Skírnir - 01.01.1982, Blaðsíða 65

SKÍRNIR
RÓMARVALD OG KIRKJUGOÐAR
63
III
Mikill misskilningur er að halda að íslenskir höfðingjar hafi
snúist einarðlega gegn kirkjuvaldsstefnunni í upphafi 13. aldar
og allt tal um „þjóðlega“ kirkjustefnu virðist vera illa grund-
vallað. í sögu Páls biskups segir um Guðmund biskup að „hann
virti hvorki mennina né landslögin" og er þetta túlkað svo að
þeir sem fylgdu hinni „þjóðlegu" stefnu hafi virt landslögin en
Guðmundur ekki. Orð Pálssögu eiga fyrst og fremst við afstöðu
Guðmundar til dómsvalds í klerkamálum þar sem hann taldi
rétt sinn skýlausan og leyfa þau vart víðtækar ályktanir um af-
stöðu hans til landslaga almennt.31
Magnús biskup reyndi að vinna samþykktum kirkjuþinga og
skipunum páfa hylli í lögréttu og naut líklega við það valda
Haukdæla og vensla þeirra, en þessi leið var Guðmundi lítt fær
af pólitískum ástæðum. Hæpið er og líklega út í hött að telja
Magnús fulltrúa „þjóðlegrar“ kirkjustefnu en hann var líkast
til ekki eins harður fulltrúi kirkjuvaldsstefnu og Guðmundur
Arason. Og ætli gagnrýni höfundar Pálssögu beinist ekki fremur
að aðferðum Guðmundar en málstað?
1 máldaga Viðeyjarklausturs, sem talinn er vera frá 1226, segir
að guðslög skuli ráða um málefni klaustursins og er þetta vafa-
laust sett að frumkvæði þeirra bræðra, Magnúsar biskups og Þor-
valds prests, sem var einn helsti höfðingi landsins og gerðist kan-
oki í Viðey. Sonur Þorvalds var Gissur djákni, síðar jarl, sem
mun hafa ráðið mestu á þingi árið 1253 þegar ákveðið var að
guðslög skyldu ráða þegar þau greindi á við landslög. Gissur
hlýtur að hafa ljáð samþykki sitt við þessu. Sökum ættar og
vígslu var hann líklega hlynntur eflingu kirkjuvalds. Hann
hafði verið í Róm árið 1247 eða „farið út til páfa“ eins og það
hét og „fékk þar lausn allra sinna mála“. Skýringin á lögréttu-
samþykktinni frá 1253 er tæplega sú að Gissur hafi verið ein-
dreginn kirkjuvaldssinni gegn veraldlegu valdi á árunum eftir
Rómarferð sína. En frá hans sjónarhóli hefur e. t. v. komið til
greina sú málamiðlun að guðslög yrðu æðri landslögum ef ver-
aldlegir höfðingjar ættu jafnframt aðild að dómum í málum
kirkna og klerka. Hugmyndir af slíku tagi munu hafa verið uppi
í Noregi; skv. Konungsskuggsjá frá sjötta áratugnum skyldi kon-