Bændablaðið - 03.04.2014, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. apríl 2014
Utan úr heimi
Býflugnadauði í Evrópu skilgreindur sem „samfélagahrunsóregla“ býflugnasamfélaga á stórum svæðum:
Gríðarleg notkun meindýraeiturs í ríkjum
ESB veldur verulegum áhyggjum
– Á Íslandi beita bændur einkum lífrænum vörnum og notkun eiturefna í landbúnaði hérlendis er vart mælanleg
Þrátt fyrir að á undanförnum árum
hafi Evrópusambandið verið að
herða reglur um notkun meindýra-
eða skordýraeiturs í landbúnaði
er notkun slíkra efna þar enn
gríðarleg. Ef litið er til Evrópu í
heild er staða íslensks landbúnaðar
æði sérstök í þessu tilliti hvað litla
notkun varðar, líkt og varðandi
litla notkun fúkkalyfja, sem vakið
hefur mikla athygli erlendis.
Í Evrópu sem og í Bandaríkjunum
og víðar eru heilu akrarnir úðaðir
með margvíslegum „varnarefnum“
með flugvélum og öflugum
landbúnaðartækjum, en slíkt þekkist
ekki hér á landi. Þá eru eiturefni líka
mjög mikið notuð í gróðurhúsum
og annarri garðyrkju í Evrópu, en
íslenskir ylræktarbændur hafa í mörg
ár farið þá leið að beita lífrænum
vörnum náttúrunnar sjálfrar. Þá hefur
ört dregið úr innflutningi slíkra efna,
þar með talið gróðureyðingarefna
hingað til lands á undanförnum árum.
Býflugur eru lífríkinu
nauðsynlegar
Matvælaöryggisyfirvöld Evrópu,
European Food Safety Authority
(EFSA), hafa mikið fjallað um
málið. Þá sendi Evrópunefndin frá
sér skammarbréf til aðildarríkjanna
í apríl 2013 fyrir að hafa ekki staðið
við tilmæli um að grípa til ráðstafana
til að vernda býflugur sem væru
nauðsynlegar lífkerfi Evrópu.
Bent hefur verið á að ef býflugur
hverfi af sjónarsviðinu geti um
80% plantna drepist í kjölfarið. Um
leið og fjölbreyttar plöntutegundir
hverfi þá þurrkist líka út margar
fiðrildategundir sem hafa sérhæft
sig í að nýta einstaka plöntur. Þetta
sé ekki bara skelfilegt fyrir náttúruna
heldur einnig fyrir mannfólkið, þar
sem ekki verði lengur hægt að bjóða
upp á fjölbreyttar grænmetis- og
ávaxtategundir.
„Samfélagahrunsóregla“
býflugnasamfélaga
Talið er að meindýraeitur,
svokallaðir neóníkótínóíðar og
fenýlpýrasólefni, hafi átt sinn þátt
í að útrýma býflugum á stórum
svæðum á síðustu tíu til fimmtán
árum, en þær eru nauðsynlegar við
frjóvgun margvíslegar nytjajurta
í landbúnaði. Er talað um hrun
á býflugnastofninum í þessu
samhengi og var fyrirbærinu meira
að segja gefið sérstakt heiti eða
„samfélagahrunsóregla“ (Colony
Collapse Disorder – CCD). Samt
er sagt í reglum ESB að ekkert
meindýraeitur megi nota nema
það sé vísindalega sannað að það
skaði ekki fólk og hafi engin áhrif
á umhverfið. Gallinn er bara sá að
regluverk ESB virðist ekki hafa
dugað. Á sama hátt og eiturefnin
hafa áhrif á viðgang skordýra, þá
berast þessi efni í matvæli sem
væntanlega eru líka seld til Íslands.
Á undanförnum árum hafa
einnig borist fréttir af stórauknum
ólöglegum viðskiptum í Evrópu með
meindýraeitur. Er jafnvel talað um
að 25% af notkuninni komi af svarta
markaðnum og komi því ekki fram
í samanburðarrannsóknum eins og
fréttaþjónusta MercoPress á Spáni
greindi frá.
140 þúsund tonn
af eiturefnum á ári
Í rannsókn [Potential developmental
neurotoxicity of pesticides used in
Europe] sem vísindamennirnir
Marina Bjørling-Poulsen, Helle
Raun Andersen og Philippe
Grandjean gerðu árið 2008 um
notkun meindýraeiturs í landbúnaði
í Evrópusambandinu, kom fram að
þar væru notuð árlega um 140.000
tonn eiturs af um 300 tegundum.
Það samsvaraði um 280 grömmum
á hvern einasta íbúa ESB-ríkjanna.
Skelfilegar afleiðingar
Skordýraeitri hefur verið beitt
óspart til að tryggja að uppskeran
skemmist ekki. Vandinn sem menn
horfa fram á í dag er hins vegar sá
að við stórfellda fækkun býflugna
og annarra skordýra geti uppskeran
dregist saman um allt að 75% sem
mun hafa stórkostlegar afleiðingar
fyrir alla landbúnaðarframleiðslu í
Evrópu.
Bann sett á notkun þriggja
efnasambanda í tvö ár
Í atkvæðagreiðslu um tilmæli
Evrópunefndarinnar um að grípa til
aðgerða í apríl 2013 var það aðeins
samþykkt af fimmtán ríkjum en
átta voru á móti og fjögur sátu hjá.
Evrópunefndin tók málið upp aftur
til að bregðast við niðurstöðum
vísindamanna EFSA um neikvæð
áhrif viðkomandi efna á býflugur
og um leið á æxlun ýmissa jurta.
Krafðist EFSA tafarlausra aðgerða
vegna mjög bráðrar hættu (e. high
acute risk). Evrópunefnd þingsins
samþykkti í kjölfarið tímabundið
bann til tveggja ára á þrem tegundum
meindýraeiturs sem drepa býflugur.
Það eru klóþíanidín, imídaklópríð
og þíametoxam. Er aðildarríkjum
ESB ætlað að upplýsa almenning
um notkun slíkra efna og skrá
eitrunartilfelli. Þá gaf EFSA það
út hinn 13. mars síðastliðinn að
nauðsynlegt væri að ESB ríkin
tækju líka upp nána samvinnu um
að rannsaka áhrif efnanotkunar á
mannfólkið.
Skolast í miklu magni í grunnvatn
Samkvæmt hollenskri rannsókn
sem gerð var á 700 stöðum í
Hollandi á árunum 1998 til 2009,
rennur skordýraeitur í stórum stíl
út í grunnvatnið og hefur þannig
keðjuverkandi áhrif á allt lífríkið.
Bent er á að þó tímabundið bann
sé set á þá sé gríðarlega mikið
framleitt af meindýraeitri sem falli
ekki undir þetta bann. Þannig séu um
20.000 tonn af eitrinu imídaklópríð
framleidd árlega til berjast við flugur
og meindýr sem sækja í nautgripi,
hunda og ketti. Það er eiturefni sem
hannað var af Bayer CropScience,
dótturfélagi Bayer AG, og er ætlað
að lama miðtaugakerfi skordýra.
Þetta er jafnframt talið mest notaða
eiturefnið í landbúnaði á heimsvísu
í dag og selt undir ýmsum nöfnum. Í
hollensku rannsókninni er talið að allt
það eitur endi í yfirborðsvatni, mengi
jarðveg og drepi um leið skordýr sem
nauðsynleg séu lífríkinu.
25.000-falt yfir leyfilegum mörkum
Vísindamenn komust að því að mjög
oft mældist imídaklópríð í vatni
vera hundraðfalt yfir leyfilegum
mörkum. Í mörgu tilfellum var
mengun af völdum imídaklópríðs
jafnvel 25-þúsundfalt yfir leyfilegum
mörkum samkvæmt hollenskum
reglum (13 nanógrömm í lítra). Sagt
var að býflugur sem drykkju slíkt vatn
myndu ekki lifa í einn dag. Reglur
Evrópusambandsins leyfa hins vegar
fimm sinnum meira af þessu eitri í
umhverfinu en gert er í Hollandi, eða
67 nanógrömm í lítra.
Þessi öfgafullu mengunardæmi
voru öll sögð vera í nágrenni við
gróðurhús sem blanda imídaklópríð
í vatnið sem þau vökva jurtirnar með.
Vitnað er í dr. Jeroen van der
Sluijs hjá Utrecht-háskólanum,
sem segir að þrátt fyrir boð og
bönn ESB um notkun slíkra efna sé
kerfisvilla í reglugerðunum varðandi
skilgreiningu á heimildum í notkun
meindýraeiturs sem gerðu þær
gagnslausar.

Vandinn jafnvel enn stærri
í Bandaríkjunum
Í Bandaríkjunum er vandinn jafnvel
enn meiri og þar eru vísindamenn
jafnvel að tala í alvöru um að þróa
vélbý til að sinna hlutverki lifandi
býflugna. Frá 2006 er talið að um
30-40% af hunangsflugustofninum
í Bandaríkjunum hafi drepist.
Dánartíðni í Evrópu hefur verið
talin að meðaltali 20% en yfir 53%
í sumum löndum. Í fyrrasumar var
talað um að ástandið hafi aldrei verið
verra síðastliðin 50 ár.
Strangari reglur um notkun
meindýraeiturs í Evrópu geta haft
gríðarleg áhrif á innflutning á korni,
sojabaunum, trjáhnetum, jarðhnetum
og á vöxtum frá Bandaríkjunum. Á
vefsíðu CropLife America (CLA) í
nóvember á síðasta ári er áhyggjum
Bandaríkjamanna lýst í málinu. Það
er sagt að þessar hertu reglur, sem er
uppfærsla á reglum frá 2009, muni
loka fyrir um 40% af útflutningi
fyrrnefndra landbúnaðarafurða til
Evrópu. Þar sé verið að tala um
landbúnaðarvörur að verðmæti um
fjórir milljarða dollara. Þetta komi
til viðbótar ströngum verndarreglum
ESB gagnvart sínum landbúnaði.
/HKr.
Mynd / euobserver.com