Bændablaðið - 03.04.2014, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. apríl 2014
Af gefnu tilefni skal þess getið að:
Skógrækt er afturkræf aðgerð í nýtingu lands
– sagði Hreinn Óskarsson skógarvörður í erindi sem hann flutti á Fagráðstefnu skógræktar 2014
Fagráðstefna skógræktar 2014 var
haldin á Selfossi dagana 12.–13.
mars með efnið Skógur og skipulag
í forgrunni. Fjölmörg áhugaverð
erindi voru flutt á ráðstefnunni
um ýmsar hliðar málefnisins og
eitt þeirra flutti Hreinn Óskarsson,
skógarvörður Skógræktar ríkisins
á Suðurlandi. Þar varpaði hann
fram spurningunni: Er skógrækt
afturkræf aðgerð í nýtingu lands?
„Undanfarin ár hefur verið
þrengt að möguleikum landeigenda
að rækta skóg á sínu landi. Er þar
um að ræða aðalskipulag í nokkrum
sveitarfélögum þar sem settar eru
skorður við ræktun skóga og þau
rök meðal annars notuð að skógrækt
sé óafturkræf framkvæmd og geti
jafnvel haft áhrif á matvælaöryggi
með því að teppa ræktunarland til
framtíðar. Ekki eru sambærilegar
skorður settar gagnvart öðrum
búgreinum,“ segir Hreinn um
forsögu erindisins.
„Það hefur verið að koma í ljós
á síðustu árum að skógrækt er afar
hentug búgrein sem styður við annan
búskap og því ótækt að landeigendur
geti ekki vegna skipulagsmála valið
að rækta skóg á hluta jarða sinna.
Vissulega mætti halda því fram
að flytja mætti allt timbur inn í
framtíðinni, en útreikningar hafa
sýnt að skógrækt er nokkuð örugg
fjárfesting til langs tíma – jafnvel
hér á landi – og mikilvægt fyrir
þjóðarbúið að ráða yfir skógarauðlind.
Mikil eftirspurn er nú eftir innlendu
timbri til ýmissa nota og á eftir að
aukast á næstu áratugum, má í því
samhengi nefna nýlega samninga
um kísiljárnverksmiðjur sem munu
að óbreyttu þurfa að flytja inn mikið
magn viðar á næstu árum.“
Með ræktun skóga má auka
frjósemi á rýru landi
„Það er rétt að nefna að Ísland
var vaxið birkikjarri og skógi á
stærstum lands undir 500 metra
hæð yfir sjávarmáli við landnám,
það er 25–40% landsins. Tókst
landnámsmönnum með frumstæðum
aðferðum að breyta þeim skógi
í akurlendi, beitiland og jafnvel
eyðimerkur. Í erindi mínu vildi
ég sýna fram á að skógrækt er
afturkræf framkvæmd og þó skógur
sé gróðursettur í gott ræktunarland
er mögulegt að höggva þann skóg
eftir einhverja áratugi og nýta landið
til ræktunar. Er þetta gert víða
um lönd t.d. í Finnlandi þar sem
menn eru að breyta skógum aftur
í akurræktarlönd. Má jafnvel auka
frjósemi lands með skógrækt með
því t.d. að rækta skóg á rýru landi í
einhverja áratugi og fella hann svo,
selja afurðirnar og vinna landið til
ræktunar. Þetta skiptir máli meðan
það eru talin rök að skógrækt sé
óafturkræf,“ segir Hreinn.
„Á vissum svæðum er samkeppni
um land þar sem þéttbýlt er og ekki
síst á Vestanverðu Suðurlandi og
á Vesturlandi þar sem uppbygging
sumarhúsabyggða er vænleg eða
fjársterkir aðilar sækjast eftir
frístundajörðum, meðal annars til
hagabeitar fyrir hross. Margfalt meira
ræktanlegt land er nýtt til hrossabeitar
en til skógræktar svo dæmi sé tekið.
Á dreifbýlli svæðum er samkeppnin
mun minni og almennt nægt rými
til fjölbreyttrar ræktunar. Á fæstum
bændabýlum er land þaulræktað, og
því nægt landrými til skógræktar.“
Skógarfelling háð samþykki
skógræktarstjóra
En hvaða lög og reglur gilda um
fellingu skóga í dag? Hreinn segir
að Skógræktarlög frá 1955 takmarki
ruðning skóga og þurfi samþykki
skógræktarstjóra til að fella skóg.
„Felling er háð mótvægisaðgerðum,
nema um túnrækt sé að ræða.
Túlka verður lögin þannig að með
túnrækt sé einnig átt við akuryrkju.
Tilkynningarskylda er á skógruðningi
vegna mats á umhverfisáhrifum ef
um náttúrulegan birkiskóg er að
ræða, en ekki ef um ræktaðan skóg
er að ræða. Landeigandi þarf sem
sagt leyfi skógræktarstjóra til að fella
ræktaðan skóg en lög gera ráð fyrir
að hann fái það leyfi ef um túnrækt
eða akuryrkju er að ræða.“
Hreinn tekur fram að það geti
verið sóun á framtíðarverðmætum
ef skógur er felldur eftir 20–30 ára
ræktun. „Þó getur verið, að ef um
hraðvaxta tegundir er að ræða eins
og alaskaösp, þá borgi viðurinn
upphafskostnað við ræktunina
og fellinguna. Flestar algengustu
tegundir sem gróðursettar eru
hér á landi eru þó tækar í kurl
sem selja má til iðnaðar eftir
30–40 ár. Því má segja að það sé
atvinnuskapandi og hagkvæmt að
geyma gott ræktunarland undir
skógi í nokkra áratugi, ekki síst
vegna þess að skógar mynda skjól,
hækka hitastig og auka uppskeru
á ökrum á nálægum svæðum,
draga úr moldarfoki úr ökrum og
öskufoki í kjölfar eldgosa. Einnig
má skilja eftir skjólraðir þegar
skógur er felldur til að bæta enn
frekar ræktunarskilyrðin.“
Ísland það land Evrópu sem
hefur tapað mestri skógarþekju
Ekki eru mörg dæmi um að skógar
hafi verið ruddir á Íslandi á seinni
tímum. „Skógarreitir hafa þó
verið felldir á nokkrum svæðum
undanfarna áratugi, má þar nefna
skóg sem felldur var vegna
íbúðarbyggðar í Úlfarsárdal og á
Egilsstöðum. Á Þingvöllum hafa
trjáreitir í þinghelginni verið felldir
vegna fornminja og á nokkrum
stöðum á landinu hafa skógar verið
felldir vegna vegaframkvæmda,
til dæmis á Hallormsstað, á
Laugarvatni og í Vaðlareit,“ segir
Hreinn þegar hann er beðinn að
nefna nokkur dæmi.
„Ef við berum Íslands hins vegar
saman við önnur Evrópulönd í
sögulegu samhengi þá er Ísland það
land Evrópu sem hefur tapað mestri
þekju skóga og er það land í álfunni
þar sem minnsta skóglendi er – fyrir
utan Vatíkanið og Mónakó. Það er
því eðlilegt að lög verndi skóga og
gilda svipaðar reglur í Danmörku
hvað varðar verndun skóga, enda
var skógarþekja Danmerkur komin
niður í tvö prósent fyrir rúmum
200 árum og er nú stefnt að því að
skógarþekjan skuli verða 25 prósent.
Nauðsynlegt er fyrir Íslendinga
að auka flatarmál skóga bæði til
að skapa auðlind til framtíðar
og bæta búsetuskilyrði víða um
land. Nú er stefna stjórnvalda hér
á landi að auka flatarmál skóga
á láglendi upp í fimm prósent
(2.000 ferkílómetra). Því miður
verður því markmiði ekki náð fyrr
en eftir hundruð ára miðað við
framkvæmdahraða síðustu áratuga,
en flatarmál gróðursettra skóga er
nú 485 km2. Flatarmál lands undir
400 metra hæð yfir sjávarmáli er
rúmlega 40 þúsund ferkílómetrar
og hefur gott ræktanlegt land til
akurræktar verið metið rúmlega
6.000 ferkílómetra. Því ætti að
vera nægt landrými fyrir bæði
akurrækt og skógrækt hér á landi.
Regnskógar eru felldir stjórnlaust
í hitabeltislöndum til að skapa
beitilönd og akurræktarlönd víða
um heim – og er skógarhögg þar eitt
alvarlegasta umhverfisvandamál
heimsins.“
Skynsamlegt að auka ræktun
skóga á löndum bænda
„Skógrækt á ræktunarlandi
getur bætt jarðvegsgæði, skapað
verðmæti og atvinnu, skjól fyrir
fólk, skepnur og aðra ræktun í
nágrenni skóga. Ekki hvað síst
aukið ræktunaröryggi, til dæmis í
kornrækt, sé skógræktin skipulögð
í samræmi við aðra ræktun. Því tel
ég skynsamlegt að auka ræktun
skóga á bændabýlum almennt.
Ef stórfelld þörf verður á auknu
akurræktarlandi í framtíðinni mætti
fella hluta þessara skóga eins og
gert er víða um lönd. Hins vegar
felur þessi samanburður í sér þá
hugsun að matvælaframleiðsla,
t.d. kornrækt, hljóti að vera á
einhvern hátt arðvænlegri, æðri
eða mikilvægari en skógrækt. Í
þeim samanburði taka menn ekki
tillit til þess að nútímasamfélag er
háð fjölmörgum skógarafurðum
ekkert síður en mat. Það er aðeins
í fátækustu og mjög fjölmennum
samfélögum þar sem matarskortur
veldur því að nota þarf allt mögulegt
ræktanlegt land. Í dag er megnið af
bæði kornvörum og skógarafurðum
innflutt. Framtíðarmöguleikar
hvors tveggja eru hins vegar
umtalsverðir. Akuryrkja, skógrækt
og aðrar búgreinar fara mjög vel
saman og sé rétt haldið á málum
munu fjölbreyttar búgreinar styðja
hver við aðra og bæta hag bænda
um allt land.“ /smh
Á árunum 2011 til 2012 fór fram
könnun á vegum Landssamtaka
sauðfjárbænda, Bændasamtaka
Íslands og Landbúnaðarháskóla
Íslands þar sem lagt var mat
á fjárhúsbyggingar í landinu.
Niðurstaða könnunarinnar bendir
til þess að þrátt fyrir að ekki sé
hægt að tala um byltingu í húsvist
sauðfjár á Íslandi hafi samt orðið
breytingar undanfarin ár og
aðbúnaður bæði manna og fjár
hafi tekið breytingum til batnaðar.
Um þetta fjallaði erindi Sigtryggs
Veigars Herbertssonar á Landsýn-
Vísindaþingi landbúnaðarins 2014
sem fram fór á Hvanneyri fyrir
skemmstu. Umrædd könnun fór
fram með þeim hætti að öllum
sauðfjárbændum sem eru skráðir
í skýrsluhald í sauðfjárrækt var
boðið að taka þátt í könnuninni
og var sett tilkynningin þess efnis
inn á vefsvæðið fjarvis.is.296
bændur svöruðu könnuninni og
var vetrarfóðrað sauðfé í þeirra
umsjá 96.985 sem jafngildir um 20
prósentum alls vetrarfóðraðs sauðfjár
á landinu.
Notkun gjafagrinda eykst
Meðal þess sem kom í ljós þegar rýnt
er í könnunina er að gjafagrindur
eru að verða í algengari í fjárhúsum
landsins á meðan garðar eru fremur
á útleið þó þeir séu enn vinsælasta
form gjafatækni. Í 49 prósentum
húsanna voru eingöngu garðar og í
82 prósentum húsa eru bæði garðar
og önnur aðstaða til gjafa. Fjárhús
sem eingöngu eru með görðum
eru þó enn smíðuð en í nýjustu
byggingum eða breytingum á húsum
eru gjafagrindur orðnar algengari.
Þrátt fyrir að notkun gjafagrinda
hafi aukist mikið eru eingöngu
14 prósent fjárhúsa eingöngu með
gjafagrindur, hins vegar eru 48
prósent fjárhúsanna með garða og
gjafagrindur.
Hey borið á höndum í yfir
helmingi húsanna
Í þessu samhengi vekur verulega
athygli að í 22 prósentum fjár-
húsanna sem könnunin náði til var
hey enn borið á höndum við gjafir
og í 59 prósentum húsanna var hey
borið á höndum að einhverju leyti.
Stærsta húsið þar sem hey var borið
á höndum var með tæplega 500 fjár.
Algengara var þó að það væru minni
fjárhús þar sem þessi vinnuaðferð
var viðhöfð en meðalfjöldi í þessum
húsum var 159 fjár. Ljóst má því vera
að hægt er að auka vinnuhagræðingu
verulega í þessum efnum.
Hálmurinn vinsæll
Breytingar eru einnig að verða
á gólfefnum í fjárhúsum en með
aukinni kornrækt virðist notkun á
hálmi sem undirburði vera að aukast
verulega. Slíkur undirburður er
talinn afar góður fyrir velferð kinda
og auk þess er stofnkostnaður við
byggingar fjárhúsa með heilu gólfi
talsvert minni en bygging húsa með
taðkjallara. Af þeim sem tóku þátt í
könnuninni bjuggu 29 prósent við
hús með heilu gólfi, annaðhvort með
hálmdýnu eða á taði. Sambland af
timbri og málmgrindum er ennþá
vinsælastar gólfefnið en fast á
hæla þess koma gólf úr timbri og
samblandi af plasti og málmristum.
Ljóst er að bændur eru almennt að
vinna að því að einfalda vinnu sína í
fjárhúsum, meðal annars með því að
koma upp heitu vatni en helmingur
fjárhúsa sem könnunin náði til höfðu
heitt vatn. Þá hafa verið settar upp
eftirlitsmyndavélar í tíu prósent
húsanna en slíkar vélar auðvelda
mjög vinnu, einkum í upphafi og við
lok sauðburðar. Þrátt fyrir að ekki sé
verið að byggja fjárhús á hverjum
degi í sveitum er alltaf eitthvað um
slíka uppbyggingu og sömuleiðis
endurbætur á húsum sem fyrir eru.
/fr
Aðbúnaður fjár og fólks að breytast til batnaðar
Breytingar eru einnig að verða á gólfefnum í fjárhúsum en með aukinni
kornrækt virðist notkun á hálmi sem undirburði vera að aukast verulega.
Hér er það reyndar hey sem notað er í undirburð.