Bændablaðið - 08.05.2014, Síða 26

2 LbhI blaðið 8. maí 2014
Áhugi fólks á berjaræktun hefur
vaxið mikið hér á landi. Árið 2009
var ýtt úr vör verkefni sem heitir
Atlantberry en markmið þess var
að skapa grunn fyrir framleiðslu og
sölu á berjum í plastgróðurhúsum
á Íslandi, Færeyjum, Norður-Noregi
og Grænlandi. Til lengri tíma litið
er markmiðið að tryggja framboð af
ferskum berjum sem framleidd eru
innanlands í þátttökulöndunum.
Í tengslum við verkefnið var gef-
inn út bæklingur og hafa þeir Jón
Kr. Arnarson verkefnastjóri við
LbhÍ og Úlfur Óskarsson lektor séð
um íslensku útgáfuna sem ber heitið
Ræktunarleiðbeiningar fyrir hindber
– Ræktun utandyra í plastskýlum
og gróðurhúsum. Í formála íslensku
útgáfunnar kemur fram að það hafi
verið að frumkvæði Norðmanna að
sumarið 2009 var farið af stað með
samstarfsverkefni um berjarækt á
Vestnorræna svæðinu. Þegar ver-
kefnið var sett af stað var lítið um
berjarækt á Íslandi fyrir ferskvöru-
markað. Einn framleiðandi hafði náð
ágætum tökum á jarðarberjarækt í
upphituðum gróðurhúsum en önnur
berjarækt í atvinnuskyni þekktist
varla svo heitið gæti. Hugmyndin
með Atlantberry verkefninu var að
athuga hvort nýta mætti reynsluna frá
Sogni í Noregi til að þróa áfram berja-
rækt fyrir ferskmarkað á norðlægum
slóðum, í Norður-Noregi, Íslandi,
Færeyjum og Grænlandi. Meginá-
herslan var lögð á ræktun hindberja
og jarðarberja í köldum plastskýlum.
Jón Kr. segir að þær leiðbein-
ingar sem fram koma í bæklingnum
séu ætlaðar til framleiðslu berja á
ferskvörumarkað en þær eru byggðar
á framleiðsluaðferðum sem notaðar
eru í Noregi. Þar hefur hindberja-
framleiðsla fyrir ferskvörumarkað
þróast hratt undanfarin ár. Vönduð
ræktunarkerfi eru nýtt til berjafram-
leiðslunnar og stærstur hluti hennar
fer fram í plastgróðurhúsum eða
plastskýlum. Hann segir að helstu
áskoranir þegar ræktunarkerfi og
framleiðsluaðferðir eru fluttar yfir
til Íslands séu mikið vindálag, stutt
vaxtartímabil og lágur sumarhiti.
Reynslan úr Atlantberry verkefninu
gefur til kynna að hægt sé að nota
sérstyrkt plastskýli eða gróðurhús á
skjólgóðum stöðum á Íslandi.
„Framleiðsla á hindberjum í at-
vinnuskyni lofar góðu hér á landi og
er hún nú þegar hafin, en Garðyrkju-
stöðin Kvistar hefur hafið töluverða
ræktun á hindberjum eftir þátttöku
sína í verkefninu. Aðrir garðyrkju-
bændur hafa sýnt áhuga og er þess
vænst að hindberjaræktun geti orðið
vaxandi atvinnugrein innan íslenskrar
garðyrkju,“ segir Jón. Auk hindberja
var lögð áhersla á jarðarberjarækt í
Atlantberry verkefninu. Mikil aukn-
ing hefur orðið í framleiðslu jarðar-
berja í kjölfarið og eru nokkrir fram-
leiðendur að rækta jarðarber fyrir
ferskmarkað, bæði í gróðurhúsum
og plasthúsum.
Framleiðsla
á hindberjum
í atvinnuskyni
lofar góðu
Stöðugt er verið að
kynbæta nytjaplöntur
Einn liður í tilraunastarfsemi Land-
búnaðarháskóla Íslands eru prófanir
á ýmsum plöntutegundum til notk-
unar í landbúnaði, landgræðslu og
garðrækt. Einnig hafa verið í gangi
prófanir á grösum fyrir grasflatir og
íþróttavelli.
Á Íslandi eru veturnir langir og
miklu skiptir að fjölærar plöntur
þoli það álag sem þeim fylgir. Svell,
kuldi og frostlyfting drepa auðveld-
lega plöntur sem ekki eru aðlagaðar
þessum aðstæðum. Vetrarþol er því
mikilvægur eiginleiki þegar fjölærar
plöntur eru valdar til ræktunar hér
á landi.
Annar mikilvægur eiginleiki fóður-
og matjurta er framleiðslugeta við þá
sumarveðráttu sem hér ríkir. Hér eru
sumur köld en ekki mjög stutt. Einnig
er víða mikið vindálag sem gerir
kröfur til strástyrks hjá hávöxnum
tegundum. Þol gegn sjúkdómum er
einnig mikilvægur eiginleiki sem þarf
að meta þegar tegundir eru valdar til
ræktunar hér.
Það er stöðugt verið að kynbæta
nytjaplöntur með tilliti til ofan-
greindra eiginleika og ný yrki bætast
reglulega á markaðinn og önnur detta
út. Við þurfum því stöðugt að prófa
þann nýja efnivið sem kemur fram.
Það er gert á tilraunastöðvum Land-
búnaðarháskólans eða hjá bændum.
Á grundvelli þessara tilrauna er svo
árlega gefið út rit (Nytjaplöntur á Ís-
landi) þar sem birtur er listi yfir yrki
sem mælt er með til hinna ýmsu nota.
Listinn er aðgengilegur á heimasíðu
skólans.
Sjálfbær orkunýting í íslenskum landbúnaði
Orkusetur landbúnaðarins, sem
er starfrækt við Landbúnaðarhá-
skóla Íslands, tók til starfa í byrjun
janúar 2013. Orkusetrið er opinn
samstarfsvettvangur aðila sem vilja
vinna að orkumálum landbúnaðar-
ins í samstarfi við skólann.
Meginhlutverk Orkuseturs land-
búnaðarins er að vinna að aukinni
sjálfbærni í orkumálum landbún-
aðarins. Orkusetrinu er ætlað að
styðja og reka verkefni sem stefna
að sjálfbærri orkunýtingu í íslenskum
landbúnaði og/eða framleiðslu orku
og lífræns áburðar úr aukahráefni
sem verður til við landbúnaðarfram-
leiðslu. Einnig að sjá um og reka að-
stöðu til rannsókna, kennslu og þró-
unar á sviði orkumála með áherslu
á lífræna orku og orkumál íslensks
landbúnaðar.
En hver voru verkefnin á fyrsta
starfsárinu? Eiður Guð-
mundsson, verkfræðingur og
forstöðumaður Orkuseturs,
sagði að nefna mætti forverk-
efni sem er styrkt af Northern
Periphery Programme (NPP)
sem heitir upp á íslensku Líf-
orka og lífrænn áburður í
strjálbýli. Forverkefnið, sem er styrkt
umsóknarferli um aðalverkefni, er
unnið í samvinnu við Finna og Íra.
Aðalverkefnið sem sótt er um mun
snúast um stefnumótun í líforku-
málum. Orkusetur landbúnaðarins
stýrir verkefninu.
Þá má nefna verkefni sem heitir Bætt
orkunýting í landbúnaði, en í tengslum
við það voru gerðar mælingar á eyðslu
dráttarvéla við mismunandi álag og
aksturslag, flestar mælingar
voru gerðar á plægingu
haustið 2013. Þessar mæl-
ingar benda til að ná megi
umtalsverðum sparnaði með
bættu aksturslagi.
Orkusetrið hóf undirbún-
ing á tilraunaframleiðslu á
metani á liðnu ári og fékk til umráða
húsnæði á Hvanneyri, ásamt búnaði
til tilraunavinnslu. Unnið var að því
að koma þeim búnaði ásamt viðbótar-
búnaði sem Orkusetrið fékk að láni frá
Sorpu bs í notkun. Enn á eftir að gera
umbætur á búnaðinum og aðstöðu og
hefur nú tekist að fjármagna þær.
Eiður sagði að næstu verkefni
væru m.a. þau að ljúka umsóknarferli
vegna forverkefnisins sem áður var
nefnt.
Þá er ætlunin að ljúka uppsetn-
ingu búnaðar og hefja tilraunafram-
leiðslu á metani. Aðstaða í húsnæði
á Hvanneyri verður aðgengileg
samstarfsaðilum Orkusetursins. „Þá
er áætlað að hefja markvissar rann-
sóknir á eldsneytisnýtingu og hag-
kvæmri nýtingu á afkastagetu véla við
fóðuröflun og tengd störf. Markmiðið
er að niðurstöður þeirra rannsókna
verði auðnýtanlegar til hagsbóta fyrir
bændur,“ sagði Eiður og bætti við að
Orkusetrið mun á þessu ári vinna að
undirbúningi námskeiðs um líforku
og gerð kennsluefnis í því sambandi.
Umsóknarfrestur um
skólavist er til 5. júní
Sveppa-
sjúkdómar
á Íslandi
Starfsmenn og nemendur
LbhÍ fengu nýverið birta grein
í European Journal of Plant
Pathology. Í greininni kemur
fram að stór hópur sveppa sýkir
tegundir af ættkvíslinni Populus en
einna stórtækastur er sveppurinn
Melampsora larici-populina sem
veldur asparryði.
Sveppur þessi fannst fyrst hér-
lendis í Hveragerði og á Selfossi
sumarið 1999 en hefur síðan dreifst
jafnt og þétt um landið. Má nú finna
asparryð frá Keflavík á suðvestur-
horninu og um allt Suðurland, á
Gunnfríðarstöðum í Húnavatnssýslu,
Hallormsstöðum í austri og við Lón
á Suðausturlandi. Nýleg rannsókn
á stofngerð M. larici-populina
hérlendis bendir til skiptingar í tvo
megin hópa þar sem annar hópurinn
dreifist svo til um allt land en hinn
finnst eingöngu í Lóni.
Samanburður á sýnum frá Íslandi
og meginlandi Evrópu sýnir að sýnin
frá Lóni flokkast með evrópskum
sýnum en ekki þeim íslensku.
Nærtækasta skýringin á þessu er
sú að sveppurinn hafi numið land í
tvígang, fyrst árið 1999 og aftur fáum
árum síðar. Sé þetta endurtekna
landnám fyrirboði um það sem koma
skal þá má búast við því að hingað
berist með reglulegu millibili sveppir
sem sýkt geti íslenskar nytjaplöntur,
að minnsta kosti þegar ákveðinni
þéttni er náð í ræktun, sem gerir
kynbætur fyrir auknu sjúkdómsþoli
að mjög mikilvægu framtíðarverk-
efni.