Peningamál - 21.05.2014, Blaðsíða 32

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
2
32
gengið í gegnum endurskipulagningu og röðin því komin að minni
fyrirtækjum. Skráðum gjaldþrotum fyrirtækja hefur einnig fækkað en
fjöldi fyrirtækja á vanskilaskrá hefur hins vegar lítið breyst.
Aðgengi að lánsfé virðist enn tiltölulega gott fyrir þá sem hafa
fullnægjandi eiginfjárstöðu. Eins og mynd III­2 fyrr í kaflanum sýnir
hafa raunvextir óverðtryggðra húsnæðislána hins vegar hækkað
nokkuð samhliða hærri raunvöxtum Seðlabankans og eru nú orðnir
hærri en sambærilegir vextir verðtryggðra húsnæðislána eftir að hafa
verið talsvert lægri á undanförnum árum.
Rammagrein III­1
Þróun peningamagns
í kjölfar fjármála­
kreppunnar
Peningamagn í umferð jókst verulega á Íslandi í efnahagsuppsveifl­
unni upp úr síðustu aldamótum og hefur aldrei verið jafn mikið í
hlutfalli af vergri landsframleiðslu eins og það var í aðdraganda fjár­
málakreppunnar. Í kjölfar kreppunnar hefur hlutfallið hins vegar
lækkað á ný en er þó enn hátt í sögulegu samhengi. Samdráttur pen­
ingamagns hér á landi er meiri en fordæmi eru fyrir meðal annarra
iðnríkja en virðist í ágætu samræmi við sögulegt samband peninga­
magns og meginákvörðunarþátta peningaeftirspurnar hér á landi.
Peningamagnið var að jafnaði tæpur helmingur af
landsframleiðslu á síðustu öld …
Í upphafi tuttugustu aldar var vítt skilgreint peningamagn (M3) á
Íslandi einungis um 10% af vergri landsframleiðslu (mynd 1). Endur­
speglar það í raun hversu lítið og vanþróað innlent fjármála­ og
bankakerfi var á þessu tíma.1 Hlutfallið fór hækkandi á fyrstu tveimur
áratugum aldarinnar í kjölfar fjölgunar innlendra fjármálafyrirtækja
og uppbyggingar innlends fjármálakerfis og var orðið hátt í 50%
á þriðja áratug aldarinnar. Fyrir utan mikla hækkun hlutfallsins á
stríðsárunum hélst peningamagnið að jafnaði í um 40­50% af lands­
framleiðslu fram á áttunda áratug aldarinnar þegar það tók að lækka
samhliða stigvaxandi verðbólgu og neikvæðum raunvöxtum innlána
sem drógu úr peningaeftirspurn og leiddu til tilfærslu yfir í önnur
eignaform, sérstaklega fasteignir. Hlutfallið varð lægst tæplega 25%
undir lok áttunda áratugar síðustu aldar en tók síðan að hækka á ný,
m.a. í kjölfar innleiðingar almennra laga um verðtryggingu árið 1979
sem leiddi til aukningar innlends sparnaðar, fram á tíunda áratuginn
þegar það mældist um 40% af landsframleiðslu.2
… en jókst hratt í uppsveiflunni upp úr aldamótum …
Upp úr síðustu aldamótum tók peningamagnið að vaxa með aukn­
um hraða samhliða mikilli útlánaþenslu lánastofnana. Hlutfall M3
af landsframleiðslu jókst þannig um tæplega 70 prósentur frá alda­
mótum til ársloka 2008 þegar það var orðið 110% af landsfram­
leiðslu. Töluverð aukning varð einnig í þrengra skilgreindu pen­
ingamagni. Sú mikla útlánaaukning sem varð í bankakerfinu og
með fylgjandi aukning peningamagns í umferð skýrist af mörgum
þáttum, m.a. atburðum í kjölfar einkavæðingar viðskiptabankanna,
auknum efnahagsumsvifum, hraðri þróun fjármálakerfisins, greiðara
1. Hlutfall breiðs peningamagns af landsframleiðslu er hefðbundinn mælikvarði á þróunar­
stig og dýpt innlends fjármálakerfis. Sjá t.d. umfjöllun í Þorvarður Tjörvi Ólafsson og
Þórarinn G. Pétursson (2011).
2. Umfjöllun um þróun peningamagns og mat á ákvörðun peningaeftirspurnar á Íslandi má
finna í rannsóknum Þráins Eggertssonar (1982), Guðmundar Guðmundssonar (1986),
Cornelius (1990) og Þórarins G. Péturssonar (1996, 2000). Nýlegt mat á peningaeftir­
spurnarjöfnu fyrir Ísland er að finna í þjóðhagslíkani Seðlabankans (sjá Ásgeir Daníelsson
o.fl., 2009, en uppfært mat á líkaninu er væntanlegt).
0
20
40
60
80
100
120
M1
M2
M3
20061991197619611946193119161901
Mynd 1
Peningamagn á Íslandi sem hlutfall af
VLF 1901-2013
Heimildir: Hagstofa Íslands, Þjóðhagsstofnun, Seðlabanki Íslands.
% af VLF