Lögmannablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 12

12 lögmaNNaBlaðið tBl 04/11
UMfJöllUn
Hugleiðing ásu Ólafsdóttur hrl. að lokinni
afmælisráðstefnu lmfí
Hvert er hlutverk lögmanna í réttarríki
á viðsjárverðum tímum?
Þessi sPurNiNg var efni málþings í
tilefni af 100 ára afmæli lögmanna­
félagsins. fyrir málþingið hafði álita­
efnið einkum verið sett í samhengi við
reglur um þrískiptingu ríkisvaldsins.
mikilvæg skref hafa verið stigin hér á
landi við uppgjörið eftir bankahrunið
haustið 2008, ekki síst með ítarlegri
skýrslu rannsóknarnefndar alþingis.
segja má að við uppgjörið hafi
kastljósinu einkum verið beint að
valdhöfunum, og tekið hefur verið til
gagnrýninnar skoðunar hlutverk
framkvæmdavaldsins, löggjafarvaldsins
og dómstóla í því sambandi. framsögur
á málþinginu settu þessa spurningu
hins vegar í víðara samhengi.
Hvert er þá hlutverk lögmanna í
réttarríki? getur verið að lögmennska
sé iðn? eða gegna lögmenn ákveðnu
hlutverki í réttarríkinu? gilda aðrar
reglur á viðsjárverðum tímum?
Hvaðan koma reglur réttarríkisins?
Í ritgerð sinni ,,Lögfræði“ frá árinu 1958
segir Þórður eyjólfsson, prófessor og
síðar hæstaréttardómari, að réttar-
meðvitund almennings sé jafnan
gegnsýrð af þeim réttararfi sem komi
frá forfeðrunum. Á þeim grundvelli hvíli
réttarskipanin í heild, en með hverri
kynslóð skapist þó ávallt nýjar aðstæður
í samfélaginu og ný andleg lífsviðhorf
sem krefjist breytinga og endursköpunar
á eldri rétti. Í hverju þjóðfélagi með
sæmilega heilbrigða stjórnunarhætti sé
keppt að því að haga löggjöfinni á þann
hátt að hún sé í samræmi við réttar-
hugmyndir alls almennings á hverjum
tíma og að hún miði að því að efla
almenna menningu og velgengni sem
flestra þjóðfélagsþegna. réttar hugmyndir
almennings á hverjum tíma eru að áliti
Þórðar þannig samansettar af því sem
við fáum í arf frá forfeðrum okkar og
síðan því marki sem hver kynslóð vill
setja á sitt þjóðfélag byggt á nýjum
aðstæðum og nýjum viðhorfum.
Um þetta var fjallað á málþinginu
og voru framsögumenn sammála um
að framangreint eigi við þegar friður
ríkir í samfélagi. önnur sjónarmið geti
verið uppi á viðsjárverðum tímum. Oft
myndist þá krafa um breytingar og
lagfæringar á löggjöf og reglum sem
settar voru á friðartímum. Sú spurning
vakni hins vegar hvort hægt sé að víkja
frá reglum réttarríkisins, eða gera
undantekningar frá þeim á viðsjárverðum
tímum. reglur réttarríkisins eru settar á
friðartímum og þeim er einmitt ætlað
að vísa okkur veginn þegar á reynir. Þá
er einmitt þörfin hvað mest á að slíkum
reglum sé fylgt. Þá reynir fyrst á
reglurnar.
af því leiðir að það fellur í hlut
lögmanna að útskýra þær reglur sem
voru settar á friðartímum, og að koma
þeim skilaboðum áleiðis til almennings
að þeir búi í réttarríki og jafnframt að
miðla ástæðum þess að við settum okkur
þessar reglur. Til þess geti jafnvel komið
að þeir þurfi að fara fyrir hinni upplýstu
umræðu. Dæmi um slíkt voru viðbrögð
norska lögmannafélagsins eftir
skotárásina í Útey. almenningur varð í
fyrstu hneykslaður á því að starfandi
lögmaður hefði tekið að sér að verja
einstakling sem hafði framið slíkt ódæði.
norska lögmannafélagið birti í kjölfarið
upplýsingar og tók þátt í umræðunni,
og kom þeim skilaboðum á framfæri
að allir sakaðir menn ættu rétt á
málsvörn og réttlátri málsmeðferð fyrir
dómi.