Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Blaðsíða 89

87
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
ekki einungis á fleygiferð, sífelldum breyt-
ingum háður, heldur einnig eðli þekkingar
okkar á honum og skilningur eins og Thomas
Kuhn gerði grein fyrir í The Structure of
Scientific Revolutions (1996). Honum þótti
ástæða til að benda á að vísindamenn hefðu
sömu eiginleika eða veikleika og aðrar
manneskjur, væru ólíkir og háðir reynslu,
umhverfi og aðstæðum sem þeir byggju við.
Sköpun vísindalegrar þekkingar er þess vegna
í raun afstæð og síkvik fremur en altæk og
endanleg.
Kennsla í náttúruvísindum er sérhæft starf
sem krefst sérþekkingar og fagmennsku. Það
er því ekki fráleitt að kennarar á því sviði
geri tilkall til einkaréttar á vinnu sinni og
rökstyðji það með menntun sinni, starfsreynslu
og prófgráðum. Fagmennska þeirra sem annast
náttúruvísindamenntun snýst ekki eingöngu
um þekkingu á hugtökum og hugmyndum
sem miðla skuli til nemenda, heldur einnig
það að geta greint síbreytilegar aðstæður og
valið leiðir, tæki, gögn og námsaðstæður
sem hæfa hverju sinni. Fagmanneskjan
skuldbindur sig til að gera það fyrst og fremst
sem hún telur skjólstæðingum sínum fyrir
bestu (Trausti Þorsteinsson 2003, bls. 189);
en hún þarf jafnframt að þjóna ýmsum öðrum
hagsmunum.
Fjölmargir hagsmunir liggja að baki
ákvarðanatöku grunnskólakennara, enda axla
þeir þá ábyrgð að taka þátt í stefnumótun og
gerð áætlana og námskráa sem hafa áhrif á líf
og starf allra þegna samfélagsins 10 ár ævinnar.
Slíkar ákvarðanir tengjast ekki eingöngu vali á
námsefni, námsgögnum og námsaðstæðum,
heldur einnig félagslegum, tilfinningalegum,
heimspekilegum og pólitískum málum (sbr.
Strike og Soltis, 1985, bls. 95). Með tilliti til
þessa hljótum við að líta á kennslu ekki síður
sem siðferðilegt ferli en tæknilega framkvæmd
(sbr. Allyson Macdonald, 2000). Á þetta leggur
Nel Noddings (1993) einnig áherslu í umfjöllun
sinni um siðfræði umhyggju. Noddings segir
að kennarar hljóti því að horfa heildstætt á
þroska nemenda sinna og leggja allt að jöfnu,
þ.e. vitsmunalegan þroska og siðferðilegan
og félagslegan þroska nemenda. Með öðrum
orðum felast í skuldbindingum kennara skyldur
gagnvart starfinu og ýmsum þáttum þess,
en e.t.v. enn frekar gagnvart skjólstæðingum
þeirra, nemendum.
Margir hafa fjallað um fagmennsku kennara
og virðast greina eftirfarandi megineinkenni.
Fagmenn leggja fremur áherslu á þjónustu
en fjárhagslegan ávinning, fagið krefst
sérþekkingar og langs sérnáms sem byggist á
skilgreindum kenningum, einstakir meðlimir
og faghópurinn í heild njóta töluverðs
sjálfræðis og svigrúms til að taka sjálfstæðar
ákvarðanir, meðlimir faghóps hafa svipað
gildismat sem birtist oft í siðareglum, þeir bera
ábyrgð og skyldur gagnvart skjólstæðingum
og starfsumhverfi, þeir ábyrgjast fagmennsku
og getu hvers annars, þeir hafa áhrifavald yfir
viðskiptavinum sínum og eðli þjónustunnar
gerir þiggjendum hennar ómögulegt að meta
hana (Allyson Macdonald, 2000; Furlong o.fl.,
2000; Rich, 1984).
Trausti Þorsteinsson bendir á að til séu a.m.k.
þrjú ólík snið fagmennsku (2003) og vísar þar
til skrifa Peter Ribbins frá 1990 og Andy
Hargreaves frá 2000. Í fyrsta lagi geti verið
um að ræða hina „ósjálfstæðu fagmanneskju“
sem fylgi fyrst og fremst fyrirmælum yfirvalda
og telji sig framar öðru bera ábyrgð og skyldur
gagnvart áætlunum og reglum sem þau hafa
sett, fagmennskan felist í því að þekkja hina
opinberu stefnu, túlka hana og fylgja henni.
Í öðru lagi sé „sjálfstæða fagmanneskjan“,
þ.e. sú sem leyfir sér að víkja að vissu marki
frá forskriftum yfirvalda og horfir þess í stað
á þarfir nemenda, námsumhverfið og hið
félagslega samhengi náms og kennslu, en
þó í meginatriðum afmarkað við sjálfa sig
og skjólstæðinga sína. Loks nefnir Trausti
hina „samvirku fagmennsku“ sem aðhyllist
hugmyndir um liðsheild og það að líta heildstætt
á starf skólans þar sem samstarf og samvirkni
skipti meginmáli. Sé vel að gáð má greina
samhljóm hugmynda Trausta og einnig Furlong
og félaga við þrískiptingu Shulman, sem lýst
var hér á undan. Ósjálfstæða fagmanneskjan
tekur fyrst og fremst mið af þeim markmiðum
Sýn fimm grunnskólakennara á nám og kennslu í náttúruvísindum