Bændablaðið - 08.05.2014, Blaðsíða 12

12 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. maí 2014
Fréttir
Þegar vorið tánum tyllir tindana
á er sælt að búa í sveitum
landsins og njóta þess að vera
til. Fylgjast með landinu lifna á
ný og njóta sólar og útiveru við
leik og störf. En vorið er ekki
bara tíminn þegar túnin grænka
og sóleyjarnar spretta heldur
líka tími vorverka og anna.
Það þarf að gera við girðingar,
plægja, tæta, slóðadraga, keyra
skít og bera á bara svona til
dæmis. Á sauðfjárbúum þarf
sólarhringsvakt í fjárhúsin
og ótal verk kalla allt frá því
fyrsta lambið fæðist þar til
allt er komið á fjall. Vorið er
sannarlega afar krefjandi
og annasamur tími í sveitum
landsins.
Hvernig tekst okkur að njóta
lífsins á annasömum tímum? Vera
skynsöm, skipulögð, skilvirk
og árangursrík í starfi og reka
búið með sóma og um leið að
vera lífsglöð og hamingjusöm.
Að annast okkur sjálf andlega,
líkamlega og félagslega og
vera jafnframt glöð og gefandi
á heimilinu og í okkar nánasta
sambandi? Það kanna að vera
hægara sagt en gert og hver og
einn þarf að finna sínar leiðir til
að tækla sem best tarnir og annir
hvort heldur sem er vorannir eða
heyskap, en hér eru nokkur góð
ráð úr pokahorninu:
• Svefn er afar mikilvægur.
Hann snýst ekki aðeins um
líkamlega hvíld heldur einnig
andlega og um hugræna getu,
möguleikann á að halda
einbeitingu á annatímum,
geta tekið réttar ákvarðanir
og haldið starfsorku. Virtu
svefntímann þinn eins og
framast er unnt, þá afkastar þú
meiru, átt auðveldara með að
sjá lausnir í daglegum störfum
og líður betur bæði andlega og
líkamlega.
• Jákvætt samstarf léttir störfin.
Þegar ótal verk kalla og þeytan
segir til sín falla margir í þá
gryfju að verða óþolinmóðir,
hvassir, neikvæði, sí kvartandi
og önugir eða fáskiptnir,
orðfáir og þungir. Leggið
ykkur fram um að hafa góð
samskipti við þá sem ganga
með ykkur til verka hvort sem
það er fólkið úr fjölskyldunni
ykkar eða óskyldir aðilar. Það
er ekki sæmandi að hunsa sitt
samstarfsfólk með því að
heilsa varla á vaktaskiptum
eða svara út í hött eða alls
ekki. Ekki heldur að finna
sífellt að, öskra á þá sem gera
mistök eða tala niður til fólks.
Jákvæðni snýst um að þakka
hverri hjálpandi hönd, hafa
orð á því sem vel gengur,
slá sér og sínum á brjóst yfir
þessum tíu hlössum af skít
sem komin eru á Grundina í
stað þess að láta daginn litast
af því pirringi yfir því að
haugdælan stíflaðist.
• Hlúðu að sjálfum þér og taktu
ábyrgð á þér. Það er forsenda
þess að þér takist að halda
fullum starfskröftum, njóta
lífsins og vera hæfur á heimili
og í fjölskyldu á annasömum
tímum. Gættu þess að borða
reglulega og skynsamleg,
drekka nóg, taka stuttar pásur,
rétta úr þér, láta hugan reika og
anda djúpt nokkrum sinnum.
Taktu markvisst og meðvitað
eftir því sem gengur vel,
veltu þér upp úr því en ekki
því sem aflaga fer. Taktu
eftir fyrstu vorblómunum,
fuglunum og fegurðinni sem
býr dýrunum og landinu þínu.
Haltu samband við vini og
félaga, hringdu og spjallaðu.
Ef þú ert svo lánsamur að eiga
maka og fjölskyldu, ræktaðu
þá nánd við þau einmitt þegar
það er brjálað að gera. Eða eins
og segir í dægurlagatextanum,
kysstu kerlu að morgni,
snerting, knús, kossar, nánd
og hlýja gefur orku og ljúfara
líf, líka á sauðburði.
• Hugsaðu á hjálplegan hátt,
leitastu við að hugsa í lausnum,
þetta er ekki vonlaust, eða bara
ein lausn til sem er of erfið.
Það eru alltaf fleiri leiðir. Ekki
einblína á það sem gengur
ekki, víkkaður hugsunina og
stækkaður sjóndeildarhringinn
þá áttu auðveldara með að
finna það sem hjálpar. Stundum
erum við föst í gömlum siðum
og venjum sem ganga ekki
upp lengur, eru íþyngjandi, of
tímafrek, erfið, eða ekki lengur
besta lausnin. Verum opin fyrir
nýjungum og öðrum siðum til
að leysa vandann og létta lífið.
• Skipulag og forgangsröðun er
svo auðvitað lykill að léttari
dögum og árangursríkari
rekstri. Raunhæfara áætlanir,
að gefa sér ákveðin tíma í verk
og leitast við að láta það duga,
að sætta sig við að eitthvað
verður undan að láta og gleyma
því að aldrei að mannauðurinn,
þú og fólkið þitt er öllu öðru
verðmætara. Ekki valta yfir þig
og þína, til hvers er þá barist?
Það er yndisleg tilfinning að
liggja flatur í króni í fjárhúsunum
á bjartri vornótt og koma lífi í
seinni tvílembinginn, sjá hann
taka við sér og líf lifna enn á ný.
Að ná loksins móður, sveittur
og sár á höndum að draga svarta
nautið úr skjöldóttri kvígunni og
mjólka hana síðan í fyrsta sinn,
júgrið jafnt, allir spenar í lagi og
kálfurinn svelgir í sig broddinn.
Það er ómetanlegt ævintýri að
vera íslenskur bóndi sem fagnar
vori, hlúið að ykkur sjálfum til að
þið og ykkar fólk getið notið þess
alveg í botn.
Heimildir: J.S. Beck.,
T. Ben-Shahar, M. Yapko.
Listin að lifa – geðheilsa
Kristín Linda Jónsdóttir sálfræðingur
Vorannir
Bændablaðið
kemur næst út 22. maí
Það vakti athygli á dögunum
þegar grein starfsmanna
Landbúnaðarháskóla Íslands
um asparryð var birt í tímaritinu
European Journal of Plant
Pathology. Um er að ræða
alþjóðlegt tímarit sem birtir
greinar á sviði plöntumeinafræði.
Viðurkenning að fá greinina birta
í svo virtu tímariti
Greinin, sem ber heitið
„Microsatellite analysis of Icelandic
populations of the poplar fungal
pathogen Melampsora larici-
populina shows evidence of repeated
colonization events”, byggir á MS
verkefni Sigríðar Erlu Elefsen.
Meðhöfundar eru leiðbeinendur
hennar, Halldór Sverrisson og Jón
Hallsteinn Hallsson, auk Pascal
Frey sem er yfirmaður á frönsku
rannsóknastofnunni INRA. Að
sögn Sigríðar er það viðurkenning
á gæðum greinarinnar að fá hana
birta í þessu virta tímariti. „Greinar
í blaðinu eru ritrýndar sem þýðir að
þær hafa staðist fræðilegar kröfur,“
segir Sigríður.
Eina varanlega lausnin er að
kynbæta aspir til að auka þol
Asparryð (Melampsora larici-
populina) er vel þekktur sjúk-
dómsvaldur á ösp í Evrópu og þekkist
nú hvarvetna þar sem aspir eru
ræktaðar. Hérlendis greindist asparryð
fyrst 1999. Þetta er sveppasjúkdómur
sem lýsir sér sem gulrauðir
ryðflekkir á neðraborði asparlaufs.
Ef smit er mikið getur neðraborð
laufs verið þakið af ryðflekkjum. Í
miklu „ryðárferði“ geta heilu trén
og jafnvel heilu lundirnir verið
undirlagðir. Mikið ryð eyðileggur
laufblöð, ljóstillífun minnkar eða
stöðvast jafnvel. Þannig getur ryðið
haft veruleg neikvæð áhrif á vöxt og
viðargæði. Eitrunaraðgerðir gegn
asparryði eru ekki varanleg lausn og
eina raunhæfa leiðin er að kynbæta
aspir til að auka þol gegn sveppnum,“
útskýrir Sigríður.
Hýslar sveppsins
eru lerkitegundir og aspir
„Asparryðsveppurinn er nauðbundin
sníkjusveppur sem þýðir að hann
vex ekki utan hýsla sinna sem eru
lerkitegundir og aspir af ættkvíslinni
Populus. Lífsferill ryðsins er nokkuð
flókin og hefur hann fimm gróstig.
Mikilvægt er að þrjú þeirra gróa sem
myndast eru vindborin og þar á meðal
eru ryðgróin. Þessi gró eru þolin og
berast auðveldlega með vindi. Mjög
breytilegt getur verið milli ára hversu
mikið ryð verður. Sem dæmi má nefna
að árið 2007 sást varla nokkuð ryð á
landinu, hins vegar var víða mikið um
ryð árið 2010 þar sem nánast hvert tré
var sýkt á ákveðnum svæðum.
Ekki er vitað hvernig ryðið barst
til landsins en líklegt má telja að það
hafi borist með vindi á sama hátt og
fuglar og skordýr geta borist hingað.
Fyrsta árið greindist asparryð aðeins á
Suðurlandi. Næstu ár á eftir fannst ryð
á fleiri svæðum og þegar árið 2005
mátti finna ryð á sunnanverðu landinu
allt frá Keflavík í vestri til Lóns í
austri. Þá hafði ryð einnig fundist í
Borgarfirði, á Gunnfríðarstöðum í
Húnavatnssýslu og á Hallormsstað.
Nýlegir fundarstaðir eru á Akureyri
og í Vatnsdal í Húnavatnssýslu.
Frá því asparryð greindist hér
fyrst, hafa miklar rannsóknir og
kynbætur farið fram á öspum með
tilliti til þols þeirra gegn asparryði,
auk þess sem áhrif þess á vöxt og
viðgang aspa hafa verið skoðuð.
Minna hefur farið fyrir rannsóknum
á skaðvaldinum sjálfum. Sigríður
segir forvera þessarar rannsóknar
vera franska rannsókn frá árinu 2003.
Þar var erfðafræðilegum aðferðum
beitt við að greina stofngerð sýna
sem safnað var í nágrenni Skálholts
og hún borin saman við stofngerðir
sýna frá Evrópu og Kanada. Í þeirri
rannsókn kom fram að stofngerð
íslensku sýnanna var ólík allra annarra
sýna sem skoðuð voru.
Sveppurinn í tvígang
numið land á Íslandi
„Í rannsókninni nú, var sjónum
aftur beint að erfðafræði ryðsins.
Annar vegar var markmiðið að bæta
við þá greiningu sem nú stendur
yfir á sjúkdómsvöldum aspa með
greiningu á erfðafjölbreytileika
íslensks asparryðs og bera það saman
við evrópska hópa. Hins vegar að
styrkja framtíðar kynbótaverkefni
fyrir sjúkdómsþoli íslenskra aspa
með því að meta þróunargetu íslenska
asparryðsstofnsins.
Sýnum var safnað frá svæðum
bæði sunnan og norðan heiða og
stofngerð þeirra skoðuð. Samanburður
var einnig gerður við sýni frá Mið-
Evrópu.
Niðurstöður bentu til þess að
íslenski stofninn skiptist í tvo
aðgreinanlega hópa. Annar hópurinn,
sem í voru flest sýni, dreifðist svo
til um allt land en hinn hópurinn
samanstóð eingöngu af sýnum sem
tekin voru í norðanverðum Lónsfirði.
Þegar ryðið var borið saman við
ryð frá Mið-Evrópu kom í ljós að
sýnin frá Lónsfirði flokkuðust með
hluta evrópsku sýnanna en ekki
íslenskum. Þeta bendir til þess að
sýni frá Lónsfirði séu af öðrum
stofni en meginhluti íslensku
sveppana. Nærtækasta skýringin er
að ryðsveppurinn hafi numið hér land
í tvígang.
Spurningunni um hvaðan ryðið er
upprunnið er hins vegar ósvarað. Til
þess að komast að því og staðfesta
uppruna hópsins í Lónsöræfum, þyrfti
að afla sýna frá fleiri svæðum eins
og Skandinavíu og Skotlandi og bera
saman við íslensk sýni.“
Landfræðilega einangrun ver ekki
ræktun nytjaplantna
Að sögn Sigríðar sýna niðurstöður
þessara rannsókna að landfræðileg
einangrun ver ekki ræktun
nytjaplantna gegn sjúkdómum.
Á hverjum tíma má búast við að
sveppir eða aðrir sjúkdómsvaldar
geti borist hingað. Það er svo
háð þéttleika nytjaplantna – og
hugsanlega ytri skilyrðum – hvort
þessir sjúkdómsvaldar nái fótfestu.
Eigi að stunda markvissar kynbætur
nytjaplantan með tilliti til aukins
sjúkdómsþols er brýnt að þekkja
helstu tegundir og sýkingagerðir
sjúkdómsvalda er herjað geta á þær.“
/smh
Grein starfsmanna Landbúnaðarháskóla Íslands um asparryð birt í virtu vísindatímariti:
Markvissar kynbætur
eina varanlega lausnin til að auka þol
– segir Sigríður Erla Elefsen, einn höfunda greinarinnar
Sýkt ösp.
Ryðþekja.