Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2015, Blaðsíða 50

Helgarblað 30. janúar–2. febrúar 201550 Menning
Metsölulisti
Eymundsson
14.–23. janúar 2015
Allar bækur
1 AfturganganJo Nesbø
2 Heilsubók Röggu nagla
Ragnhildur Þórðardóttir
3 DNAYrsa Sigurðardóttir
4 Bjór - Umhverfis jörðina á 120 teg.
Stefán Pálsson
5 Kamp KnoxArnaldur Indriðason
6 LjónatemjarinnCamilla Läckberg
7 Veislan endalausaRagnar Freyr Ingvarsson
8 Sveitin í sálinniEggert Þór Bernharðsson
9 Dagbók Kidda klaufa 6 - Kaldur vetur
Jeff Kinney
10 Þín eigin þjóðsagaÆvar Þór Benediktsson
Íslenskar kiljur
1 AfturganganJo Nesbø
2 LjónatemjarinnCamilla Läckberg
3 Bonita AvenuePeter Buwalda
4 UndurR.J. Palacio
5 ÓróiJesper Stein
6 ÖngstrætiLouise Doughty
7 Hinumegin við fal-legt að eilífu
Katherine Boo
8 Maður sem heitir Ove
Fredrik Backman
9 AfdalabarnGuðrún frá Lundi
10 EnglasmiðurinnCamilla Läckberg
GrafalvarlEG vErk
fyrir dótapíanó
Tinna Þorsteinsdóttir rannsakar samhengi píanós og dótapíanós á Myrkum músíkdögum
t
ónlistarhátíðin Myrkir mús­
íkdagar fer fram í Hörpu um
helgina. Þar verður boðið
upp á margt af því besta
og mest spennandi sem er
að gerast í íslenskri samtímatón­
list, ásamt því að nokkrir erlendir
tónlistarmenn koma fram. „Það er
eins og jólin séu að ganga í garð,“
segir Tinna Þorsteinsdóttir píanó­
leikari sem mun á sunnudag rann­
saka tengsl píanós og dótapíanós –
tveggja útlitslega áþekkra en ólíkra
hljóðfæra – í nýjum verkum eftir sex
ung íslensk tónskáld.
Eins og Schroeder í Smáfólkinu
Á tónleikunum Píanó vs. Dóta­
píanó verður hljóðheimum hins
hefðbundna píanós og smágerðs
dótapíanós att saman. Tinna hefur
fengið sex ung íslensk tónskáld til
að semja verk fyrir hvort sitt hljóð­
færið og ætlar þannig að skapa
samtal á milli þessara tveggja hljóð­
gjafa.
„Þau líta eins út – annað er stórt,
flygillinn, en hitt er lítið, dóta­
píanóið sem lítur út eins og flygill.
En þetta eru mjög ólík hljóðfæri.
Það er bara einn litur á nótunum í
dótapíanóinu og það gefur frá sér
hljóð sem eru virkilega eins og í
leikfangi. Það er ásláttarhljóðfæri
eins og sílófónn eða eitthvað svo­
leiðis. Ég heyri þetta aðallega notað
í popplögum í dag, ekki jafn mik­
ið í klassík en það er að breytast
og dótapíanóið kannski að skjótast
upp á stjörnuhimininn,“ segir Tinna
og brosir.
Leikfangapíanóið er þó alls ekki
ný uppfinning og hefur verið notað
í alvarlegum tónsmíðum í meira
en hálfa öld. „John Cage var frum­
kvöðull í þessu eins og svo mörgu
öðru. Hann var fyrstur til að semja
alvarlega tónsmíð fyrir dótapíanó –
það var svítan fyrir dótapíanó árið
1948. Þar með var þetta orðið hljóð­
færi sem fólk tók alvarlega. Það
er einmitt til rosalega falleg ljós­
mynd af honum þar sem hann situr
renglulegur við dótapíanó. Þetta
er náttúrlega dálítið skrýtin staða,
maður situr á pinkulitlum kolli og
þarf að krumpa sig einhvern veg­
inn saman. Mér líður alltaf eins og
Schroeder í Smáfólkinu þegar ég
spila á það.“
Grafalvarleg verk fyrir dótapíanó
Nú tengja margir svona leikfanga­
hljóð sérstaklega við barnslegar til­
finningar sem til dæmis hin svokall­
aða krúttkynslóð – Sigur Rós, Múm
og fleiri – hefur unnið með í verk­
um sínum. „Ég get alveg ímyndað
mér að hljómurinn kveiki á þeim
bjöllum, en ég nálgast það engan
veginn þannig. Fyrir mér er þetta
bara mjög áhugaverður hljóðgjafi.
Það eru til alveg grafalvarleg verk
fyrir dótapíanó, sjúklega erfið og
tæknilega flókin,“ segir Tinna.
Í nokkurn tíma hefur Tinna
dundað sér við dótapíanóið sam­
hliða hinum hefðundna píanóleik
og fengið þó nokkur tónskáld til
að skrifa verk fyrir hljóðfærið. „Það
er svolítið langt síðan ég byrjaði
að panta verk og prófa mig áfram
með það. Það er að verða til dálítið
bókasafn af verkum á Íslandi.“
Tónskáldin sem eiga verk á tón­
leikunum eru Einar Torfi Einars­
son, Hallvarður Ásgeirsson,
Haukur Þór Harðarson, Ingibjörg
Friðriksdóttir, Páll Ragnar Pálsson
og Þórunn Gréta Sigurðardóttir.
„Mér fannst gaman að fá fólk til að
hugsa um hljóðfærin í samhengi og
sjá hvort það fyndi sameiginlegan
flöt á þeim eða einhvern gjörólík­
an. Það er það sem gerðist, fólk fór
ótrúlega ólíkar leiðir.“
Í nýju verki eftir Pál Ragnar fær
Tinna svo aðstoð frá Frank Aarnink
sem mun spila inn í flygilinn með
sleglum og rafmagnsboga (e.
ebow). „Hljóðsvið píanósins stækk­
ar enn þá meira. Það er sniðugt að
láta marga spila á píanó í einu því
þá á sér stað ákveðin útvíkkun. Það
er svo heillandi að fara út úr þessu
píanóhljóði og breyta því í eitt­
hvað allt annað. Þetta svolítið eins
og það sem fólk er að gera í raf­
tónlist, nema mjög áþreifanlegt og
akústískt. Maður er allt í einu far­
inn að spila á slagverk með píanó­
inu. Þá fer maður að hugsa öðruvísi
hvernig maður spilar á hljóðfærið.
Það er mjög heilsusamlegt, það
víkkar út hljóðheiminn og heila­
starfsemina,“ segir Tinna.
Áþreifanleg sínusbylgja
En eru yfirhöfuð einhverjir
möguleikar eftir með píanóið sem
menn eins og John Cage voru ekki
búnir að prófa? „Það er búið að
gera rosalega margt. En ef maður
segir að það sé allt búið þá er list­
greininni náttúrlega sjálfhætt. Það
er eitthvað eftir sem við sjáum ekki
nákvæmlega núna. Útvíkkanirnar
með elektróník eru gígantískar.“
Hin skýru mörk milli klassískr­
ar samtímatónlistar og tilrauna­
kenndrar raftónlistar virðast einmitt
smám saman vera að mást út. Þetta
telur Tinna vera góðs viti. „Svo er
svo skrýtið að þegar maður hlustar
á píanóhljóminn þá er hann svo ná­
tengdur elektróníkinni. Maður situr
við hljóðfærið og svo kemur hljóð­
ið upp úr hljómbotninum og það er
svolítið lengi að dreifa sér og mað­
ur finnur hljóðbylgjurnar. Þannig að
stundum þegar ég spila þá upplifi ég:
„Vá, þetta er bara hrein sínusbylgja.“
Hljóðið er alveg áþreifanlegt.“ n
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Frumkvöðull Uppfinningamaðurinn,
heimspekingurinn og tónskáldið John Cage
var líklega fyrstur til að taka dótapíanóið
alvarlega og samdi svítu fyrir hljóðfærið
árið 1948.
Umbreytir flyglinum Tinna Þorsteinsdóttir leikur sér inni í flyglinum og víkkar þannig út
hljóðræna möguleika píanósins. Mynd SiGTryGGUr Ari
Áþekk en ólík Hljóðheimum
píanós og dótapíanós verður
att saman á tónleikum Tinnu
Þorsteinsdóttur í Hörpu á
sunnudag. Mynd SKjÁSKoT rÚV