu nýja efni,“ segir
Þorsteinn.
Átakanlegt
„Ég er ánægður með það í myndinni að
ég held að það sé mjög sterkur þráður þar
sem áhorfendur geta fylgt Möttu í gegnum
hennar líf. Þó að það sé ekki öll sagan sögð
þá skynjar áhorfandinn líka kannski hvað
þetta hefur verið átakanlegt fyrir hana að
vinna í kringum þetta. Þótt þetta hafi verið
gefandi og hún gert mjög marga góða hluti
þá samt sést eiginlega ekki högg á vatni
þegar hún hverfur frá störfum. Mjög erfitt,
en það sem Matta hefur gert þarna á sinni
starfsævi í Chicago er meira en við flest
höfum gert á heilli ævi. Ef ég mætti deila
út einhverjum af þessum fálkaorðum sem
forsetinn skutlar út tvisvar á ári þá myndi
ég skutla á hana eins og tveimur eða
fjórum,“ segir hann.
Myndin verður eins og áður segir sýnd á
miðvikudagskvöldið 10. september eftir
kvöldfréttir og stefnuræðu forsætisráð-
herra. „Ef fólk vill fá tilfinningu fyrir því
hvernig er raunverulega hægt að gera gagn
í lífinu þá myndi ég frekar horfa á Möttu
Kelly heldur en Sigmund Davíð,“ segir hann
að lokum.
Ótrúlegt lífshlaup
Saga Möttu er ótrúleg. Hún
náði að snúa úr heljarheimi
vímuefna og hefur síðustu
tæplega þrjá áratugi
hjálpað fólki sem er í sömu
stöðu og hún var í. Mynd Einar
Falur ingÓlFSSon
„Ég hef þurft að
fyrirgefa mér
voðalega mikið.
„Þá var ég orðin
háð og vissi
ekkert hvað ég var að
fara út í