Skírnir - 01.01.1976, Síða 147

SKÍRNIR
LÝÐVELDI OG HERSTOÐVAR
145
stöðvabeiðnina til nýrrar athugunar, ef þess yrði krafist og hag-
stæð kjör byðust. Sendiherrann gat þess ennfremur, að lieim-
ildarmenn hans úr Framsóknarflokknum upplýstu, að flokkur-
inn hefði neitað að fallast á svar Ólafs vegna eindreginnar af-
stöðu með herstöðvaleigu.26
Við samanburð á þessum frásögnum vakna þær grunsemdir,
að sendiherrann hafi af ráðnum hug vanrækt að skýra yfirboð-
urum sínum frá aðalatriðunum í máli forsætisráðherra. Hafi
Dreyfus þannig ætlað að meina Ólafi að frelsa ríkisstjórnina úr
ógöngunum. Vilhjálmur Þór hafði þegar örvað bandaríkjamenn
til þess að láta tvírætt svar Ólafs ekki hamla samningum um
herstöðvaleigu.27 Skýrsla Dreyfus um samtalið við Ólaf hlaut
að leiða til þeirrar niðurstöðu, að enn gæti herstöðvabeiðnin
náð fram að ganga. Ráðið væri ofur einfalt, taka þyrfti Ólaf á
orðinu og knýja liann með fulltingi framsóknarmanna til þess
að hefja viðræður á grundvelli beiðninnar. Viðbrögð banda-
ríska utanríkisráðuneytisins voru í samræmi við skýrslu Dreyf-
us. í orðsendingu til forsætisráðherra túlkaði ráðuneytið svarið
sem „samþykki í grundvallaratriðum við tílmælum vorum“.28
Kvaðst ráðuneytið tilbúið til samningaviðræðna. Forsætisráð-
herra varð forviða á þessari orðsendingu og vísaði þegar til fyrir-
varans, sem bannaði viðræður á grundvelli herstöðvabeiðninnar.
Hafði Dreyfus það loksins eftir Ólafi að meirihluti flokksleið-
toganna óskaði einungis eftir samkomulagi til bráðabirgða, sem
félli niður við gerð öryggissamnings innan ramma SÞ. Ólafur
hafði áður lýst hugmyndum sínum nánar fyrir Valdimar Björns-
syni úr bandaríska sendiráðinu. ítrekaði forsætisráðherra við
Valdimar, að skilja bæri svar sitt sem ,,‘nei’ við leigu til langs
tíma“, enda væru slíkir skilmálar trúlega óaðgengilegir um alla
framtíð. Hins vegar væri það verjandi fyrir íslenska stjórnmála-
menn að veita herstöðvaréttindi til skamms tíma, sem yrðu sjálf-
krafa langdræg eftir því sem fram liðu stundir. Stjórnmálalífið
væri spennu þrungið og kosningar framundan. Væri því æski-
legast að fresta öllum samningaviðræðum. í fyllingu tímans yrði
„það heppilegast að íslendingar færu fram á hana [hervernd til
skamms tíma] sem varúðarráðstöfun“. Ekki yrði komist hjá
stjórnarskiptum þegar til samninga yrði gengið.29
10