Bændablaðið - 03.04.2014, Blaðsíða 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. apríl 2014
Undanfarin ár hafa orðið miklar
breytingar erlendis á mjaltatíðni
kúa en á sí vaxandi hluta kúabúa
eru kýrnar nú mjólkaðar þrisvar
á dag en með því að mjólka kýrnar
þrisvar á dag má vænta tölu-
verðrar framleiðsluaukningar
með sömu kúm og sömu aðstöðu.
Þá verður júgurheilbrigði oftast
betra í fjósum þar sem mjöltum
er fjölgað í þrjár í stað tveggja.
En það er þó ýmislegt sem þarf
að hafa í huga áður en ákvörðun
er tekin um að fjölga mjöltunum
og ákvörðunin um breyttar
mjaltavenjur er ekki endilega
alveg einföld og ráðlegt að leita
til fagfólks á sviði mjalta áður en
ákvörðunin er tekin. Hér verður
dregin upp einföld mynd af
kostum og göllum þess að mjólka
þrisvar á dag.
Aukin nyt
Í dag finnast ótal rannsóknir á
nytaukningu kúa sem mjólkaðar
eru oftar en tvisvar á dag og í
því sambandi má einnig nefna að
meðalnyt kúa í mjaltaþjónafjósum
hér á landi er mun hærri en kúa
sem mjólkaðar eru með annars
konar mjaltatækni. Nytaukningin
er reyndar misjöfn eftir nythæð
kúnna og virðast afurðahærri kýr
skila í raun meiri aukningu en þær
sem lægri eru enda eru slíkar kýr
yfirleitt með minna spennt júgur en
hinar nythærri sé einungis mjólkað
tvisvar á dag.
Þrátt fyrir mun á meðalafurðum
þá má ætíð vænta nytaukningar við
það að mjólka þrisvar á dag og má
áætla að aukningin gæti legið á
bilinu 10-15% og jafnvel hærra á
einstaka búum. Þrátt fyrir að fitu-
og próteinhlutfall mjólkurinnar frá
kúnum lækki venjulega nokkuð við
að vera mjólkaðar þrisvar daglega
eykst heildarframleiðsla þeirra á
verðefnunum í kílóum talið. Kýrnar
framleiða s.s. með öðrum orðum
meiri fitu og prótein.
Lægri tíðni júgurbólgu
Ein af ástæðum þess að kýr sem
eru mjólkaðar þrisvar á dag fá
síður júgurbólgu er talin felast í
því að mjólkurvefurinn er tæmdur
oftar og um leið skolast oftar út
möguleg smitefni júgurbólgunnar.
Enn fremur er talið að minni innri
þrýstingur júgra, og þá síður lekar
kýr, hafi góð áhrif á hringvöðvann
í spenaendanum sem þá getur
betur lokað á mögulega uppgöngu
smitefna. Þá sýna sumar rannsóknir
að frjósemi er einnig heldur betri í
hjörðum þar sem er mjólkað þrisvar
á dag en flestir tengja það við aukna
umferð í fjósunum og því bætt
eftirlit í fjósum.
Bætt nýting mjaltatækja
Byggingarkostnaður á Íslandi er
mjög hár og trúlega óvíða hærri
í Evrópu. Því skiptir sköpum
að framleiða sem mesta mjólk
á hvern bás í fjósinu og nýta
mjaltaaðstöðuna sem allra best.
Með því að mjólka þrisvar á dag má
sennilega ná þessu takmarki best.
Aukin vinna
En það eru ekki eingöngu kostir
við að mjólka þrisvar á dag. Þegar
kýr eru mjólkaðar oftar krefst það
nánast alltaf afleysingafólks enda
endast ekki margir í því að mjólka
á átta tíma fresti allt árið um kring.
Margir byrja á þessu í 3-4 mánuði
til þess að fá fram áhrif mjaltanna á
viðkomandi búi og geta í framhaldi
þess reiknað út hve mikið má
greiða fyrir vinnuna við að ná
í þessa viðbótar lítra með auka
mjöltum. Aðrir kostnaðarþættir
haldast nokkuð í hendur við aukna
framleiðslu eða mjaltatíðnina s.s.
át kúnna, rafmagnsnotkun og slit
á búnaði.
Krefst góðs fóðurs
Að bæta við mjöltum er tilgangslítið
séu kýrnar ekki tilbúnar í aukna
framleiðslu. Eigi svo að vera þarf
að fóðra þær vel og með góðu
gróffóðri auk kjarnfóðurs. Þá er
ekki mælt með því að nota stuttan
fóðurgang í fjósum þar sem er
mjólkað þrisvar á dag. Þetta er
vegna samkeppni kúnna um
átplássið en í stað þess að það líði
10-14 klst. á milli mjalta líða 8 klst.
sem gerir það að verkum að kýrnar
eru oftar „uppteknar“ á sama tíma.
Því getur það hæglega gerst að kýr
og kvígur sem eru lágt settar fái
takmarkað aðgengi að fóðri þegar
þær vilja það og getur því bitnað á
afurðasemi þeirra.
Gæta þarf að vinnubrögðum
Reynslan frá dönskum kúabúum
sýnir að oft gleymist að breyta
um vinnubrögð þegar skipt er úr
tveimur mjöltum á dag í þrjár. Eitt
af því algengasta sem gerist er að
það fer að bera á seigmjólka eða
hægmjólka kúm en skýringin er sú
að kýr sem eru mjólkaðar oftar en
tvisvar á dag þurfa mun meiri örvun
til þess að selja frá sér mjólkina. Því
þarf að breyta vinnubrögðunum og
gefa kúnum bæði meiri þvott og
snertingu og gefa þeim heldur meiri
tíma þar til mjaltatækin eru sett á
en ef mjólkað væri tvisvar á dag.
Taka fyrr af kúnum
Þegar kýrnar eru mjólkaðar þrisvar
á dag eru hverjar mjaltir mun styttri
en venjulega þar sem minna er í
kúnum við mjaltirnar. Enn fremur
er lögð áhersla á það að tæma ekki
kýrnar að fullu heldur skilja eftir
meiri mjólk í þeim en við mjaltir
tvisvar á dag. Þetta er gert til þess að
draga úr líkum á því að tómmjaltir
fari fram en við tíðar mjaltir valda
tómmjaltir miklu meiri skaða en
þegar mjólkað er sjaldnar. Það er
fyrst og fremst spenaendinn og
slímhúðin í spenanum sem geta
orðið fyrir skaða vegna þessa og
getur afleiðingin verið aukin tíðni
júgurbólgu. Til þess að draga úr
þessum líkum þarf því að stilla
aftakara þannig að þeir dragi tækin
fyrr af kúnum en í Danmörku, fyrir
Holstein kýr, er miðað við 500 ml
flæði.
Nota spenadýfu
Aukin tíðni á þvotti á spenum áhrif
á húðina og spenaendann og sé ekki
notuð mýkjandi spenadýfa þá er
hætt við að húðin þorni of mikið og
í hana og spenaendann geta komið
fínar sprungur sem hentar vel fyrir
júgurbólgusmitefni að leynast í.
Tekur tíma
Sé tekin ákvörðun um að breyta
um mjaltatíðni þarf fyrst að velja
heppilegan tíma. Flestir danskir
kúabændur fara í fjós kl. 6 á
morgnana, svo kl. 14 og láta svo
afleysingafólk sjá um síðustu
mjaltirnar kl. 22. Þetta er auðvitað
breytilegt á milli búa en þó all
algengt viðmið. Þá nýta sumir
starfsfólkið í fyrstu tvær mjaltirnar
en sjá sjálfir um kvöldmjaltir
o.s.frv. Þegar gott tímaflæði er
komið á krefst verkefnið allgóðs
úthalds. Erlendar viðmiðanir gera
ráð fyrir að ekki sé farið í svona
breytingar fyrir minna en 6 mánuði.
Snorri Sigurðsson
sns@vfl.dk
Nautgriparæktardeild
Þekkingarsetur landbúnaðarins
í Danmörku
Mjaltir þrisvar á dag
Utan úr heimi
Ný skýrsla frá sérfræðihópi IPCC um loftslagsmál:
Uppskera á heimsvísu
mun dragast saman
– Gæti valdið gríðarlegu efnahagstjóni
Hlýnun loftslags mun draga úr
uppskeru í heiminum um 2%
á hverjum áratug og mun valda
1,45 billjóna dollara efnahagstapi
við lok þessarar aldar samkvæmt
nýrri skýrslu fjölþjóðlegs hóps
vísindamanna sem birt var á
mánudag. Þetta samsvarar rúmum
163 milljón milljónum íslenskra
króna.
Skýrslan sem um ræðir er þriggja
binda rit Intergovernmental Panel
on Climate Change (IPCC), sem er
hópur vísindamanna sem allir hafa
hlotið Nóbelsverðlaun fyrir sín verk.
Þetta rit er fyrsta stóra úttektin sem
gerð er frá árinu 2007 um ástæður
hlýnunar jarðar og afleiðingar hennar
jafnframt því að skoða hvernig eigi að
bregðast við. Skýrslan var opinberuð
31. mars, eftir 5 daga fund IPCC sem
haldin var í Yokohama í Japan. Fram
kemur að hlýnun loftslags muni hafa
áhrif á lífríkið um allan heim.
163 billjóna króna tap fyrir
efnahagskerfi heimsins
Samkvæmt japanska miðlinum Japan
today mun í skýrsludrögunum vera
tekið dæmi um að ef hitastigið á
jörðinni hækki að meðaltali um 2,5
gráður á Celsíus muni afleiðingarnar
verða samanlagður samdráttur á
uppskeru sem nemur á bilinu 0,2
til 2%. Það muni valda nærri 1,45
billjóna dollara efnahagstapi (1,45 US
trillion) miðað við verðmæti brúttó
heimsframleiðslu (e. world gross
domestic product, GDP) árið 2012.
Til að reyna að útskýra þessa tölu
samsvarar þetta rúmum 163 milljón
milljónum íslenskra króna miðað við
gengi dollarans í byrjun síðustu viku
(163 billjónum).
Land mun tapast vegna hækkunar
sjávar og þurrka
Þá er sagt að uppskera muni minnka
um allt að 2% á hverjum áratug í
kjölfar breytinga á regni og aukinna
þurrka á ræktarlandi. Þetta gerist þrátt
fyrir að eftirspurn aukist um 14%.
Hækkandi sjávarstaða vegna
bráðnunar jökla er einnig sögð
valda því að það flæði yfir
ræktarland sem muni neyða
hundruð milljóna manna til að
hörfa frá strandsvæðum og lengra
inn í land. Mest hætta sé á slíku í
Austur-, Suður- og Suðaustur-Asíu.
Sagt er að skýrsluhöfundar kalli
eftir viðbrögðum til að draga úr
áhrifum af hlýnun jarðar. Er þar
m.a. talað um að gera flóðaspár
og hefja rannsóknir á því hvernig
eigi að koma í veg fyrir útbreiðslu
smitsjúkdóma.
Tíðari hitabylgjur
Í fyrstu útgáfu skýrslu IPCC var
sagt að meiri vissa væri fyrir því
en áður að hlýnun jarðar stafaði af
mannavöldum. Einnig að hitastigið
muni hækka á bilinu 0,3 til 4,8 °C
á þessari öld. Á fundi sem haldinn
var í Stokkhólmi í september 2013
var því líka spáð að hitabylgjur
og þurrkar yrðu tíðari sem og
flóðbylgjur vegna hækkandi
sjávarstöðu.
Japanski fréttamiðillinn
vitnar í Christiana Figueres,
sem er yfirmaður málefna
loftslags mála hjá Sameinuðu
þjóðunum, sem segir að þessi
niðurstaða Stokkhólsfundarins
væri viðvörunarbjalla fyrir
heimsbyggðina.
„Til að forða mannkyninu frá
hættunni, verða ríkisstjórnir að
grípa til tafarlausra aðgerða og gera
samning á árinu 2015 um að minnka
útblástur gróðurhúsalofttegunda.“
Á 25 ára starfstíma sínum hefur
IPCC-nefndin fjórum sinnum birt
aðvaranir sem hafa verið með sífellt
harðari tón. /HKr.
Með núgildandi lögum í Noregi
nýtur þarlent ræktunarland
lítillar lagaverndar. Norsku
bændasamtökin (Norges Bondelag)
hafa áhyggjur af þeirri stöðu mála.
Jarðvegur er undirstaða fram-
leiðslu flestra matvæla og fóðurs
úr jurtaríkinu, hvort sem er til
matargerðar eða fóðurs fyrir búfé.
Aðeins um 3% af flatarmáli Noregs
er nú ræktað og einungis þriðjungur
af því er hæfur til kornræktar til
manneldis. Möguleikar til nýræktar
eru því litlir í landinu.
Veðurfarsráð Sameinuðu
þjóðanna spáir því að veðurfar fari nú
hlýnandi á Jörðinni. Þurr landsvæði
víða um heim mega vænta enn meiri
þurrka, en í Noregi aftur á móti
aukinnar og kröftugri úrkomu. Þessi
þróun mun gera stórauknar kröfur til
matvælaframleiðslu á heimsvísu. Þar
er Noregur ekki undanskilinn.
Um þessar mundir framleiða
Norðmenn um helming af fæðuþörf
þjóðarinnar, þar með talið fiskmeti.
Þjóðinni fjölgar nú hraðast allra
Evrópuþjóða, en veikar reglur um
vernd ræktunarlands draga úr hlut
innlendra matvæla í fæðuþörf hennar.
Mikilvægt atriði í því sambandi
er að ræktunarland í Noregi fer nú
minnkandi. Frá árinu 1993 hafa
1.000 ha af ræktunarlandi og 600 ha
af ræktanlegu landi verið teknir til
annarra nota.
Einn hektari af matkorni (10.000
fermetrar) skilar hráefni til að
bökunar á 10 þúsund brauðum.
Þessi samdráttur gerist á sama tíma
og Norska Stórþingið lýsir því yfir
að samstaða sé í landinu um að auka
matvælaframleiðslu til eigin þarfa.
Eitt af þeim málum, sem
kallar á úrlausn varðandi nýtingu
ræktunarlands, er að besta
ræktunarlandið er að finna í grennd
við þéttbýli, þar sem jarðvegur er
frjósamur og land vel fallið til
ræktunar. Þar er hins vegar mest
eftirspurn eftir landi til annarra
nota, svo sem íbúðabygginga og
atvinnustarfsemi.
Sveitarstjórnir þurfa þarna að gæta
ýmissa hagsmuna en þar vill útkoman
ósjaldan verða sú að hagsmunir
ræktunar verða undir í samkeppni við
aðrar þarfir samfélagsins. Samtökin
leggja því áherslu á að ræktunarland,
skuli njóta víðtækrar réttarverndar og
meginreglan verði sú að bannað sé að
taka ræktunarland undir aðra notkun.

/Nationen, 27. febr. 2014/ME
Slök jarðvegsvernd dregur
úr matvælaöryggi