Skírnir - 01.01.1982, Page 131

SKÍRNIR ÞJÓÐFRÆÐI OG BOKMENNTIR 129
skinna, út í fjórum heftum 1928—36. I formála fyrir fjórða heft-
inu komst Sigurður Nordal þannig að orði um viðfangsefnið og
þjóðsagnafræði almennt:
En hvort sem litið er á þessi alþýðlegu fræði frá sjónarmiði skemmtunar,
fróðleiks eða þjóðtrúar, þá verður nákvæmni í meðferð heimilda sjálfsagð-
asta krafa til þeirra, sem safna þeim eða færa í letur. Handritum verður að
breyta með varkárni, svo að hvorki raskist stíll né efni, og ef ritað er eftir
munnlegri frásögn, á helst að gera það orðrétt. Sumir safnenda hafa flask-
að á því að nema fyrst sögurnar og segja þær síðan með sínum eigin orðum.
En jafnvel þó að þessir menn þykist færir um að orða betur en sögumenn
þeirra, sem þeir oft og einatt eru ekki, þá verða sögurnar með þessu móti
tilbreytingarlausari og gefa fátæklegri mynd af alþýðlegu máli og frásagnar-
list. Þjóðsögur, sem gengið hafa manna á milli, eiga sér sinn sérstaka frá-
sagnarhátt, sem fer miðleiðis milli sagnafróðleiks og skemmtunar og má á
hvoruga sveifina of mikið hallast. Ýmsar sögur hafa slæðst inn í eldri og
yngri söfn, sem eru að miklu eða jafnvel öllu leyti tilbúningtir skrásetjara.
Slíkar sögur eru ekki einungis lítils virði sem alþýðleg fræði, heldur líka
venjulega mjög bágborinn skáldskapur. Þá er ekki síður varhugavert að ætla
sér að skrá þjóðsagnir í of sagnfræðilegum anda, blanda saman hinum lif-
andi frásögnum og öðrum heimildum eða steypa saman i eitt ýmsum mis-
sögnum um sama atburð. Tökum til dæmis söguna um Áreyjardrauginn.
Hún er hér fyrst prentuð eins og hún hafði geymst i minni, ágætlega sögð
og skráð. Síðan er hnýtt aftan við rannsókn á því, sem unnt var að komast
fyrir um sannindi einstakra atriða, sögupersónur, tímasetningu o. s. frv. Ef
þessu hefði verið hrært saman í eina sögu, hefði hún orðið viðrini. Hún
hefði gefið alranga hugmynd um hvað geymst hafði í minni og hvemig, án
þess þó að verða nein sagnaritun, því að um sjálfa aðalpersónuna, drauginn,
stendur ekkert í ættartölum né kirkjubókum. Þó að slík rannsókn hafi hér
verið tekin með einu sinni sem sýnishorn, til fróðleiks og gamans, þá má
segja, að það skipti yfirleitt nauðalitlu máli, þegar um þjóðsögu er að ræða,
hvort menn eru þar ættfærðir, skýrt frá fæðingar- og dánardögum, farið út
í bollaleggingar um, hvort eitthvað hafi gerst árið 1867 eða 1868, á mánu-
degi eða þriðjudegi o. s. frv. Ef sagan er einu sinni komin á prent, eins og
hún hefur verið sögð, geta þeir, sem það vilja, spreytt sig á því að rannsaka
hvernig henni ber saman við öruggari heimildir, ef þeirra er kostur og það
þykir fyrirhafnar virði. Það er alltaf nokkurs vert að finna dæmi þess, hvem-
ig sögur varðveitast, ýkjast eða brenglast. En frá því sjónarmiði eru einmitt
missagnirnar ekki síður merkilegar en atburðurinn, sem frá er sagt, og því
er rétt að lofa þeim að njóta sín óbrjáluðum (sjá t.d. Hestatjónið á Jörfa).42
Sigurður Nordal undirstrikar hér í upphafi meginkröfu
Grimmsbræðra um vísindalega nákvæmni í meðferð munnlegs
frásagnarefnis. Hann víkur einnig að nauðsyn þess að halda ein-
9