Bændablaðið - 08.05.2014, Blaðsíða 18

18 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. maí 2014
Bann við notkun svepparotmassa til umræðu á aðalfundi framleiðenda í lífrænum búskap:
Setur lífrænt vottaðri ylrækt miklar skorður
– félagið telur mun strangari kröfur vera hér á landi en í nágrannalöndunum
Aðalfundur VOR – Verndun og
Ræktun – félags framleiðenda í
lífrænum búskap, var haldinn
2. apríl 2014. Á fundinum var
þungum áhyggjum lýst með
stöðu frumframleiðslu í lífrænum
búskap gagnvart vottunarkerfinu.
Þannig segir í annarri af tveimur
ályktunum fundarins að hörmuð sé
sú niðurstaða Vottunarstofunnar
Túns að banna notkun á
svokölluðum svepparotmassa
sem áburðargjafa. Hann hafa
bændur fengið frá Flúðasveppum
þar sem hann er notaður sem
jarðvegur fyrir svepparæktun.
Í svepparotmassa er meðal
annars notaður hænsnaskítur úr
hefðbundinni hænsnarækt og er
það ástæða bannsins.
Lífrænni ylrækt
settar miklar skorður
Í greinargerð með ályktuninni kemur
fram að VOR telji að með banninu
sé lífrænni ylrækt hér á landi settar
miklar skorður, en allir ylræktendur
innan félagsskaparins, fimm talsins,
hafa notast við hann sem undirstöðu
áburð undanfarin tíu ár. „Hér á
landi er aðgengi og valkostir á
viðurkenndum aðföngum til lífrænnar
ræktunar takmarkandi þáttur. VOR
telur sig hafa heimildir um að
vottunarreglur í nágrannalöndum
séu rýmri hvað varðar þær kröfur,
sem nú hafa verið settar sem skilyrði
af Vottunarstofunni Tún,“ segir í
greinargerðinni.
En hvers vegna sækjast bændur
í lífrænt vottuðum búskap eftir því
að fá að nota hráefni sem er að
hluta til uppruninn úr hefðbundinni
eggjaframleiðslu og gæti þess vegna
til að mynda innihaldið erfðabreytt
fóður? „Sveppamassinn er sá áburður
sem fellur til í næsta nágrenni við
kjarna ylræktar í lífrænni ræktun og
finnst í nægjanlegu magni. Hann er
að uppistöðu til hálmur og mold
auk þess sem hann inniheldur að
litlum hluta kjúklingadrit úr búum
þar sem dýrin ganga laus á gólfi.
Massinn hefur farið í gegnum mikið
niðurbrot í vinnslu og safnhaug
áður en hann kemur til notkunar í
garðyrkju. Það er í anda sjálfbærrar
þróunar að notast við hráefni úr
næsta umhverfi, frekar en t.d. að
flytja aðföng langar leiðir eða urða
hráefni, sem geta skilað mikilvægum
efnum aftur í jarðveginn,“ segir
Þórður Halldórsson, bóndi á Akri
í Biskupstungum og formaður
félagsins.
Rekjanleika á uppruna fóðurs
hefur skort
„Vissulega hefur uppruni fóðursins
sem dýrin fá verið á huldu en
þar hefur rekjanleika skort hér
á landi vegna þess hvað þróun
varðandi merkingar hefur verið
hæg í þessum efnum. Þetta er ekki
fullkomið ástand, en aðstæðurnar
á Íslandi eru þær að það er engin
lífræn kjúklinga- eða hænsnarækt á
Íslandi og innan við 20 aðilar stunda
vottaða frumframleiðslu matvæla.
Þessi veika staða lífrænnar ræktunar
á Íslandi er einsdæmi núna miðað við
önnur Evrópulönd.
Áburðarmálin er stærsta einstaka
mál sem ræður því hvort vottuð
lífræn ræktun þrífst á Íslandi og að
það geti fjölgað í greininni; aðgengi
að viðurkenndum eða ásættanlegum
áburði þarf að vera til staðar. Þess
má geta að umræddur sveppamassi
myndi væntanlega uppfylla kröfur
sem gerðar eru í lífrænni ræktun á
Norðurlöndum og væntanlega víðar
í Evrópu.
Þegar lífrænar reglur voru í
mótun hér áður fyrr, þá voru þær
yfirleitt miðaðar við það mögulega
og þannig hefur það verið bæði
hér og erlendis. Greinilegt er að
hér á landi hefur orðið ákveðinn
viðskilnaður í þessum efnum hin
síðari ár,“ segir Þórður.
Í Bændablaðinu 4. júlí síðastliðinn
var birt grein eftir Christina Stadler,
kennara við Landbúnaðarháskóla
Íslands (LbhÍ), með fyrirsögninni
Sveppamassi bannaður frá og
með 1. júlí 2013. Í greininni var
greint frá niðurstöðum verkefnis
sem hún stýrði, en tilgangur
þess var einmitt að kanna hvaða
áburður gæti komið í staðinn fyrir
sveppamassann í lífrænni ræktun.
Niðurstaða verkefnisins er að molta
úr búfjáráburði er talin vera jafngóð
sveppamassanum og fiskimjöl enn
betra. Þá er einnig mögulegt að
nýta moltu úr safnhaugum, en sá
áburður er ekki talinn eins góður.
Hvað segir Þórður um þessar
niðurstöður, hvers vegna hentar til
dæmis molta úr öðrum búfjáráburði
ekki? „LbhÍ hefur staðið fyrir
athugunum á ýmsum áburðarefnum
til lífrænnar ræktunar og gefa þær
áhugaverðar vísbendingar. Þar
hefur meðal annars verið notaður
búfjársafnhaugur frá lífrænum
býlum en það hráefni stendur
yfirleitt ekki öðrum til boða.
Hvernig svo hægt er að hagnýta
þessar niðurstöður sem best fyrir
ræktunina á eftir að koma í ljós en
þessar athuganir standa ennþá yfir.
Á bændabýlum í dag er
búfjáráburður orðin auðlind sem
nýtt er til þrautar og aðgengi að
slíku hráefni því ekki jafn einfalt
og það var kannski hér á árum áður.
Hvaða annan óvottaðan búfjáráburð
má síðan nota er háð úrskurði
vottunarstofu hverju sinni og þá
með tilliti til aðbúnaðar og fóðrunar.
Þetta hefur líka ýtt undir vinsældir
sveppamassans, þar sem hann er
staðlað hráefni í næsta nágrenni og
nóg til af honum. Allur aðdráttur á
aðföngum um langar leiðir hefur
óhjákvæmilega í för með sér aukin
kostnað við innkaup og flutninga
og ekki er gefið að slíkur kostnaður
verði færður út í verðlagið með
auðveldum hætti og þar með á
neytendur.“
Innflutningur erfðabreytts fóðurs
bannaður eða matvælin merkt
Hin ályktun aðalfundarins snérist um
fóður. Hún felur í sér tvo valkosti;
annars vegar að innflytjendur flytji
ekki inn erfðabreytt fóður eða að
öðrum kosti verði öll matvæli sem
framleidd eru með notkun þess
merkt sérstaklega. Hvatt er til þess
að Bændasamtök Íslands beiti sér
fyrir því með hagsmunaaðilum að
þessu sé fylgt eftir.
„Bændasamtökin samþykktu á
nýafstöðnu Búnaðarþingi ályktun
sem er hvatning til bænda um
að skoða möguleika sem felast
í lífrænni ræktun. Notkun á
erfðabreyttu fóðri sem almenn regla
á Íslandi er takmarkandi þáttur í
landbúnaði, sem kennir sig við
sjálfbærar aðferðir, hvort sem um er
að ræða vottaða starfsemi eða ekki,“
segir Þórður um ályktunina. „Ekki
er langt síðan að fulltrúi Whole
Foods í Bandaríkjunum lýsti því
yfir í að innan fárra ára yrðu afurðir
þar sem stuðst er við erfðabreytt
fóður merktar sérstaklega. Sama er
upp á teningnum í Evrópu en þar
mæta erfðabreyttar afurðir mikilli
andstöðu. Það er því greinilegt
hvert þessi þróun er að fara og
íslensk landbúnaðaryfirvöld hafa
gilda ástæðu til að taka þetta mál
upp og taka það alvarlega, þar
sem hér eru miklir hagsmunir
í húfi fyrir greinina. Lönd eins
og Noregur hafa til að mynda
hreinsað sinn landbúnað upp af
erfðabreyttu fóðri. Erfðabreytingar
eru í eðli sínu ósamrýmanlegar
reglum um lífræna ræktun og því
myndi þessi hreinsun væntanlega
auðvelda vottunaraðilum að votta
aðföng, svo sem búfjáráburð, ef til
slíkrar ákvörðunar kæmi. Nú hafa
innflytjendur fóðurs á Íslandi nær
allir á boðstólum óerfðabreytt fóður
með rekjanleika og verðmunurinn
er ekki það mikill að það ætti að
vera hindrun.“
Matvörur og erfðabreytt fóður
Í greinargerð með þessari ályktun
segir að í ljósi þeirrar stöðu sem
íslenskur landbúnaður búi við
varðandi aðgang að almennum
neytendamarkaði í skjóli
verndartolla, hlýtur að vera eðlileg
krafa neytenda að þeir aðilar sem
eru í þeirri aðstöðu að þjóna þessum
markaði framleiði heilnæm og örugg
matvæli án nokkurs vafa. Þórður
bendir á að allar mjólkurvörur, fyrir
utan þær lífrænu, eru til komnar
vegna notkunar á erfðabreyttu fóðri
og sama má segja um egg, kjúklinga
og svínakjöt. „Í því efni eru ekki í
boði neinir valkostir og það gerist í
landi sem telur sig bjóða upp á hrein
og örugg matvæli. Vegna þessara
staðreynda telur félagið það bæði
sanngjarna og eðlilega kröfu að
íslenskur landbúnaður íhugi stöðu
sína að þessu leyti.“
Í stjórn félagsins verða áfram
Þórður Halldórsson formaður,
Guðfinnur Jakobsson og Kristján
Oddsson. /smh
Frá aðalfundi VOR – Verndun og Ræktun – félags framleiðenda í lífrænum
búskap, sem haldinn var í Bændahöllinni 2. apríl.
Lerkibarrfellir er sveppa-
sjúkdómur sem getur valdið
miklu tjóni í ræktun á lerki.
Sjúkdómurinn herjar fyrst og
fremst á skógarplöntur í ræktun
í gróðrarstöðvum en sýkir
sjaldan eldri plöntur í skógi.
Fjallað er um lerkibarrfelli á
vefsíðu Norðurlandsskóga.
Kemur reglulega upp
Þar kemur fram að lerkibarrfellir
uppgötvaðist fyrst hérlendis
árið 1999 og hefur síðan þá
komið upp reglulega í ræktun og
valdið miklum skaða. Einkenni
lerkibarrfellis eru þau að nálar á
eldri sprotum visna, drepast og
detta af plöntunni. Nýi árssprotinn
virðist oftast sleppa við smitið svo
plöntur sem smitast eru þegar líður
á sumarið nálalausar fyrir utan
ársprotann sem er með grænum
nálum.
Einkenni smitsins koma oftast
ekki fram strax að vori þar sem það
tekur gró sveppsins nokkrar vikur
að smita plönturnar. Plönturnar
laufgast því eðlilega en þegar er
komið vel fram í júní fer að bera
á því að nálar drepast og þegar
smitið er komið af stað breiðist það
fljótt út. Lerkibarfellirinn drepur
yfirleitt ekki plöntuna beint en
sýktar plöntur eru mjög þróttlitlar
og hafa lítinn möguleika á að vaxa
eðlilega þar sem það vantar á þær
megnið af nálunum sem sjá um
að ljóstillífa.
Mestur usli á gróðrarstöðvum
Lífsferill lerkibarrfellis er á þá leið
að á vorin berast gró frá dauðum
nálum frá árinu áður, sem liggja
á jörðinni, í nýútsprungnar nálar
á lerkiplöntunni. Þar spírar gróið
og sveppurinn vex inn í nálina.
Hann dreifir sér inni í nálinni
og þegar hann hefur komið sér
vel fyrir vaxa gróhirslur út um
varaop plöntunar sem dreifa nýjum
gróum áfram á ósýktar plöntur.
Sveppurinn á auðveldast með að
fjölga sér þar sem er mikill raki og
plöntur standa þétt saman og því
veldur sveppurinn mestum usla í
gróðrarstöðvum.
Rannsaka sveppinn
og gera tilraun
Til að verjast lerkibarrfellinum
hefur tíðkast að úða plöntur með
sveppalyfi að hausti í gróðrarstöð
til að reyna
að koma í
veg fyrir að
sveppurinn
ná sér á strik.
Leiðbeiningar
um hvaða
efni á að nota
á sveppinn
og hvenær
best er úða
gegn honum
hafa verið
að skornum skammti og því
hafa Norðurlandsskógar, Sól-
skógar og Guðríður Gyða
Eyjólfsdóttir, sveppafræðingur hjá
Náttúrufræðistofnun Íslands, verið
að rannsaka sveppinn og skoða
leiðir til að koma í veg fyrir að
lerkiplöntur sem gróðursettar eru
séu sýktar af lerkibarrfelli.

Tilraun sett upp
í Garðyrkjuskólanum
Á liðnum vetri var sett upp tilraun í
tilraunahúsinu í Garðyrkjuskólanum
að Reykjum með það að markmiði
að gera plöntuframleiðendum kleift
að ráða niðurlögum lerkibarrfellis
með öruggum aðferðum að vorinu til
en einnig verður kannað með hvaða
hætti er hægt að draga úr smithættu.
Úlfur Óskarsson, lektor við LbhÍ,
mun hafa umsjón með tilrauninni.
Lerkibarrfellir getur valdið miklu tjóni
Hér til hliðar má sjá lerkiplöntu sem
sýkt er af lerkibarrfelli. Nálar á eldri
greinum eru dauðar og að mestu
dottnar af en nálar á árssprotanum
eru í lagi.
Úlfur Óskarsson