Lögmannablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 7

lögmaNNaBlaðið tBl 04/11 7
UMfJöllUn
mikilvægi lögfræðinga og
lögmanna
Hann nefndi einnig að kröfuna um að
lög væru aðgengileg (birt) og skiljanleg
mætti ekki oftúlka. Þótt gera mætti ráð
fyrir því að fullorðið og upplýst fólk
væri fært um að átta sig á réttarreglum
í meginatriðum, væri fráleitt að mögulegt
væri að komast að endanlegri niðurstöðu
um lög í öllum tilvikum án sérstakrar
þjálfunar og þekkingar. einmitt af
þessum ástæðum væri stétt lögfræðinga
og lögmanna nauðsynleg forsenda
réttarríkisins. Lögfræðingar og lögmenn
væru hins vegar ekki einungis upp-
lýsingaheimild um lögin, þeir væru
einnig nauðsynlegir til að virkja réttindi
borgarana og sjá þannig til þess að
rétturinn ríkti, ekki aðeins í orði heldur
einnig á borði. Skúli ræddi einnig um
hlutverk lögmanna, samkvæmt
réttarríkishugmyndinni, við að veita
dómstólum aðhald. Lögmenn veittu
dómstólum ekki aðeins aðhald með
málflutningi, málskoti til æðra dóms,
kröfum endurupptöku og öðrum
formlegum úrræðum. Umfjöllun um
dóma á almennum og fræðilegum
vettvangi væri einnig mikilvæg í þessu
sambandi. Svo lengi sem ekki væri
beinlínis grafið undan lögunum og þeim
stofnunum sem héldu uppi lögum
(dómstólunum) yrðu dómarar að sætta
sig við almenna umfjöllun um dómsmál.
Skúli vék einnig að hlutlægnisskyldu
lögmanna. Hlutverk lögmanna er að
verja hagsmuni skjólstæðingsins
samkvæmt lögum. Það að aðstoða
skjólstæðinginn við að brjóta lögin eða
misnota þau getur hins vegar aldrei
samræmst hlutverki lögmanns samkvæmt
réttarríkinu, sagði Skúli.
réttarríkið og réttlætið
Skúli fjallaði um samband réttarríkisins
og réttlætisins sem hann lýsti sem
gamalkunnugu vandamáli. Það er
forsenda þess að lög teljist réttlát að
þau fullnægi skilyrðum réttarríkis. en
er það nægilegt? eru lög sem fullnægja
skilyrðum réttarríkisins sjálfkrafa réttlát?
Þeirri spurningu svaraði Skúli afdrátt-
arlaust neikvætt. réttarríkið og réttlætið
renna þannig ekki saman. Lög geta
samræmst réttarríkinu og samt verið
óréttlát. eins getur hugsast að réttlætið
krefjist þess (við mjög óvenjulegar
aðstæður) að vikið sé frá kröfum
réttarríkisins, líkt rakið var nokkuð
nánar. en þýðir þetta þá að réttarríkið
sé siðferðislega hlutlaust hugtak; líkt og
hnífur sem beita má hvort heldur til
góðs eða ills? Skúli taldi að slík lýsing
á réttarríkinu væri ófullkomin. auðvitað
væri hægt að misnota með ýmsum hætti
lyf sem alla jafnan væri notað til að
bjarga mannslífum, jafnvel nota það til
þess að drepa með. Slík misnotkun
þýddi hins vegar ekki að lyfið væri þar
með nýtanlegt til bæði góðra verka og
illra og þar með án sérstaks siðferðilegs
gildis. Sama ætti við um lögin og
réttarríkið.
Skúli ræddi að síðustu um þá
tilhneiginu á síðustu áratugum að rýmka
réttarríkishugtakið út og láta það ná til
þátta sem tengjast réttlæti og jafnvel
lýðræði. Skúli varaði við því að blanda
réttarríkinu saman við önnur slík hugtök;
ekki vegna þess að hann væri á móti
réttlæti og lýðræði heldur vegna þess
að slík blöndum byrgði okkur sýn og
gerði alla umræðu ómarkvissa. Þau
skilyrði sem fælust í þröngri skilgreiningu
á réttarríkinu væru með ýmsum hætti
mun óumdeildari en þeir þættir réttlætis
og lýðræðis sem stundum væri blandað
saman við réttarríkið. með því að halda
þessum hugtökum aðskildum gætum
við betur metið hvort deilur snerust um
réttarríkið eða aðra þætti. eins værum
við með því betur í stakk búin til að
meta undantekningar frá réttarríkinu og
réttmæti þeirra.
f.v. skúli magnússon, Carolyn lamm, evangelos tsouroulis, Berit reiss ­ andersen, sören jenstrup, mika ilveskero, tomas Nilson
og Brynjar Níelsson.