Bændablaðið - 08.05.2014, Blaðsíða 14

14 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. maí 2014
Íslendingar búa við þá góðu
stöðu að vera lausir við marga af
þeim erfiðu búfjársjúkdómum
sem hrjá nágrannalöndin. Við
búum svo vel vegna þess hve
landið er einangrað og hversu
vel við höfum getað fylgt eftir
ströngum lögum um innflutning
lifandi dýra og afurða þeirra.
Þrátt fyrir okkar góðu stöðu
þá þekkjum við vel nokkra
misalgenga sjúkdóma eins
og garnaveiki, salmonellu og
veiruskitu sem allir geta borist
með fólki, dýrum og eða búnaði
og tækjum á milli bæja. En því
miður hefur orðið breyting á til
hins verra á undanförnum árum
og eru að berast til landsins
nýir búfjársjúkdómar þrátt fyrir
tiltölulega sterkar varnir. Má
þar nefna smitandi barkabólgu
í nautgripum, smitandi hósta í
hrossum, þráðorma í hundum og
berkla, sjúkdómar sem allir hafa
haft alvarlegar afleiðingar í för
með sér bæði út frá sjónarmiðum
dýravelferðar og svo vegna
kostnaðar sem af hefur hlotist
fyrir eigendur og hið opinbera.
Við ættum því aldrei að slaka á
klónni varðandi smitvarnir og við
verðum að gera okkur grein fyrir
því að allir bera ábyrgð og þá ekki
síst eigandi eða umráðamaður
búfjár. „Bóndi ver þitt bú“ það er
jú bóndinn og hans dýr sem eru
helstu hagsmunaaðilarnir þegar
kemur að því að halda búinu
„hreinu“ og lausu við smitandi
sjúkdóma.
Mest áríðandi er að bóndinn
sjálfur verji sitt bú, hann þarf
ætíð að hafa hugfast hvort hann
sé að koma með eitthvað inn á
búið sem hugsanlega getur borið
smit í dýrin. Mesta hættan er að
bera nýtt smit inn á bú með því
að koma með lifandi dýr sömu
tegundar inn á búið, þar á eftir
saurmenguð áhöld, tæki, tól og
fatnað. Bændur þurfa einfaldlega
að hugsa um allt mögulegt sem
getur borið smit á búið, þar á
meðal hey og heyvinnuvélar.
Sæðingarmenn, dýralæknar,
klaufskurðarmenn, rúningsmenn,
viðgerðarmenn sem og aðrir gestir
sem fara á milli bæja og inn í
gripahús þurfa þó líka að vera
meðvitaðir um smithættu á milli
búa og búfjártegunda. Vel færi á
því ef tekið yrði upp hér á landi
nýlegt fyrirkomulag Norðmanna
þar sem gerð er krafa um að
hvert kúabú hafi hlífðarfatnað
og stígvél fyrir þjónustuaðila
og gesti, með því móti minnkar
bóndinn til muna þá hættu að
fá nýtt smit inn á bú sitt. Þetta
hafa svína- og fuglabændur gert
hér á landi til nokkurra ára. Ætti
þessi regla í raun líka að eiga við
á öllum búum óháð dýrategund.
Einnig er sjálfsagt og augljóst
að þjónustuaðilar ættu að sýna
þá fagmennsku að koma með
hreinan búnað hvort sem um
er að ræða áhöld dýralæknis,
klippur rúningsmannsins eða
fjárflutningabíl sláturhússins,
öll verðum við að vinna saman
að smitvörnum og vinna þannig
að heilbrigði og velferð dýra
auk þess sem hagur býlisins er
ótvíræður.
Nokkur góð ráð varðandi
smitvarnir sem bóndi getur fylgt
eftir.
1. Gestir noti hlífðarfatnað og
stígvél sem tilheyra búinu
2. Hlífðarfatnaður búsins
þveginn reglulega
3. Vaskur nálægt inngangi
þannig að gestir búsins geti
þvegið sér um hendur áður
en gengið er inn til gripa
4. Þjónustuaðilar komi ávallt
með hreinan búnað á búið
og ætti bóndi að fylgjast
með því
5. Skipuleggja ætti ferðir
á milli býla, t.d. við
gripaflutninga í sláturhús,
þannig að farið yrði síðast
þangað sem meiri hætta er
talin á að smit geti verið til
staðar. Þetta á einnig við um
sæðingarmenn, dýralækna
og aðra sem að fara á milli
býla í sömu ferð.
Nú fer í hönd helsti annatími
ferðaþjónustunnar og ástæða til að
minna bændur á að verja sitt bú.
Það er alkunn gestrisni til sveita
að bjóða alla velkomna og bæði
gaman og gott að fá ferðamenn og
gesti á búið. Mikilvægt er því að
bóndi spyrji þá sem koma erlendis
frá hvort þeir hafi nýlega verið í
gripahúsum í öðrum löndum. Það
er ekki ógestrisni að synja fólki
um inngöngu í gripahús ef gestum
er greint frá áhættunni sem því
gæti fylgt. Að lokum eru samtök
bænda hvött til að taka upp norska
fyrirkomulagið sem minnst er á
hér að ofan.
Gleðilegt sumar og gangi
ykkur vel í sauðburði.
Eyrún Arnardóttir,
héraðsdýralæknir
Bóndi ver þitt bú
...frá heilbrigði til hollustu
Villta íslenska nytjajurtin
skarfakál á sér sérstakan sess
í þjóðarvitund Íslendinga. Um
aldir var hún ein helsta uppspretta
C-vítamíns í fæðu þjóðarinnar og
neysla á henni gat komið í veg
fyrir skyrbjúg; sjúkdóm sem
getur reynst nokkuð alvarlegur.
Ari Tómasson vann nýverið að
hópverkefni í Háskóla Íslands sem
felst í gerð viðskiptaáætlunar fyrir
ræktun og sölu á þessari jurt, en
hún þykir aukinheldur bragðgóð.
Ekki er vitað til þess að skarfakál
hafi verið ræktað að neinu ráði í
markaðslegum tilgangi á Íslandi.
Af hverju er ekki hægt að kaupa
skarfakál í matvöruverslunum?
„Ég hafði lesið um skarfakál í
skóla og hvernig það hafði bjargað
Íslendingum frá skyrbjúg og frekar
oft heyrt minnst á það. Svo var
vinahópurinn á leið á tónlistarhátíð
á Rauðasandi og við vorum að ræða
skarfakál í ferðinni vestur og ekkert
okkar kannaðist við að hafa nokkru
sinni smakkað það. Eitt kvöldið í
miðnætursólinni gengum við út á
sandinn til að skoða selavöðuna
og rákumst á grænan brúsk sem
reyndist vera skarfakál. Við rifum
upp handfylli og svo kom þetta
skemmtilega sterka, salta bragð
sem minnti á klettasalat með
auknu saltbragði. Þá var næsta
augljósa spurning: „Af hverju er
ekki hægt að kaupa skarfakál í
matvöruverslunum?“,“segir Ari um
kveikjuna að áhuga hans.
Bragðgóð hollustujurt
Að sögn Ara vex skarfakál villt
í íslenskri náttúru, oft og víða
meðfram ströndum. „Plantan er full
af fjörefnum, sér í lagi C-vítamíni.
Hún þótti svo mikil lækningajurt
fyrr á öldum að skarfakálstaka
á bújörð var talin til hlunninda í
jarðabókum. Sérstaklega var talað
um að lambakjöt fengi öðruvísi
bragð ef lömbin hefði verið á beit
þar sem skarfakál yxi. Þrátt fyrir
að vera bragðgóð og meinholl þá
hafa Íslendingar nánast að öllu leyti
lagt af neyslu hennar og fæstir hafa
heyrt hennar getið. Eftir rannsóknir á
Þjóðarbókhlöðunni fundust alls kyns
uppskriftir og til dæmis var skarfakál
oft sett út á skyr og grauta.
Skarfakálið smakkaðist mjög
vel þarna á Rauðasandi. Eins og
klettasalat með léttri „saltsprengju“.
Það myndi kannski ekki henta eitt og
sér sem uppistaða í salati, en væri
mjög gott sem eins konar krydd í
blandað salat. Sumum fannst bragðið
vera sterkara og nær því að smakkast
eins og piparrót.
Engin vandkvæði
í ræktun skarfakáls
Ari segist hafa leitað ráða hjá
fagfólki á ýmsum sviðum í
tengslum við hugmyndavinnuna
og viðskiptaáætlunina. „Ég
talaði við sérfræðing hjá
Landbúnaðarháskólanum, einnig
meistara Ingólf hjá Gróðrarstöðinni
Engi, kokk á Dill Restaurant,
næringarfræðing, verslunaraðila,
Mads Holm hjá Ny nordisk mad-
hreyfingunni, sérfræðing hjá Matís og
fleiri aðila. Alls staðar fengum við góð
viðbrögð. Sérfræðingar hvöttu okkur
áfram sem og verslunaraðilar. Mads
Holm benti okkur á dæmi um svipaða
vöru í Danmörku (bjarnarlauk, lat.
Allium ursinum), sem eitt sinn var
aðeins villt jurt, en fæst nú í flestum
dönskum verslunum.
Mér fannst í raun svo
borðleggjandi að rækta svona
heilnæma og góða vöru til manneldis
að ég ályktaði sem svo að það hlyti að
vera eitthvað annað sem stoppaði, en
markaðslegar forsendur. Til dæmis
að hún væri ómöguleg í ræktun,
þyrfti sérstakan saltan jarðveg eða
eitthvað á þá leið. Sérfræðingarnir
sögðu mér að svo væri ekki og
vandamálið væri í raun markaðslegt.
Fáir vissu af vörunni og í raun væri
engin eftirspurn eða pressa til að
rækta hana.“
Ferskt skarfakál, skarfakálsskyr
eða skarfakálspestó
„Í námskeiðinu Nýsköpun og gerð
viðskiptaáætlana við verkfræðideild
Háskóla Íslands ákváðum við
Guðrún Anna Atladóttir, Vilborg
Guðjónsdóttir og Solveig
Þrándardóttir að gera hópverkefni
sem fólst í gerð viðskiptaáætlunar
um ræktun skarfakáls. Stór hluti
verkefnisins var skoðunarkönnun
sem lögð var fyrir háskólanema þar
sem við spurðum í fyrsta lagi hvort
það hefði heyrt skarfakáls getið. Í
öðru lagi bjuggum við til myndir
af líklegum vörum sem mundu
innihalda skarfakál og spurðum
hvort svarandi myndi kaupa þær.
Innan við helmingur hafði heyrt
um skarfakál áður. Ferskt skarfakál
kom best út sem líkleg vara en
annað sem kom vel út var skyr með
skarfakáli og pestó úr skarfakáli,“
segir Ari segir.
„Það sem varð okkur einnig
hvatning til að nota skarfakál sem
viðfangsefni viðskiptaáætlunar
er tíðarandinn sem við lifum;
fólk er orðið duglegra að elda úr
exótískara og fágaðra hráefni.
Einföld dæmi um slíka þróun er frá
gamla saltstauknum yfir í sjávarsalt
og niðurskorinn kálhaus yfir í
forpakkað blandað salat. Einnig
hafa veitingastaðir eins og NOMA
í Kaupmannahöfn [sem hefur
nokkrum sinnum verið útnefndur
besti veitingastaður í heimi –
innsk. blm.] haft mikil áhrif á
eldamennsku almennt og hvatt fólk
og veitingastaði til að nota hráefni
úr nærumhverfi svo það sé sem
ferskast og næringarríkast en einnig
til að lágmarka umhverfisáhrif.
Við höfum mikið rætt hver þau
skref ættu að vera. Við höfum
í raun enga reynslu af ræktun
eða landbúnaðarstörfum svo við
myndum þurfa aðstoð sérfræðinga.
Mig grunar einnig að til að geta
ræktað í stórum stíl og gera það vel
þá þurfi að eiga sér stað allnokkur
tilraunavinna fyrst. Rökrétt næstu
skref væru þá að safna fræjum og
koma sér fyrir í tilraunareit hjá
velviljuðum garðyrkjubónda og
sjá hvað gerist.“ /smh
Er hægt að rækta skarfakál og selja Íslendingum?
Vannýtt, bragðgóð
og holl nytjajurt
Skarfakál.
Ari Tómasson