Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2015, Side 20

20 Fréttir Helgarblað 30. janúar–2. febrúar 2015
Ungmenni nakin og
berskjölduð á netinu
Þ
etta er hin nýja kynslóð
kynferðisbrota,“ segir Þór-
dís Elva Þorvaldsdóttir um
hefndarklám. Þórdís Elva,
í samstarfi við Vodafone,
ræðir nú við foreldra grunnskóla-
barna um hefndarklám, „sexting“
og netið. Þórdís Elva hefur mikla
reynslu af fræðslustarfi, sérstak-
lega fyrir ungt fólk, en hún samdi
handrit kynfræðslumyndarinnar
Fáðu já, sem frumsýnd var í grunn-
skólum landsins 2013, auk þess
sem hún var höfundur fræðslu-
myndarinnar Stattu með þér!, sem
frumsýnd var í fyrrahaust. For-
eldrafélögum býðst fyrirlesturinn
að kostnaðarlausu, en þar fer Þór-
dís Elva til dæmis yfir muninn á
hefndarklámi og því sem kallað er
„sexting“ – kynferðisleg smáskila-
boð, sem fela meðal annars í sér að
fólk skiptist á nektarmyndum.
Munur á sexting og
hefndarklámi
Mikilvægt er að gera greinarmun
á þessu tvennu, hefndarklámi og
„sexting“, enda um mjög ólíka
hluti að ræða. Þegar rætt er um
hefndarklám er um að ræða
dreifingu á nektar- og kynlífsmynd-
um eða myndefni sem sent er áfram
í óþökk þess sem sést á myndun-
um. Dæmi eru um að einstaklingar
dreifi slíkum myndum til að hefna
sín og af því dregur hugtakið nafn
sitt. Þolendur geta verið af öll-
um kynjum. Hefndarklám hefur
ólíkar birtingarmyndir en þess eru
dæmi að einstaklingar hóti því að
dreifa myndefninu til að beygja
þolandann að vilja þeirra. Munur-
inn liggur í ásetningnum; þeir sem
iðka „sexting“ eru í daðri eða til-
hugalífi og gengur ekkert illt til, en
hefndarklám felur á hinn bóginn í
sér ásetning sem er meiðandi.
DV hefur fjallað ítrekað um
hefndarklám á liðnum vikum þar
sem bæði hefur verið rætt við
þolendur og fagaðila. Fram hefur
komið að ríkissaksóknari sæki
mál sem varða hefndarklám á
grundvelli laga sem snúa að brot-
um á blygðunarsemi einstaklinga
og samkvæmt lögum um
ærumeiðingar. Þá hefur Björt fram-
tíð lagt fram frumvarp til laga sem
snýr að því að banna hefndarklám
sérstaklega með þess bærum lög-
um. Frumvarpið var til umræðu á
Alþingi á miðvikudag, en í liðinni
viku hefur mikil umræða verið um
hefndarklám í fjölmiðlum og má
meðal annars nefna umfjöllun í
þessu tölublaði DV þar sem birt er
viðtal við þolanda.
Verja stafræna mannorðið
Tækninni fleygir fram. Oft hafa
þeir sem eldri eru rétt haft ráðrúm
til að kynna sér nýjan samfélags-
miðil þegar sá næsti skýtur upp
kollinum en þeir yngri tileinka sér
hann hratt. Foreldrar standa því
jafnvel ráðþrota frammi fyrir því
að þurfa að setja sig inn í þennan
heim, auk þess sem ungmennin
vilja helst halda þeim eins fjarri og
hægt er. Erlendar rannsóknir sýna
að unglingar sem lenda í því að
myndir af þeim eru birtar í þeirra
óþökk leita ekki endilega til for-
eldra sinna. Það er því mikilvægt
að foreldrar eigi þetta samtal, en
geti einnig sett sig í spor ungling-
anna. Til þess þurfa þeir að skilja
um hvað málið snýst. „Ég vil kenna
foreldrum þessi grunnhugtök svo
að þeir geti átt þetta samtal við
börnin sín. Það er ekki nóg að setj-
ast niður og kenna unglingum að
verjast kynsjúkdómum. Þeir þurfa
líka að verja stafrænt mannorð sitt
og annarra,“ segir Þórdís. „Þetta er
ekki tímabundið. Við erum ekki að
tala um að myndefnið sé á vefnum
í nokkrar sekúndur heldur líklega
mjög lengi og jafnvel um ókomna
tíð.“
Krotað á klósettveggi
„Við höfum alltaf haft leiðir til
þess að koma rómantískum áhuga
okkar á öðrum á framfæri,“ segir
Þórdís Elva um „sexting“. „Ein-
hvern tímann hefði fólk krotað
þetta á klósettveggi, rist það í trjá-
börk eða sent ástarbréf. Við höfum
alltaf fundið okkur leið til að daðra.
„Sexting“ er ein birtingarmynd
þess.“
Þórdís Elva bætir því við að
„sexting“ sé í flestum tilfellum eitt-
hvað sem á sér stað milli einstak-
linga með samþykki allra aðila.
Það er því afar ólíkt hefndarklámi,
en getur þó verið undanfari þess.
„Munurinn er umtalsverður. Ég
get alveg skilið að einstaklingar
sem eru komnir yfir átján ára ald-
ur taki þátt í því að senda myndir
sín á milli, enda er ekkert athuga-
vert við kynferðislega tjáningu
milli fullorðinna einstaklinga sem
það vilja,“ segir Þórdís Elva. Hafa
ber þó í huga að þótt annar að-
ilinn standi í þeirri trú að hann
sé í „sexting“ getur sá sem tek-
ur á móti efninu brugðist trausti
hans, áframsent það eða sýnt öðr-
um. Þá getur einhver brotist inn á
gagnasvæði og stolið myndunum.
Þórdís Elva segir að fólk geri sér
ekki alltaf grein fyrir því hvað það
er berskjaldað; hvorki fullorðnir né
unglingar.
Engin grá svæði
„Við þurfum að útiloka að það sé
eitthvert grátt svæði. Annaðhvort
liggur samþykki fyrir dreifingu
nektarmynda eða ekki. Þetta er ná-
kvæmlega eins í kynlífi, þar liggur
annaðhvort samþykki fyrir athæf-
inu eða ekki – og þá er það of-
beldi. Það þarf að taka eins á þessu
tvennu. Það hefur gríðarleg áhrif á
líf manneskju að vera nakin og ber-
skjölduð á netinu um ókomna tíð,“
segir Þórdís Elva.
„Þeir sem vísvitandi setja mynd-
ir í dreifingu, hvar sem dreifingin
á sér stað, eru að fremja brot sem
er eins og hvert annað ásetnings-
brot. Þetta ber að umgangast af
fullri alvöru. Slík hegðun er af-
drifarík fyrir þolandann. Þetta get-
ur haft áhrif á starfsmöguleika í
framtíðinni og félagslega stöðu,“
segir Þórdís Elva og minnir á að
ábyrgðin liggi hjá gerandanum,
ekki þolandanum.
Ýmis skúmaskot
Dæmi eru um að þolendur
hefndarkláms reyni að fá lögbann á
birtingu mynda eða knýja það fram
að myndirnar séu fjarlægðar af vefn-
um. Það er þó ekki svo einfalt, enda
getur mynd sem birt hefur verið
með þessu móti verið vistuð á öðr-
um stöðum, hvort sem það er á tölv-
um eða vefnum. Það getur því reynst
erfið barátta fólgin í því að fá efnið
fjarlægt. Rannsóknir sýna að um 90
prósent af kynferðislegu efni sem
sett er á netið fara á flakk og geta
ratað þar í hin ýmsu skúmaskot.
Þórdís Elva bendir á að í heim-
ildavinnu sinni hafi hún rekist á
nafn íslenskrar stúlku sem er undir
lögaldri, en nektarmyndum af
henni hefur verið dreift á netinu.
Þegar nafn stúlkunnar er slegið
inn í vefleitarvélar koma tugþús-
undir leitarniðurstaðna sem nán-
ast allar eru klámsíður. „Þetta er
virkilega hrollvekjandi niðurstaða
fyrir stúlku sem hefur ekki náð lög-
aldri. Hvaða áhrif á þetta eftir að
hafa á líf hennar í framtíðinni? Það
ætla sér fæstir að lenda í þessari
stöðu. Einhver hefur líklega brugð-
ist trausti hennar, ég tel það af og
frá að þessi stúlka hafi viljað lenda
í þessari stöðu. Þetta þýðir að það
eru barnaklámsmyndir af henni í
umferð,“ segir Þórdís Elva og bætir
við að hún hafi tilkynnt um málið
til yfirvalda.
Fljótandi að feigðarósi
„Það eru eflaust margir sem fljóta
sofandi að feigðarósi í þessum
málum, sérstaklega foreldrar sem
telja sig varla hafa orðaforða til að
ná utan um allt það sem gengur á í
hinum stafræna heimi,“ segir Þór-
dís. Það er mikilvægt að ungmenni
viti að þau eiga rétt á því að taka
ákvarðanir varðandi líkama sinn –
án þrýstings frá öðrum. Hún minn-
ir á að ef ungmenni, undir lögaldri,
sendi sjálft frá sér nektarmyndir
eða annað slíkt myndefni sé engu
að síður um að ræða barnaklám.
Það skipti engu máli hvort viðkom-
andi sendi það sjálfviljugur eða
það fari í dreifingu frá öðrum aðila.
Þá er gott að hugsa til þess, verði
fólk vart við nektarmyndir eða kyn-
lífsefni á vefnum, að það geti verið
þar í óþökk þeirra sem koma þar
fram.
„Það er auðvitað erfitt að sjá það
á nektarmynd á vefnum hvort það
liggi samþykki fyrir henni. Það er
til fólk sem vill vera nakið á netinu,
en ég held að maður ætti alltaf að
vera með þessi gleraugu á nefinu.
Þú gætir verið að horfa á mynd
sem er innrás í líf annarrar mann-
eskju,“ segir Þórdís Elva. „Við þurf-
um þess vegna að umgangast allar
svona upplýsingar af virðingu og
varkárni.“ n
„Það er ekki nóg að
setjast niður og
kenna unglingum að verj-
ast kynsjúkdómum. Þeir
þurfa líka að verja staf-
rænt mannorð sitt og
annarra.
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
Stafrænt mannorð Foreldr-
ar þurfa að geta rætt mál eins
og „sexting“ og hefndarklám
við börnin sín, segir Þórdís Elva.
Mynd ÞorMar Vignir gunnarSSon „Það eru eflaust
margir sem fljóta
sofandi að feigðarósi í
þessum málum
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir kennir foreldrum að tala við börn sín um hefndarklám og „sexting“