Skírnir - 01.01.1982, Side 212

210
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
hött, innihaldslausar sértekningar sem menn hafa gripið tii í ráðleysi —
eða skilningsleysi A veruleika bókmenntanna. Eða skyldi Dalalif Guðrúnar
frá Lundi vera skemmtilegra aflestrar en Sjálfstœtt fólk Halldórs Laxness?
Hvort verkið skyldi vera „skáldlegra"? Bæði lýsa þau „veruleika" sem er
sannur frá sjónarhóli höfundanna ef að líkum lætur. Bæði byggja á goð-
sögnum um það mannlíf sem lifað er í þessu landi. Hver úrskurðar hvor
goðsögnin er „sannari"? Hvar verða mörkin yfirleitt dregin á milli þessarar
dæmigerðu „afþreyingarsögu" og hins virta rómans? Ólafi virðist vera
vandkvæðin ljós en velur þann kostinn sem hægastur er, að láta venjuna
velja fyrir sig. „Almennt samkomulag" (37) er um að til dæmis Snjólaug
Bragadóttir semji „annarskonar bókmenntir" en Guðbergur Bergsson, af
„annarri ætt og eðli", „af öðru tagi". Vissulega — en þessi óljósa og hug-
læga skilgreining sem liggur flokkaskipun Ólafs til grundvallar sýnir ekkert
annað en gjaldþrot empiríunnar! Og hvaða gildi hefur lesendakönnun af
þessu tæi ef ein af forsendum hennar er svo huglæg sem raun ber vitni?
Hvað sem þessum vangaveltum líður er þess ekki að dyljast að flokkun
Ólafs staðfestir ýmislegt sem mönnum hefur boðið í grun. Til að mynda
kemur fram að mun fleiri lesendur í hópi B (skáldbókmenntir) hafa stund-
að langskólanám en lesendur i hinum hópunum. Einnig að þeir sem vinna
sérhæfð störf er krefjast menntunar og ábyrgðar eru stofninn í lesenda-
hópi „skáldbókmennta". En það er einnig athyglisvert að samkvæmt könn-
un Hagvangs er hlutur menntunarlítilla lesenda býsna stór meðal neytenda
„æðri“ skáldskapar; þeir eru í meirihluta af aðspurðum eða 40 af 71 (sjá
bls. 45). Þetta sýnir svo ekki verður um villst að flokkun lesenda er ekki
einfalt verk. Margir þættir koma inn í sem taka verður tillit til — og mér
sýnist Ólafur gera það samviskusamlega.
Af gögnum kannananna virðist mega ráða að stéttaskipting ríki í lesenda-
hópi, að bókmenntaþjóðin sjálf sé klofin. Ólafur leiðir rök að því með sann-
færandi hætti en bendir jafnframt á að skilin séu alls ekki ljós oft á tíðum,
að „lestrarstéttirnar" skari hver aðra með ýmiskonar hætti. Nú má segja
sem svo að mikið sé haft fyrir litlu. Allir hafi vitað eða rennt grun í að
bókamarkaðurinn væri skiptur, að menntafólk læsi „betri" bókmenntir en
þeir sem lítt hafa forframast á skólabekk o.s.frv. Rétt er að þessi grunur
hefur verið óopinber vitneskja undanfarin ár, en hún hefur átt í höggi við
djúpsetta hugmynd eða goðsögn um islenska bókmenntaþjóð. Eins og Ólafur
Jónsson bendir réttilega á hefur því almennt verið trúað að bókmenntir
hafi haldið tungunni við lýði og lífi í mannskapnum um langar aldir. Það
mega vera orð að sönnu — eins að íslensk þjóð hafi um langan aldur verið
óskipt menningarheild — en þarfnast rannsóknar. En tímarnir breytast og
menningin með. Menn hafa horft fram hjá þeim stórfelldu þjóðfélagsbreyt-
ingum sem dunið hafa yfir landsmenn og látið sem staða bókarinnar væri
óbreytt þrátt fyrir gjörbreytt skilyrði. Þó gefur það auga leið að menning-
arneysla er ekki með sama hætti í fábreyttu og einangruðu bændasamfélagi
og nútímalegu auðvaldsþjóðfélagi. Hér er líklega komið að megingildi þeirra