Skírnir - 01.01.1976, Page 72

70
VÉSTEINN ÓLASON
SKÍRNIR
hafi 16. aldar séu í rauninni ortir þegar á 14. öld. Þó varðar það
ekki mestu um rímur að þær flytja nýja bragarlrætti, heldur
hitt að þær eru ný aðferð við að segja sögu, frásagnarliáttur sem
er æði frábrugðinn íslenskri hefð fram til þess tíma. Þessi breyt-
ing á frásagnarhætti þarf engan að undra því bundið mál var
ríkjandi form frásagna á þjóðtungum allar miðaldir, og má þar
nefna til hetjuljóð (chansons de geste), riddaraljóð (rómanz)
og ýmis afsprengi þessara kvæðagreina sem lifðu og æxluðust
fyrst meðal hástétta og síðar með alþýðu langt fram eftir öldum.
Meðferð yrkisefna og frásagnarháttur rímna er allur af ætt þessa
kveðskapar en á tiltölulega fátt skylt við þau stuttu og drama-
tísku sagnaljóð sem kölluð hafa verið sagnadansar eða forn-
kvæði á okkar tungu og lifðu á alþýðu vörum undir einföld-
um háttum með tiltölulega óreglulegu rími og frjálsri hrynj-
andi fram á síðustu aldir.
Önnur fyrirferðarmesta kvæðagrein á miðöld var helgikvæð-
in. Þótt helgikvæði séu til frá 11., 12. og 13. öld er blómaskeið
þeirra tvímælalaust miðöldin, frá Lilju til þeirra Sigurðar
blinds og Jóns Arasonar. Yrkisefni þessara kvæða voru vita-
skuld að mestu leyti aðfengin, þótt mörg þeirra hafi hlotið
bólfestu á íslenskum bókum og í íslenskum hugarheimi heilli
öld áður en þeir kapparnir Egill, Kjartan og Gunnar urðu
skrifurum viðfangsefni, en nýmæli sem kvæðagreinin flutti á
miðöld voru aðallega fólgin í stíl og bragarháttum.
Bæði í rímum og helgikvæðum fléttast saman lýrík og epík:
mansöngvar og frásögn í rímum, lofgjörð og helgisögur í helgi-
kvæðum. En frá þessu tímabili er einnig varðveitt dálítið af
kveðskap sem kalla má alfarið lýrískan, einkum svonefnd af-
mors- eða brunakvæði og heimsádeilukvæði. Um þessa þrjá
eða fjóra flokka kveðskapar verður hér fjallað — einkum þó
um rímur — en víða verður stiklað á stóru.
II
Um upphaf rímna og elstu rímnahátta hefur allmikið verið
skrifað en ég skal láta nægja að nefna hér tvö ritverk: annað
er bók Björns K. Þórólfssonar Rimur jyrir 1600, en hitt ritgerð
Sir William Craigies, sem prentuð er bæði á ensku og íslensku