Dagblaðið Vísir - DV - 15.08.2008, Qupperneq 50

Um sama leyti voru Inúítar farn-
ir að nálgast norrænu byggðirnar og
fyrrum töldu margir að þeir hefðu
útrýmt norrænu Grænlendingun-
um. Sú kenning missti mikið fylgi á
ofanverðri 20. öld en sitthvað kann
þó að vera til í henni.
Allir horfnir!
Eystribyggð hélt velli langt fram á
15. öld. Síðustu öruggu heimildirnar
um hana eru frá 1409 þegar íslenskt
par sem viðdvöl hafði á Grænlandi
gekk þar í hjónaband. Eftir það lögð-
ust alveg af skipaferðir til Grænlands
frá Noregi og engar öruggar heimildir
eru ferðir annarra þangað. Árið 1721
kom norski trúboðinn Hans Egede til
Grænlands og þá voru byggðir nor-
rænna manna löngu yfirgefnar og In-
úítar sestir að á svæðum þeirra.
Eftir að vitneskja um „litlu ísöld-
ina“ á mótum miðalda og nútíma
varð almenn þóttust menn vissir um
að harðindi hefðu einfaldlega geng-
ið af norrænum mönnum dauðum.
Ekki bætti úr skák þegar niðurstöður
bentu til mikillar jarðvegseyðingar af
völdum búfénaðar Grænlendinga. Í
frægri bók sinni, Collapse, tók fræði-
maðurinn Jared Diamond Græn-
lendinga sérstaklega sem dæmi um
þjóðir sem ekki kunna á umhverfi
sitt og vistkerfi. Grænlendingar
hefðu misþyrmt þunnu gróðurlagi
Grænlands með ofbeit er
síðan fylgdi uppblást-
ur. Diamond benti á
að Grænlendingar
hefðu betur samið
sig að háttum Inúíta
sem lifðu „litlu ís-
öldina“ af með
glans.
Gallinn við
þessa kenningu
er sá að þótt jarð-
vegseyðing hafi víst
verið staðreynd og
kólna hafi verið
farið í veðri, þá var
„litla ísöldin“ ekki
skollin á af full-
um krafti þeg-
ar Grænlend-
ingar hurfu.
Og allar
rannsókn-
ir benda
til að
jafnvel
skömmu áður en byggðin eyddist
hafi íbúar lifað býsna góðu lífi. Og
rétt eins og í Vestribyggð má finna
vísbendingar um snöggan og jafn-
vel skipulegan brottflutning – fremur
en hægfara hnignun eða skyndilega
útrýmingu af sóttum, hungri eða
mannvöldum. Því hafa sumir velt fyr-
ir sér hvort Grænlendingar hafi ver-
ið fluttir burt af Englendingum, sem
fóru að sigla á þessar slóðir rétt fyrir
1500, eða jafnvel af Portúgölum, auk
þess sem múslimskir sjóræningjar
hafa jafnvel verið nefndir til sögu. En
hvort sá hugsanlegi brottflutningur
hafi verið með vilja Grænlendinga
eða hvort þeir hafa verið hnepptir í
þrældóm er engin leið að vita – og
engar raunverulegar vísbendingar
hafa raunar enn fundist fyrir kenn-
ingum af þessu tagi.
föstudagur 15. ágúst 200850 Helgarblað DV
Grænlendingar virtust alls
ekki á flæðiskeri staddir aðeins
skömmu fyrir burthvarf sitt
frá landinu. Þeir fylgdust að
minnsta kosti með nýjustu tísku
í Evrópu eins og þessi hetta er
til marks um en hún var það
heitasta hjá skikkanlega stæðu
fólki á ofan- verðri 14.
öld.
Sú spurning hlýtur að vakna hvers
vegna norrænir Grænlendingar
fluttust ekki til Ameríku eftir að það
mikla meginland fannst skömmu
eftir landnám Eiríks rauða á Græn-
landi. Var útrás og ævintýragirni vík-
inganna komin svo að fótum fram
að norrænir menn kusu fremur að
hokra í nágrenni jöklanna á Græn-
landi en að láta kylfu ráða kasti og
kanna og nema nýtt meginland þar
sem gnægð virtist af gæðum?
Svo er að sjá. Norrænir menn
fóru allvíða um hin nýju lönd, bæði
um Helluland og Markland og svo
sjálft Vínland sem væntanlega voru
slóðir sunnan Nýfundnalands. Á
Nýfundnalandi komu þeir sér upp
búðum þar sem nú heitir L´Anse-
aux-Meadows en virðast hafa yfirgef-
ið eftir ekki ýkja mörg ár. Samkvæmt
íslenskum frásögnum lentu norrænir
menn upp á kant við „skrælingja“sem
í þessu tilfelli var sennilega fólk af ætt
indíána, fremur en Dorset-manna
(sjá grein á opnunni á undan). Þótt
alls ekki hafi verið útilokað að eiga
vinsamleg samskipti við skrælingja
virðist óttinn við fjandskap þeirra
hafa verið meginástæða þess að
landnám var gefið upp á bátinn. Og
víst mætti segja að lítið hafi þar lagst
fyrir hina norrænu víkinga, sem vak-
ið höfðu ógn og skelfingu hvar sem
þeir fóru um menningarríki Evrópu,
að þeir skuli hafa hrökklast öfugir
frá sjálfri Ameríku, tækifæri lífs síns,
undan skrælingjum.
Bændur, ekki berserkir
Hér er á það að líta að landnáms-
mennirnir sem fluttust frá Íslandi til
Grænlands voru bændur, ekki ber-
serkir og ævintýramenn. Þeir settust
að á Grænlandi til að fá að vera í
friði. Og landkostir á Grænlandi
voru þá alveg nógu góðir til að þeir
dygðu þeim til viðurværis; það var
algjör óþarfi að standa í bardögum.
Og umfram allt voru Grænlendingar
fáir, aldrei nema örfá þúsund jafnvel
þegar best lét, og ekki vænlegt að ana
með börn og búalið í ókunn lönd þar
sem bjó ómældur fjöldi skrælingja.
Svo þeir hættu við landnám vestra.
En skyldi Þorfinn karlsefni hafa grun-
að þegar hann sá strönd Nýja heims-
ins hverfa að baki sér er hann stýrði
knörr sínum burt að þar hafði hann
misst af færi á að heil heimsálfa yrði
nefnd eftir honum, Thorfinnia en
ekki America? Og „The Thorfinns“
væru nú voldugustu menn heimsins,
en ekki „The Americans“?
Ljóst er að næstu aldirnar höfðu
Grænlendingar ýmis tengsl við Am-
eríku. Þeir hafa náð sér í timbur
til Marklands og verslað eitthvað
við skrælingja. Árið 1121 er sagt að
fyrsti biskup Grænlendinga, Eiríkur
ufsi Greipsson, úr Kjósinni, hafi far-
ið vestur um haf að leita Vínlands.
Hann sneri ekki aftur. Löndin stóru
í vestri urðu aldrei vænlegur kostur
fyrir Grænlendinga eftir það.
En ef það er nú rétt að grænlensku
byggðirnar hafi eyðst fyrst og fremst
vegna vaxandi harðinda og versn-
andi landkosta, þá hlýtur hins veg-
ar einhvern tíma að hafa hvarflað
að Grænlendingum hvort lífsbarátt-
an yrði ekki auðveldari í löndunum
í vestri, þar sem vínviður var sagður
vaxa.
Komu frá Marklandi
Og þar sem leiða má sterk rök fyr-
ir því að bæði Vestribyggð og Eystri-
byggð hafi verið yfirgefnar, fremur en
að fólkið hafi beinlínis dáið þar út, þá
eru flutningar til Ameríku ein þeirra
kenninga sem komið hafa fram um
hvarf Grænlendinga. Gallinn er bara
sá að engin merki um slíka flutninga
hafa fundist.
Og þó. Þegar Frakkar tóku að
leggja undir sig Quebec, sem nú er
austurhluti Kanada, í byrjun 17. ald-
ar, rákust þeir á indíánaættbálk sem
kallaðist Algonkvínar og taldi nokk-
ur þúsund manns. Þeir bjuggu með
fram St.Lawrence-fljóti nálægt vötn-
unum miklu. Algonkvínar virðast
hafa flutt á þessar slóðir einhvern
tíma á árabilinu 1200-1400 austan
frá Labrador eða Marklandi. Meðal
þeirra lifðu þjóðsögur um að forfeð-
ur þeirra hefðu komið gangandi yfir
sjóinn úr austri og sjö miklir menn
eða prestar af einhverju tagi hefðu
leitt þá.
Gangandi yfir sjóinn? Kannski á
hafís frá Vestribyggð um miðja 14.
öld þegar mikið harðindaskeið gekk
yfir? Og til eru fífldjarfir málfræð-
ingar sem telja sig finna norræn ein-
kenni í tungu Algonkvína.
Kenningin um að Algonkvínar
eigi sér að einhverju leyti uppruna
meðal norrænna Grænlendinga
verður seint sönnuð. Og hún er ekki
einu sinni sennileg. En maður getur
nú leyft sér að láta hugann reika …
Af hverju fóru þeir
ekki til Ameríku?
Eru þetta kannski
afkomendur norrænna
Grænlendinga?
Mæðgin af ætt
Algonkvína.
Svona ímynda menn sér að bækistöðin í L’Anse-aux-Meadows hafi
litið út.