Bændablaðið - 03.04.2014, Blaðsíða 38

38 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. apríl 2014
Lesendabás
Í skrifum um erfðabreytt matvæli
verður ekki hjá því komist að
fjalla sérstaklega um fyrirtækið
Monsanto og eiturefnið sem
það framleiðir og erfðabreyttar
plöntur eru þróaðar til að þola,
notkun þess og afleiðingar.
Monsanto er fjölþjóða efna-
og landbúnaðarlíftæknifyrirtæki
með bandarískan uppruna og
aðsetur þar í landi. Það var stofnað
fyrir rúmlega 100 árum og hefur
lengst af starfað í efnaiðnaði, þar
til á 9. áratugnum þegar það fór
í líftækniiðnaðinn – til að geta
aukið sölu sína á eiturefnum undir
merkjum erfðatækni. Erfðabreyttar
lífverur sem fyrirtækið Monsanto
hefur þróað og fengið einkaleyfi
á eru erfðabreyttar með geni ákv.
baktería til að þola illgresiseitur,
sem fyrirtækið sjálft framleiðir og
heitir Roundup. Erfðabreytta fræið
er Roundup Ready þ.e. tilbúið til að
þola margfalt magn þessa eiturefnis
m.v. aðrar plöntur og lífverur
óerfðabreyttar. Erfðabreytt ræktun
byggist á notkun þessa eiturefnis.
Þetta þýðir, að síðan erfðabreytt
ræktun kom til sögunnar hefur
eiturefnanotkun margfaldast.
Monsanto hefur verið í miklum
viðskiptum við hernaðaryfirvöld og
framleiddi áður og markaðssetti m.a.
eiturefnin PCB, DDT sem notað var
í síðari heimsstyrjöldinni og síðan í
landbúnaði og Agent Orange – sem
notað var í Víetnamstríðinu til að eyða
gróðri. Roundup – með virka efninu
glýfosat – framleitt af Monsanto, er
aðaleiturefnið sem er notað í ræktun
erfðabreyttrar uppskeru og mest
notaði illgresiseyðir í heiminum
í dag. Alltaf hefur verið fullyrt
af hálfu talsmanna Monsanto að
vörur þess séu öruggar, skaðlausar
heilsu almennings, umhverfi
o.s.frv. – jafnvel umhverfisvænar.
Þeir sem hanna viðskiptamódel
fyrirtækisins eru færir í sínu fagi,
rekstur Monsanto gengur vel og
velta fyrirtækisins er gríðarleg.
Úlfur í sauðargæru
Staðreyndir tala hins vegar öðru
máli, hversu flottan búning sem
menn pakka þeim inn í. DDT
var notað sem skordýraeitur í
Bandaríkjunum frá því eftir seinni
heimsstyrjöld og allt þar til það
var bannað með lögum árið 1972
þar í landi vegna þrýstings frá
umhverfissinnum. Í framhaldinu
gekk í gildi bann á notkun þess
á heimsvísu, svo stórskaðlegt er
þetta efni. Agent Orange var úðað
yfir Víetnam í gríðarlegu magni
með hörmulegum heilsufarslegum
afleiðingum og eyðileggingu
umhverfis og er nú bannað. Eins
er með PCB, sem er þrávirkt,
lífrænt eiturefni sem Monsanto
hóf framleiðslu á árið 1929 þar til
almenn notkun þess var bönnuð í
Bandaríkjunum árið 1979 og síðar
einnig að mestu annars staðar.
Vaxandi fjöldi vísbendinga
benda til þess að Roundup orsaki,
líkt og Agent Orange vansköpun
í nýburum. Börn sem fæðst hafa
nálægt ökrum í Argentínu þar sem
Roundup Ready soja hefur verið
ræktað hafa fæðst jafn skelfilega
vansköpuð og þau börn sem fæðst
hafa á svæðum í Víetnam sem Agent
Orange hefur mengað. Nýleg skýrsla
opinberaði að eftirlitsstofnanir
og skordýraeitursiðnaðurinn hafi
vitað um tengsl Roundup við
fæðingargalla fyrir löngu – sum
í meira en tvo áratugi – en hafi
haldið upplýsingunum leyndum
fyrir almenningi. Skv. skýrslunni,
sem birtist í Earth Open Source,
orsakar Roundup meðal annars
fæðingargalla, truflanir á
innkirtlastarfsemi, skemmdir á
DNA, taugaeitrun og krabbamein.
Hagsmunaárekstrar iðnaðar
og vísinda
Síðan erfðabreytt fræ var fyrst kynnt
til sögunnar fyrir um 20 árum, hefur
markaður fyrir uppskeru sem háð
er eiturefnanotkun gefið af sér
margra milljarða dollara iðnað.
Fjármögnun til þróunar enn fleiri
tegunda af erfðabreyttri, eiturþolinni
uppskeru hefur að mestu komið frá
eiturefnaiðnaðinum sjálfum. Nú er
svo komið að markaðsstaða þessara
eiturefnafyrirtækja er orðin svo
sterk að þau reyna ekki lengur að
fela það að fjárhagslegir hagsmunir
ráða þegar kemur að því að taka
ákvarðanir um hvaða rannsóknir
séu framkvæmdar – hvað fæst birt
og hvað ekki.
Margt bendir til að eiturefna-
fyrirtæki undir merkjum „líf-
tæknifyrirtækja sérhæfðum í
erfðarannsóknum” hafi frá byrjun,
markaðssett vörur sínar byggðar á
alvarlega gölluðum vísindum.
Að ráða hagsmunaaðila úr
iðnaðinum til starfa í allar mögulegar
deildir innan stjórnkerfisins er hluti
af viðskiptamódelinu og hefur haft
mjög skaðleg áhrif á heilbrigðis-
og umhverfispólitík. Sú viðtekna
hugmynd að vísindaleg heilindi
séu hafin yfir vafa, hefur síðan leyft
ósómanum að viðgangast.
Niðurstöður rannsóknar
„ófullnægjandi”
Sama ár og niðurstöður lífstíðar-
fóðurrannsóknar Séralinis á rottum
(sjá 1. hluta þessara greinaskrifa 6.
tbl. 2014) voru birtar dró ritstjórn
Elsevier þær til baka – skýringin
sem gefin var er sú að rannsóknin og
niðurstöður hennar „uppfylltu ekki
vísindalega staðla“. Þó hafði hún
farið athugasemdalaust í gegnum
helmingi ítarlegri ritrýni en gerðar
eru kröfur um að öllu jöfnu og
stór hópur vísindamanna skrifaði
stuðningsyfirlýsingu til handa
Séralini eftir úrskurðinn. Hvort
ákvörðunin hafði með það að gera
að fyrr á árinu hafði verið búin til ný
ritstjórnarstaða hjá Elsavier og við
henni tók fyrrverandi vísindamaður
hjá Monsanto – framleiðanda
erfðabreytta fóðursins, skal ósagt
látið. Segja má þó að ef þessar
niðurstöður eru marklausar ætti
að taka allar erfðabreyttar vörur af
markaði, því markaðssetning þeirra
byggir á niðurstöðu nákvæmlega
sams konar tilraunar nema styttri
og eru þá marklaus líka.
Hverju svo sem talsmenn
framleiðenda erfðabreyttra matvæla
halda fram, þá hefur það aldrei
verið sannað með óyggjandi hætti,
að neysla erfðabreyttra matvæla sé
örugg heilsu manna og þangað til
ættu neytendur að njóta vafans. Eins
og áður hefur verið rakið og verður
farið í enn ítarlegar í næstu greinum
er hins vegar margt sem bendir til
hins gagnstæða.
Niðurstaða rannsóknar Séralini´s
varð þó til þess að framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins sá ástæðu til
að bregðast við og lagði 3 milljónir
Evra í að endurtaka tilraunina, með
stærri hóp tilraunarotta. Sú tilraun
er sennilega hafin nú þegar þetta
er skrifað og verður vonandi yfir
hagsmunapot hafin.
Almannahagsmunir aukaatriði
Sammerkt með öllum eiturefnum
Monsanto er að þau valda krónískum
sjúkdómum og eitrunum sem koma
fram á löngum tíma og oft er erfitt
að sanna tengingu við orsakavald og
enn erfiðara að lagfæra eða hreinsa
burt. Því ætti að vera eitthvað
annað uppi á teningnum núna
hjá fyrirtækinu, með erfðabreytta
uppskeru og Roundup/glýfosat?
Vísbendingar hrannast upp, um að
það sé nákvæmlega það sama í gangi
þar.
Þrátt fyrir sögu fyrirtækisins
af skaðsemi framleiðslu þess
hefur Bandaríska Matvæla- og
lyfjaeftirlitið (FDA) leyft því sjálfu
að rannsaka sínar eigin vörur og
gera tilraunir m.t.t. öryggis fyrir
neytendur og umhverfi. Afstaða
fyrirtækisins er alveg skýr og vitna
ég í viðtal sem tekið var fyrir The
New York Times þar sem spurt var
útí hugsanlega áhættu af neyslu
erfðabreyttra matvæla: „Monsanto
ætti ekki að þurfa að ábyrgjast öryggi
matvæla framleiddra með líftækni,“
segir Phil Angell, framkvæmdastjóri
samskiptasviðs Monsanto. „Okkar
hagsmunir eru að selja eins mikið af
þessum matvælum og hægt er. Það er
hlutverk FDA að tryggja öryggið.“
Þar hafa menn það!
Sigríður Ævars
Greinina í heild og heimildaskrá
má finna á http://erfdabreytt.
wordpress.com
Erfðabreytt skepnufóður og matur
– er það málið ? – 2.hluti
Týnda kynslóðin, einnig kölluð Orange-kynslóðin: Talið er að um hálf mil-

Mynd / http://www.projectagentorange.com/
Á aðalfundi Eigenda- og
ræktendafélags landnámshænsna
(ERL) 2011 var samþykkt
samhljóða að skipa fimm manna
nefnd til að semja tillögu að
lýsingu á landnámshænunni.
Nefndin starfaði sumarið 2012,
hafði að leiðarljósi einkenni
stofns þeirra hænsna sem dr.
Stefán Aðalsteinsson byggði upp í
húsakynnum Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins á Keldnaholti í
Reykjavík fyrir nær 40 árum, og
auk þess var rætt við fjölmarga
sem þekkja til þessa stofns. Þá
var aflað ýmissa upplýsinga
erlendis frá, m.a. frá Norræna
genabankanum, varðandi ákveðin
einkenni í skyldum og óskyldum
hænsnakynjum. Niðurstöður
nefndarinnar voru kynntar
félögum ERL og eftir umræður
og minni háttar breytingar á
þeim niðurstöðum var lýsingin
samþykkt samhljóða á aðalfundi
2012 og kynnt rækilega, svo sem á
vef- og fésbókarsíðum, í tölvupósti
til ræktenda eftir föngum, og í
fjölmiðlum.
Strax eftir að framangreindar
reglur höfðu verið samþykktar og
kynntar var farið að ræða um nauðsyn
þess að tryggja sem best að ræktendur
færu eftir reglunum. Nokkuð hafði
borið á því að verið væri að selja, eða
dreifa með öðrum hætti, fuglum sem
ekki falla að viðurkenndri lýsingu
landnámshænsna, m.a. með fiðraða
leggi, vangaskegg (barta) eða fiður á
hæklum (bússur), ríkjandi eiginleika
sem sennilega hafa borist inn í
stofninn á seinni árum, trúlega úr
belgískum eða frönskum kynjum,
eða öðrum hænsnakynjum sem hafa
„mengast“ með þessum eiginleikum.
Eitt er víst að þessir eiginleikar
þekkjast ekki í upprunalega
Keldnaholtsstofninum. Það sýna
m.a. bæði myndir og umsagnir fólks
sem hirti eða umgekkst þau hænsni,
bæði þá og síðar.
Í rökréttu framhaldi af fyrri
aðgerðum var lögð fram tillaga á
aðalfundi 2013 um að ERL komi
upp skrá yfir viðurkennda ræktendur
landnámshænsna, samkvæmt
gildandi reglum um útlits- og
atferliseinkenni. Fundur þessi var
óvenju fjölmennur, enda verið að
halda upp á 10 ára afmæli félagsins,
og kom fram í líflegum umræðum
nær einróma álit á því að brýnt væri
að koma betri reglu á ræktunarmálin.
Var tillagan samþykkt óbreytt með
öllum greiddum atkvæðum.
Stjórn ERL er að hefja
uppsetningu ræktendaskrár, einkum
í tvennum tilgangi:
1. Að koma reglu og festu á
ræktunarstarfið, m.a. með því
að varðveita sem best hina
miklu erfðafjölbreytni sem
einkennir kynið, svo sem í
litum.
2. Að tryggja kaupendum
hreinræktaðra landnáms-
hænsna fugla sem falla að
lýsingu þeirra og sem þeir
geta treyst á að uppfylli
viðurkenndar kröfur ERL til
hænsnanna, bæði í útliti og
atferli.
Fyrsta skrefið er að skrá
ræktunarhópa á einstökum búum
og mynda þannig síðar grundvöll
undir skráningar einstakra, merktra,
ræktunarhænsna á hverju búi til
að renna styrkari stoðum undir
varðveislu þess erfðaefnis sem í
stofninum býr og koma í veg fyrir
of mikla skyldleikarækt.
Nú þegar hafa skráðir félagar í
ERL fengið send skráningareyðublöð
og eru þau farin að berast félaginu.
Svör við umsóknum munu
berast svo fljótt sem auðið er að
undangenginni úttekt á ræktun og
aðbúnaði hænsnanna sem stjórnin
eða fulltrúar hennar annast. Skrá
þessi verður birt með vorinu á
vefsíðu ERL, á fésbókarsíðunni
Landnámshænan (ræktendur), í ritinu
Landnámshænan, Bændablaðinu
og víðar eftir atvikum, og uppfærð
með reglubundnum hætti þannig
að nýir ræktendur geti bæst í
hópinn jafnóðum og þeir hljóta
viðurkenningu. Víki skráður
ræktandi frá gildandi, viðurkenndri
lýsingu á einkennum íslensku
landnámshænunnar áskilur stjórn
ERL sér rétt til að taka hann af
skránni.
Það er allra hagur að sem best
sé staðið að ræktun, dreifingu og
aðbúnaði landnámshænsna og er
það von stjórnar ERL að markviss
skráning viðurkenndra ræktenda
stuðli að því.
Félagar ERL og aðrir sem
óska eftir að skrá hreinræktuð
landnámshænsni, samkvæmt
viðurkenndum kröfum félagsins,
geta haft samband við Ásu Lísbet
Björgvinsdóttur ritara ERL, Túngötu
57, 820 Eyrarbakka, í símum 483-
1135 eða 849-5156, eða með
tölvupósti asalisbet@simnet.is
Eigenda- og ræktendafélag landnámshænsna (ERL):
Unnið að uppsetningu
ræktendaskrár