Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2015, Blaðsíða 28

Heimilisfang
Kringlan 4-12
6. hæð
103 Reykjavík
fréttaskot
512 70 70fr jál s t, ó Háð dag b l að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
aðalnúmer
ritstjórn
áskriftarsími
auglýsingar
sandkorn
28 Umræða
Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður og útgefandi: Björn Ingi Hrafnsson • Ritstjórar: Eggert Skúlason og Kolbrún Bergþórsdóttir
Viðskiptaritstjóri: Hörður Ægisson • Fréttastjórar: Baldur Guðmundsson og Einar Þór Sigurðsson • Ritstjórnarfulltrúi: Jóhann Hauksson
Umsjónarmaður innblaðs: Sólrún Lilja Ragnarsdóttir • Framkvæmdastjóri : Steinn Kári Ragnarsson • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Helgarblað 30. janúar–2. febrúar 2015
Ég vil bara fá þá
aftur heim
Ég er búin að vera í þessu
síðan ég var 18 ára
Það er engin ólga í
þingflokknum
Innistæðulausar ásakanir
Ólafur Sturla Njálsson saknaði bengalkattanna sinna. – DV Klara Ósk Elíasdóttir söngkona, stefnir á sólóferil eftir Charlies. – DV Ragnheiður Ríkarðsdóttir um stöðu Hönnu Birnu Kristjánsdóttur. – DV
Í
slensk stjórnvöld stóðu frammi
fyrir fordæmalausum aðstæðum
haustið 2008. Endurreisa þurfti
heilt bankakerfi eftir stærsta
bankahrun fjármálasögunnar.
Óhjákvæmilegt var að þær aðgerðir
sem gripið yrði til í kjölfarið ættu eftir
að reynast umdeildar.
Víglundur Þorsteinsson, lög­
fræðingur og fyrrverandi aðaleigandi
BM Vallár, heldur því fram, byggt á
gögnum sem hann hefur aflað sér, að
stjórnvöld, embættismenn og stofn­
anir hafi brotið margvísleg lög þegar
lánasöfn voru flutt frá gömlu bönk­
unum yfir í þá nýju á afslætti. Þær að­
gerðir hafi skapað slitabúum föllnu
bankanna „ólögmætan“ hagnað sem
Víglundur telur að nemi á bilinu 300
til 400 milljörðum króna.
Ekki verður séð að hinar alvarlegu
ásakanir Víglundar standist nánari
skoðun. Eftir setningu neyðarlaganna
voru innstæður að fjárhæð um 1.400
milljarðar fluttar yfir í nýju bank­
anna. Þeim skuldbindingum þurfti
jafnframt að fylgja með eignir – fyrst
og fremst lánasöfn – en mikill óvissa
ríkti um verðmæti þeirra á þessum
tíma. Bráðabirgðamat í nóvember
2008 benti til þess að mismunur eigna
og skulda væri um þúsund milljarð­
ar króna. Það misvægi hefði þurft að
brúa með að nýju bankarnir hefðu
gefið út skuldabréf til slitabúanna fyrir
samsvarandi fjárhæð. Af því varð hins
vegar ekki, sem betur fer.
Fljótlega varð ljóst að það væri
hvorki skynsamlegt né raunhæft
að íslenska ríkið myndi fara með
eignarhald á bönkunum þremur. Eig­
infjárframlagið sem slíkt hefði kall­
að á af hálfu ríkisins hefði bakað því
gríðarlega fjárhagslega áhættu. Á
sama tíma var uppi veruleg óvissa um
þróun efnahagsmála og hvernig til
myndi takast við fjárhagslega endur­
skipulagningu atvinnulífsins sem
endaði að stærstum hluta í fanginu á
bönkunum.
Sú stefna var því mörkuð – strax
undir árslok 2008 af ríkisstjórn Sjálf­
stæðisflokksins og Samfylkingarinnar
– að leita leiða til að fá kröfuhafa
gömlu bankanna til að eignast hlut í
nýju bönkunum. Einu ári síðar náðist
slíkt samkomulag við kröfuhafa þegar
slitabú Glitnis og Kaupþings yfirtóku
meirihluta hlutafjár í Íslandsbanka og
Nýja Kaupþingi (síðar Arion banka).
Þannig var í senn dregið úr þeirri fjár­
hagslegu áhættu sem hefði að öðrum
kosti verið sett á herðar ríkisins en
um leið um það samið að kröfuhafar
myndu njóta ávinningsins ef verðmæti
eigna nýju bankanna – lánin sem voru
flutt yfir á afslætti – reyndust meiri en
grunnmatið gerði ráð fyrir.
Það gekk eftir. Stór hluti hagnaðar
nýju bankanna á síðustu árum stafar af
virðisaukningu útlána. Sú virðisaukn­
ing var meiri en ella vegna undanláts­
semi eftirlitsstofnana sem heimiluðu
bönkum að halda yfirráðum í fyrir­
tækjum mun lengur en gert hafði verið
ráð fyrir í upphafi. Það þýðir hins vegar
ekki að hið títtnefnda „svigrúm“ sem
myndaðist í bönkunum hafi ekki verið
nýtt til að koma til móts við skuldsett
heimili og fyrirtæki; afskriftir, eftirgjafir
og leiðréttingar ólögmætra lána nema
nærri landsframleiðslu Íslands. Hvort
bankarnir hefðu mátt ganga lengra í
afskriftum má vafalaust deila um.
Þótt ásakanir Víglundar missi
marks þá er engu að síður tilefni til
að kanna hvort ástæða sé til að láta
fara fram rannsókn á endurreisn nýju
bankanna. Ein stærstu mistök eftir­
hrunsáranna lúta að því hvernig stað­
ið var að stofnun Landsbankans með
útgáfu skuldabréfs í erlendri mynt.
Bankinn var endurreistur með alltof
miklar eignar á efnahagsreikningnum.
Samið var um að Landsbakinn ætti að
greiða slitabúinu yfir 350 milljarða
– auk vaxta – í erlendum gjaldeyri á
aðeins fimm ára tímabili. Samkomu­
lagið byggðist á óskhyggju um að
bankinn gæti endurfjármagnað sig
nokkrum árum síðar á viðunandi
kjörum. Slíkt gekk vitaskuld ekki eft­
ir. Landsbankinn þurfti að taka til sín
gríðarlegan gjaldeyri til að vera í stakk
búinn til að standa undir afborgun­
um skuldanna sem hefur aftur tor­
veldað mjög afnám hafta. Fullyrða má
að ýmis ákvæði sem um var samið í
skilmálum skuldabréfanna eigi sér
jafnframt engar hliðstæður í hinum
vestræna bankaheimi. Sumir þessara
skilmála hafa verið gerðir opinberir,
aðrir ekki. Alþingi hefur boðað rann­
sóknir af minna tilefni. n
„Á kostnað annarra?“
Elín Hirst, þingmaður Sjálfstæðis­
flokksins, lét hafa það eftir sér að
óráðlegt væri fyrir Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur,
varaformann
flokksins og fyrr­
verandi innanríkis­
ráðherra, að taka á
ný sæti á Alþingi.
Jafnframt sagðist
Elín í stöðufærslu
á Facebook vera þeirrar skoðun­
ar að Hanna Birna ætti að segja af
sér embætti sem varaformaður.
Enginn annar þingmaður Sjálf­
stæðisflokksins hefur fengist til að
taka undir með Elínu Hirst.
Ummæli Elínar vöktu eftirtekt í
ljósi þess að eiginmaður henn­
ar, Friðrik Friðriksson, fram­
kvæmdastjóri Skjásins, var sagð­
ur beita sér fyrir því í aðdraganda
síðustu kosninga að Bjarni Bene-
diktsson stigi til hliðar svo Hanna
Birna gæti tekið við sem formaður.
Skrif Elínar fengu blendin við­
brögð á Facebook. Þannig
sagði Margrét Sanders, fram­
kvæmdastjóri Deloitte og formað­
ur Samtaka verslunar og þjónustu,
í athugasemd við stöðufærslu El­
ínar: „Konur eru konum verstar.
Upphefja sig á kostnað annarra?“
Kjarninn og lögreglan
Sigríður Björk Guðjónsdóttir lög­
reglustjóri hefur verið í eldlínunni
undanfarnar vikur í tengslum við
svonefnt lekamál. Athygli hefur
vakið að vefritið
Kjarninn birtir
ótal fréttir um
lögreglustjórann
og mola þar sem
gefið er í skyn að
staða hennar sé
mjög ótrygg og öll
spjót beinist að henni.
Fréttahaukurinn Eiríkur Jónsson
bendir á bloggsíðu sinni á að
Kjarnamenn hafi tengsl inn í lög­
regluna sem geti skýrt hinn mikla
áhuga á Sigríði Björk. Fram­
kvæmdastjóri Kjarnans og einn
eigenda hans, Hjalti Harðarson, sé
nefnilega sonur Harðar Jóhannes-
sonar aðstoðarlögreglustjóra sem
fór í sérverkefni þegar Sigríður
Björk var skipuð lögreglustjóri. Og
hann er líka fyrrverandi tengda­
sonur Jóns H. B. Snorrasonar hins
aðstoðarlögreglustjórans á höfuð­
borgarsvæðinu sem vildi verða eft­
irmaður Stefáns Eiríkssonar sem
lögreglustjóri. Innan lögreglunnar
er fullyrt að mikil valdabarátta eigi
sér stað á æðstu stöðum og þetta
sé einn angi af því.
Katrín og ríkisbankarnir
Athyglisvert var að fylgjast með
snerru Katrínar Júlíusdóttur, fv.
fjármálaráðherra, og Sigmundar
Davíðs Gunnlaugssonar forsætis­
ráðherra um svonefnt Víglundar­
mál í þinginu í vikunni. Katrín
kvaddi sér hljóðs og vildi að for­
sætisráðherra og framsóknarmenn
upplýstu hvenær Arion banki og
Íslandsbanki hefðu verið í eigu rík­
isins. Aðstoðarmaður ráðherrans,
Jóhannes Þór Skúlason, brást hratt
við og sendi fjölmiðlum upplýs­
ingar úr ríkisreikningi 2008, sem
sýna glögglega að báðir bankarnir
voru þá skráðir 100% í eigu ríkisins
en voru horfnir úr bókum ríkissjóðs
árið eftir. Margt hefur verið sagt um
Víglundarmálið í opinberri um­
ræðu, en það er kannski ekki skrít­
ið að landsmenn eigi erfitt með að
fylgja þræði í málinu ef fyrrverandi
fjármálaráðherra er ekki kunnugt
um að ríkið hafi átt bankana tvo að
fullu á fyrstu mánuðunum og miss­
erunum eftir hrun.
„Stærstu mistök
eftirhrunsáranna
lúta að því hvernig stað-
ið var að stofnun Lands-
bankans með útgáfu
skuldabréfs í erlendri
mynt.
Leiðari
Hörður Ægisson
hordur@dv.is
Rétturinn til sjálfstæðs lífs – fyrir alla
N
PA eða notendastýrð
persónuleg aðstoð er þjón­
ustuform við fatlað fólk sem
byggir á hugmyndafræðinni
um sjálfstætt líf. Fram­
kvæmdin á þjónustunni er mikið til
eftir höfði notandans sjálfs sem skipu­
leggur og ákveður þjónustuna, hvern­
ig og hvenær hún er veitt. Þannig er
sjálfstæði og sjálfsákvörðunarréttur
einstaklingsins virkjaður og virtur.
Pælingin á bak við NPA er ekki úr
lausu lofti gripin, hún byggir á rann­
sóknum á mörgum sviðum, eins og
sálar,­ félags­ og fötlunarfræði, og
eins hafa verið framkvæmdar margar
hagfræðilegar kostnaðar­ og nytja­
greiningar sem meta ábata og kostn­
að samfélaga við þjónustuformið.
Það sem þessar rannsóknir hafa
sýnt okkur um sjálfræði einstaklinga
er löngu orðið alþekkt. Sjálfstæði er
gott fyrir okkur. Sterk tilfinning um
virka sjálfstjórn og að hafa val um
grunnþætti mannlegs lífs okkar, skil­
ar bæði líkamlegri og andlegri vellíð­
an. Tilfinning um hjálparleysi hins
vegar og missir á sjálfstjórn leiðir til
þunglyndis, kvíða, lækkaðs sársauka­
þröskulds, meiri hættu á sjúkdómum
og dauða.
Viljum virkja sjálfsákvörðunarrétt
Sjálfstæði fólks og sjálfstætt líf er
grundvallarforsenda fyrir því að líða
vel og geta þannig afkastað og verið
virkur þegn í samfélaginu. Við sem
samfélag hljótum að vilja virkja sjálfs­
ákvörðunarrétt fólks, á sem flestum
sviðum hjá öllum hópum mannlífs­
ins en ekki einungis þeim sem geta
auðveldlega notið sjálfsagðra mann­
réttinda.
Kostnaðar­ og nytjagreiningar á
NPA sýna svo ekki verður um villst að
þó að stofnkostnaður geti verið hár,
sé langtíma ábatinn meiri, ekki hvað
síst varðar að efla fatlað fólk til þátt­
töku í samfélaginu með aðstoð NPA.
Styðja það til dæmis af örorku með því
að nýta sveigjanleika þjónustunnar til
að styðja við atvinnuþátttöku. Fatlað
fólk vill gjarnan borga til samfélagsins
í formi þesslags skatta, en við verðum
þá að búa svo um hnútana að þess sé
kostur.
Eftir að Alþingi samþykkti þings­
ályktunartillögu árið 2010 um not­
endastýrða persónulega aðstoð fór
af stað tilraunaverkefni um þjón­
ustuna. Markmiðið var að þróa leið­
ir til að taka upp NPA fyrir fatlað fólk
með markvissum og árangursríkum
hætti. Þjónustan átti að vera skipu­
lögð á forsendum notandans og undir
verkstjórn hans til þess að hún yrði
sem heildstæðust milli ólíkra þjón­
ustukerfa.
Þáverandi ráðherra skipaði sjö
manna verkefnisstjórn til að leiða
samstarfsverkefnið um fyrirkomulag­
ið og innleiðinguna. Í því skyni buðu
sveitarfélögin í samráði við verkefnis­
stjórnina fötluðu fólki notendastýrða
persónulega þjónustu til reynslu í til­
tekinn tíma.
Betra en ekkert en ekki nógu gott
Þingsályktunin sem Alþingi sam­
þykkti sagði einnig til um að faglegt og
fjárhagslegt mat á samstarfsverkefn­
inu skyldi fara fram fyrir árslok 2014
en þá skyldi tilraunaverkefninu form­
lega vera lokið og þjónustan gerð lög­
bundin. Ekkert slíkt frumvarp hefur
litið dagsins ljós, þrátt fyrir samþykktir
þingsins, sem eru bindandi fyrir ráð­
herra. Ekkert fjárhagslegt og/eða fag­
legt mat á samstarfsverkefninu hefur
heldur verið lagt fram af hendi Eyglóar
Harðardóttur, ráðherra velferðarmála.
Ráðherrann hefur þó boðað áfram­
hald á tilraunaverkefninu í tvö ár í við­
bót. Það er auðvitað betra en ekki neitt
en þó langt í frá nógu gott.
Á meðan bíður fjöldinn allur af
fötluðu fólki í von og óvon um að kom­
ast á svokallaðan NPA­samning, því
að í það minnsta til 2016 verður ekki
bætt við nýjum samingum. Það fatl­
aða fólk sem ekki var hluti af tilrauna­
verkefninu mun því ekki geta sótt um,
það bíður í óvissu um hvað verða vill
og mun áfram þurfa að spyrja sinn
þjónustuaðila hvenær það henti hon­
um að koma t.d og baða það? Margt
fatlað fólk þarf áfram að reyna eftir
fremsta megni að dagskrársetja sal­
ernisferðir sínar til að þær passi inn í
dagvinnuplan þjónustuaðilans. Við
hin ófötluðu getum ekki hugsað okkur
lífið öðruvísi en að hafa sjálf vald yfir
slíkum athöfnum daglegs lífs. Okkur
er ekki stætt á að bjóða fötluðu fólki
upp á annað. n
„Það er auðvitað
betra en ekki neitt
en þó langt í frá nógu gott.
Björt Ólafsdóttir
þingmaður Bjartrar framtíðar
Kjallari