Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Síða 52

50
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
Þegar Korthagen og félagar hans tala um
raunhæfa kennaramenntun (realistic teacher
education) eru þeir, að eigin sögn, að feta í
fótspor Hans Freudenthal, sem er velþekktur
hollenskur stærðfræðingur og þróaði nýja teg-
und stærðfræðimenntunar, svonefnda raun-
hæfa stærðfræðimenntun (realistic mathematics
education) sem borist hefur víða um lönd, m.a.
til Íslands. Kjarninn í hugsun Freudenthal er að
stærðfræði sé ekki „sköpuð grein“ (a created
subject) heldur „grein til að skapa“ (a subject
to be created). Að læra stærðfræði felur þá í
sér að skapa sinn eigin stærðfræðiheim út frá
eigin reynslu og með hliðsjón af því sem aðrir
hafa hugsað en ekki með því að læra reglur og
aðferðir (til dæmis „að taka til láns“) og beita
þeim síðan (meira og minna hugsunarlaust).
Hugmynd Freudenthals felur í sér áherslu á
vitsmunalegan þroska: að börn þroski með sér
stærðfræðilega hugsun en treysti ekki í blindni
á aðferðir sem aðrir rétta þeim. Á svipaðan hátt
byggir raunhæfa líkanið um kennaramenntun á
þeirri hugmynd að kennaranemar þroski með
sér sína eigin kennslufræði í stað þess að taka
við því sem aðrir rétta að þeim. Eitthvað sem
maður þroskar með sér (í gegnum athafnir og
umræður) verður manni frekar að vopni en
kennisetningar sem maður reynir að muna. Það
verður manni að vopni vegna þess að það er
hluti af manni sjálfum – heimfærð (embodied)
þekking.
Kennaranám og tungutak
Hvernig kennarar vinna með nemendum sínum
mótast vitaskuld af því hvaða hugmyndir þeir
(kennararnir) gera sér um nám og þetta á
við um kennara á öllum skólastigum, líka
þá sem kenna í kennaraskólum. Síðustu tvo
áratugina hefur hugsmíðahyggja orðið mjög
áberandi í mörgum kennaraskólum, nánast
ríkjandi viðhorf. Hugsmíðahyggja birtist í
ýmsum myndum. Ein þeirra er persónuleg
hugsmíðahyggja, ættuð frá Piaget. Samkvæmt
henni skapar einstaklingurinn sinn eigin
þekkingarheim úr þeirri reynslu sem hann
verður fyrir og þeim athöfnum sem hann tekur
þátt í. Annað afbrigði er svokölluð félagsleg
hugsmíðahyggja, ættuð frá Vygotsky. Hún
gefur sér að þekkingarheimur einstaklingsins
verði til í samskiptum við annað fólk; að við
þróum hugmyndir okkar og hugsun í samspili
við aðra, til dæmis með því að taka þátt í
umræðum. Með því að taka þátt í umræðum
tileinkum við okkur orð og talshætti sem
verða efniviður í hugsun okkar. Grunnhugsun
Vygotskys og fylgismanna hans er að maðurinn
lifi í tvöföldum heimi, annars vegar í heimi
hlutanna, hins vegar í menningarheimi: heimi
tákna, hugtaka og hugmynda (Cole, 1996).
Að læra er í grundvallaratriðum að finna sér
stað í menningarheiminum, tileinka sér þau
tákn og þau hugtök sem þar bjóðast og ná
þannig tökum á tilverunni ef svo má að orði
komast. Í daglegu lífi gerist þetta yfirleitt
sjálfkrafa og ómeðvitað. Barnið drekkur í sig
orð og talshætti þess fólks sem það lifir með
og þessi orð og talshættir og hugmyndir verða
bæði gleraugu þess og verkfæri. Það skynjar
heiminn með þessum orðum og talsháttum og
það gengur til verka og nálgast viðfangsefni
sín með þeim.
Meðal þess sem fólk drekkur í sig úr
menningunni eru talshættir og hugmyndir um
þekkingu, nám og kennslu. Bruner (1996)
vekur athygli á þessu, bendir á kennarann í
skólastofunni og telur að vonlaust sé að skilja
athafnir hans nema með því að taka inn í
myndina það menningarlega samfélag sem
hann lifir í. Ef grannt er að gáð, segir hann,
kemur í ljós að kennarinn sækir yfirleitt ekki
hugmyndir sínar og viðhorf í kenningasjóði
fræðanna heldur í menningu þess samfélags
sem hann er hluti af. Í samfélaginu er talað um
skólastarf á ákveðna vegu og þetta tungutak
mótar hugsun fólks, jafnvel svo sterkt að það
sér ekki aðra möguleika: svona er þetta bara!
Að mínu mati erum við þarna komin
að ákveðnu lykilatriði í sambandi við
kennaramenntun – og kannski menntun yfir
höfuð. Kennaraneminn – rétt eins og annað
fólk – er afsprengi þeirrar menningar sem hefur
fóstrað hann. Þegar hann byrjar í kennaranámi
hefur hann tileinkað sér ákveðna talshætti og
ákveðnar hugmyndir um flest sem lýtur að
Að kenna í ljósi fræða og rannsókna